استغفار گفتاری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امام علی عليه السّلام بكسيكه در حضور آن حضرت گفت: أستغفر اللّه (در شرائط استغفار و طلب آمرزش) فرمود ۱ مادرت به مرگ تو بنشيند آيا ميدانى چيست (معنى حقيقى) استغفار (كه بى انديشه به زبان مى گذرانى) ۲ استغفار مقام و منزلت گروهى بلند مرتبه (مؤمنين) است و آن نامى است كه شش معنى (شرط) دارد (اگر هر شش شرط جمع باشد استغفار تمام و گر نه ناقص است) اوّل پشيمانى از گناه گذشته، دوم تصميم بترك بازگشت بآن هميشه، سوم آنكه حقوق مردم را بپردازى تا خدا را ملاقات كنى (به پاداش برسى) با پاكى كه بر تو زيان و گناهى نباشد، چهارم آنكه قصد كنى هر چه بر تو واجب بوده (مانند نماز و روزه و حجّ) و آنرا از دست داده اى (بجا نياورده اى) حقّ آن (قضايش) را بجا آورى، پنجم آنكه همّت بگمارى گوشتى را كه (بر تن تو) از حرام روييده به اندوهها بگدازى تا پوست به استخوان بچسبد و بين آنها گوشت تازه اى برويد، ششم آنكه رنج عبادت و بندگى را بتن بچشانى چنانكه شيرينى معصيت را بآن چشانده اى، پس آنگاه (كه اين شرائط گرد آمد) ميگوئى: أستغفر اللّه (از خدا آمرزش مى طلبم).
[رجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج ۶ ، صفحه ی ۱۲۸۱ ]
صلوات هم دعاست؛ استغفار هم دعاست. «أسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ أتُوبُ إلَیْه» چون از خدا تقاضاي مغفرت مي كنيم. دعا چیست؟ دعا همین است كه از خدا تقاضا كنيم و او را صدا كنيم. بیش از این كه نیست! حضرت اوّل می فرماید: بر شما باد در ماه رمضان به کثرت استغفار؛ یعنی این دعا را زياد بخوانيد! اين دعا، يك «دعاي خاص» است. بعد می فرماید زياد دعا كنيد! «وَ الدُّعَاءِ»؛ با اینکه استغفار هم خودش دعا است. از اينكه استغفار كه يك دعاي «خاصّ» است، قبل از دعا كه يك مطلب «عامّ» است ذكر شده، معلوم می شود که در ماه رمضان، روي این دعای خاص، اثرِ خاصّی مترتّب است. اين كه بحث استغفار را پيش می کشد، ما می گوییم «ذکر خاص، قبل از عام» فرموده است و اين بر خلاف روش متعارفی است که ما طلبه ها در مدرسه می گوییم « ذکر خاص بعد از عام ». معارفمان را ببینید كه چگونه است؛ من اینها را می گویم تا شما بفهمید كه در این لیالی قدر باید چه کار کنید. إن شاءالله.
دریک روایت دیگر از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) آمده است كه حضرت فرمودند: «یَقُولُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی فِی کُلِّ لَیْلَۀٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ»؛ خداوند در هر شب از ماه رمضان سه مرتبه می فرماید: «هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِیَهُ سُؤلَهُ»؛ آيا درخواست کننده ای هست که از من درخواست كند و درخواستش را بگیرد؟ بعد می گوید: «هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ».[۱] آيا كسي هست كه توبه كند، تا من به او روي آورم؟ آيا كسي هست كه طلب مغفرت داشته باشد، تا من او را ببخشم؟ در اينجا اوّل درخواست كردن را مطرح كرد، بعد يك درخواست خاص كه عبارت است از استغفار و توبه. اينجا خاص بعد از عام ذکر شده است. اوّل به درخواست کننده، یعنی دعا کننده اشاره فرمود؛ مفاد دعا و درخواستش هر چه می خواهد باشد. بعد می آید سراغ مسأله توبه و استغفار و آنها را به عنوان يك دعاي خاص مطرح مي كند. اين روايت، عکس آن صورت قبلي است كه خاص قبل از عام ذكر شده بود؛ امّا اینجا خاص بعد از عام آمده است.[۲]
حالا مسأله مهم و آنچه كه جنبه کاربردی دارد این است که با توجه به اين روايات، ما می فهمیم كه روي این دعای خاص در ماه مبارک رمضان، خیلی سفارش شده است و آن مسأله درخواست عفو الهی نسبت به گناهان است. جهت آن را هم من قبلاً گفته ام و اينجا فقط یک اشاره مي کنم كه اين یک بحث عقلی است که «دفع ضرر» اُولی از «جلب منفعت» است. «دفع ضرر» یعنی کاری کنی که ضرري متوجه تو نشود، اُولی و مقدّم است بر اينكه «جلب منفعت» كني، يعني آنچه را كه به درد مي خورد تحصيل کنی. اگر ضرري متوجه من شده است، ولي گرفتار به آن نشده ام اين يك بحث ديگر است؛ «دفع» ضرر نيست؛ «رفع» آن است. یک وقت می گویی مراعات کنم كه مریض نشوم؛ تو اينجا «مرض» را از خودت دفع كرده اي. یک وقت مریض شده اي، مي گويي بروم و بیماری ام را علاج کنم. دومی خیلی بالاتر است. اين رفع ضرر است.
=دعا موجب دفع بلا ، استغفار رفع آن=
لذا علی (علیه السلام) در آن روایت می فرماید: «عَلَيْكُمْ بِکَثْرَۀِ الْإسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ»؛ اول استغفار، بعد دعا! بعد هم كه می خواهد دليلش را بفرماید، می فرماید: «فَيُدْفَعُ بِهِ عَنْكُمُ الْبَلَاءُ»؛یعنی اگر شما دعا کردید، نفْسِ دعا جلوي بلا را مي گيرد. ممکن است براییک چیز خاصی دعا کنید؛ مثلاً ممکن است در مورد وسعت رزق يا سلامتي و یا هر چیز دیگر دعا کرده باشید؛ امّا با همین دعا اگر بنا بود بلایی متوجه شما شود، به واسطه اين درخواست، خداوند جلوي آن بلا را مي گیرد و آن را دفع می فرماید. اين اثر برای دعا هست. اما براي استغفار اثر بالاتري را می گوید. می گوید استغفار گناهانت را محو می کند. اثر دعا «دفع» بود ولي اثر اين دعای خاص «رفع» است. رفع مقدّم و اُولي است يا دفع؟ مسلّماً رفع اُولي است. اینکه روایات ما به دو لسان «ذکر خاص بعد از عام» و «ذکر خاص قبل از عام» وارد شده است، سرّش اين است. چون اين دعاي خاص، نسبت به تمام دعاهاي ديگر اولويّت دارد. این کاشف از این است که بالاترین و شدیدترین اثری را که این زمان ـ ماه مبارك رمضان ـ بر روی دعاها دارد، روی این دعای خاص است. یعنی در ماه مبارک رمضان اگر کسی طلب غفران کند، استغفار کند و توبه کند، اثرش برای اجابت قوی تر است؛ هم نسبت به همه دعاها و هم نسبت به همه زمان ها.[۳]
لذا ما باید قدر این اوقاتمان را در ماه مبارک رمضان بدانیم و بهترین بهره برداری را داشته باشيم. بالاترین بهره برداری همين توبه و استغفار است. مریضي که بیماری دارد چه بايد بکند؟ اوّل بايد خودش را علاج کند. البته این هیچ منافات ندارد با آن كه هم رفع موانع را از خدا بخواهيم و هم دفع آنها.
پژوهه.
