• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیه مشیت•

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



آیه ۲۳ و ۲۴ کهف، درباره گفتن ان شاء الله که به آیه مشیت شهرت دارد، بیان می کند.



به آیات ۲۳ و ۲۴ سوره کهف "آیه مشیت" یا "آیه استثنا" می‌گویند.


(ولا تقولن لشیء انی فاعل ذلک غدا الا ان یشاء الله واذکر ربک اذا نسیت وقل عسی ان یهدین ربی لاقرب من هذا رشدا)؛
"و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد مگر آنکه خدا بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو امید که پروردگارم مرا به راهی که نزدیکتر از این به صواب است هدایت کند".


در فرهنگ قرآن "استثنا" یعنی "ان شاءالله گفتن".


در شان نزول آیه فوق و آیات دیگر وارد شده درباره داستان اصحاب کهف گفته‌اند: جمعی از سران قریش با مشاوره دانشمندان یهود برای کشف صدق دعوت نبوت پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سؤالاتی از جمله مسئله سرنوشت جوانان غار و اصحاب کهف از او کردند. پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در پاسخ فرمودند: "فردا جوابتان را خواهم داد"؛ ولی جمله "ان شاءالله" را نگفت. این امر باعث شد پانزده شبانه روز وحی بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قطع شود تا تنبهی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و سرمشقی برای همه مردم بوده باشد.


آیه مشیت، یک دستور کلی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌دهد که هرگز نگو من فلان کار را فردا انجام می‌دهم؛ مگر این که جمله "ان شاءالله" را بگویی؛ یعنی درباره اخبار آینده و تصمیم برانجام کارها حتما جمله "ان شاءالله" را اضافه کن؛ زیرا اولا تو هرگز در تصمیم گیری مستقل نیستی و اگر خدا نخواهد، هیچ کس توانایی بر هیچ کاری ندارد؛ ثانیا خبر قطعی دادن انسان در حالی که قدرتش محدود است و احتمال ظهور موانع مختلف می‌رود، صحیح و منطقی نیست؛ مگر این که با جمله "ان شاءالله" همراه باشد.


مطلب دیگری که در ادامه این آیات آمده این است که اگر جمله "ان شاءالله" را هنگام خبردادن از آینده یا کارهای دیگر فراموش کردید، هر وقت یادتان آمد فوری جبران کنید و بگویید "ان شاءالله"؛ که این کار، گذشته را جبران می‌کند.


گفتن جمله "ان شاءالله" هنگام ابراز تصمیم‌های شخصی برای آینده، نه تنها یک نوع ادب در پیشگاه خداوند است، بلکه بیان این حقیقت مهم است که ما چیزی از خود نداریم؛ هرچه هست از ناحیه خدا است، و مستقل بالذات خدا است و ما همه متکی به او هستیم. و این همان مفهوم "توحید افعالی" است که در عین اراده و اختیار برای انسان، وجود هر کاری را به خواست خدا وابسته می‌کند.


این آموزه قرآنی یا آیه مشیت، در ادبیات فارسی نیز کاربرد فراوان داشته و دارد؛ برای نمونه، مولوی در مثنوی سروده است:
"گر خدا خواهد" نگفتند از بطر: پس خدا بنمودشان عجز بشر؛ ترک "استثنا" مرادم قسوتی است: نی همین گفتن، که عارض حالتی است،
‌ای بسی ناورده استثنا به گفت: جان او با جان استثناست جفت،
[۵] منصور، عبدالحمید یوسف، نیل الخیرات فی القراءات العشرة، ج۱۳، ص۲۷۰.
[۶] خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۱، ص۱۰۵.
[۸] سبحانی، جعفر، ۱۳۰۸ -، الایمان والکفرفی الکتاب والسنة، ج۱، ص۲۵۱.



۱. کهف/سوره۱۸، آیه۲۳.    
۲. کهف/سوره۱۸، آیه۲۴.    
۳. مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵ -، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص(۳۸۴-۳۸۹).    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵ -، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۳۵۲.    
۵. منصور، عبدالحمید یوسف، نیل الخیرات فی القراءات العشرة، ج۱۳، ص۲۷۰.
۶. خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۱، ص۱۰۵.
۷. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۲، ص۲۰۱.    
۸. سبحانی، جعفر، ۱۳۰۸ -، الایمان والکفرفی الکتاب والسنة، ج۱، ص۲۵۱.



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیه مشیت».    



جعبه ابزار