استکبار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استکبار همان برتری خواهی و
بزرگ بینی هست؛ و در
آیات و
روایات بسیار توبیخ شده هست.
استکبار از ریشه «ک ـ ب ـ ر» و به معناى
برترى خواهى، امتناع از پذیرش
حق از روى عناد و
تکبّرو خود
بزرگبینى دروغین
است.
استکبار طبق معناى اخیر متعدى است و به مفعول نیاز دارد؛ امّا در اغلب موارد مفعولى براى آن ذکر نمىشود و در چنین مواردى معمولا مفعول، همان فاعل است؛ یعنى شخصى خود را بزرگ مىشمارد و از اینرو
گردن کشى و
سرپیچى مىکند.
واژه استکبار گاه با حرفِ «عن» متعدّى مىشود که به معناى روگردانیدن و پشت کردن است و گاه با حرف «على» و به معناى گردنکشى و
تجاوز به
حقوق دیگران است.
ماده «
عُتُوّ» و برخى مشتقات آن نیز که در
قرآن کریم بهکار رفته به معناى استکبار است.
بدترین
اقسام استکبار عدمتمکین و
تواضع در برابر
فرمان خداوند و
انبیاى الهى است.
: «و اَمَّا الَّذینَ کفَروا اَفَلَمتَکن ءایـتى تُتلى عَلَیکم فَاستَکبَرتُم و کنتُم قَومـًا مُجرِمین»
این
آیه بیانکننده استکبار و عدم پذیرش (آیات) و
دستورات الهى ازسوى
کافران است.
«ولَقَدءاتَینا موسَى الکتـبَ وقَفَّینا مِن بَعدِهِ بِالرُّسُلِ وءاتَینا عیسَى ابنَ مَریمَ البَینـتِ واَیدنـهُ بِروحِ القُدُسِ اَفَکلَّما جاءَکم رَسولٌ بِما لاتَهوى اَنفُسُکمُ استَکبَرتُم فَفَریقـًا کذَّبتُم وفَریقـًا تَقتُلون»
استکبار و
سرپیچى امتها را از بعضى فرمانهاى الهى که
پیامبران از جانب
خداوند آورده و مطابق
میل آنان نیست و همچنین
تکذیب برخى پیامبران و
قتل برخى دیگر را توسط
مستکبران، بیان مىکند.
استکبار، از دیدگاه برخى، چون دربردارنده مفاهیم
خود بزرگ بینى،
فخر فروشى و
برترى طلبى است بهطور کلّى
خُلقى ناپسند و صفتى مذموم است.
استضعاف برخلاف استکبار هست که لزوماً بیان کننده وصفى
مذموم یا
ممدوح در شخص
مستضعف نیست، بلکه طرز تلقى یا عمل خاص دیگران را بیان مىدارد، ازاینرو در
قرآن کریم بیشتر صیغههاى فعلى استضعاف بهصورت مجهول: «استُضعِفوا» آمده است؛ یعنى ضعیف شمرده شدند یا به ضعف کشانیدهشدند.
استکبار، گاه از فرد یا گروه یا
جامعهاى نسبت به دیگر افراد، گروهها و
جوامع ضعیف سرمىزند که همان
طلب سیطره و بزرگى کردن بر دیگران است؛ مانند: «اِنَّ فِرعَونَ عَلا فِىالاَرضِ و جَعَلَ اَهلَها شِیعـًا یستَضعِفُ طَـائِفَةً مِنهُم...»
«واستَکبَرَ هُوَ و جُنودُهُ فِى الاَرضِ بِغَیرِ الحَقِّ...»
این
آیات درباره رفتار مستکبرانه
فرعون و لشکریانش با مردمى است که در محدوده فرمانروایى وى زندگى مىکردهاند.
و گاه این پدیده شوم در ارتباط با فرمانهاى الهى و
عبادت خداوند بروز مىکند.
برای کسب اطلاع بیشتر به مقالاتی با عناوین
عوامل پیدایش استکبار،
آثار استکبار،
فرجام استکبار،
طرق مقابله با استکبار،
مستکبران در قرآن مراجعه شود.
دانشنامه موضوعی قرآن