تجری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجرّى مخالفت عملى با
حكم الزامى مولا به زعم شخص
متجری است؛ بدون آنكه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد، مانند كسى كه
آب را به گمان
شراب بودن بنوشد، سپس معلوم گردد كه آن مايع،
آب بوده است نه
شراب. در اينكه تجرّى
حرام است يا نه اختلاف است همچنین تجرّى موجب
فسق است.
در
اصول فقه مباحث زيادى دربارۀ عنوان تجری مطرح شده و این مسئله مورد اختلاف است، از جمله اينكه آيا تجرّى
فعل قلبی است یا خارجی؟ و اينکه آيا
قبح عقلى تجرّى مستلزم
حرمت شرعى و
استحقاق عقاب است يا نه؟
تجرّى به مفهوم لغوى عبارت است از جرأت بر
مولا؛ خواه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد يا نه.
تجرّى در اصطلاح مخالفت عملى با
حكم الزامى مولا به زعم شخص متجری است؛ بدون آنكه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد؛ مانند كسى كه
آب را به گمان
شراب بودن بنوشد، سپس معلوم گردد كه آن مايع،
آب بوده است نه
شراب.
با اين تعاريف، فرق تجرّى و
معصيت حقيقى روشن شد.
معصيت اقدام بر مخالفت
مولا است كه برحسب واقع نيز مخالفت صورت گرفته باشد، مانند نوشيدن
شراب با علم به
شراب بودن آن.
البتّه تجرّى به مفهوم لغوى- كه عبارت است از جرأت بر
مولا؛ خواه در واقع مخالفتى صورت گرفته باشد يا نه-
اعم از
معصيت است نه
مباين با آن. از اين عنوان در
اصول فقه، مبحث
قطع سخن رفته است.
در اينكه تجرّى
حرام است يا نه اختلاف است. منشأ اختلاف اين است كه آيا از سوى
شارع،
قطع به
حكم شرعى بهطور
مطلق، بر
مكلّف،
حجّت قرار داده شده است گرچه مخالفت با واقع باشد كه در نتيجه بر مخالفت
قطع- هرچند مخالف با واقع-
عقاب مىشود و يا تنها در صورت انطباق با واقع
حجّت است؟
بنابر تعريف
عدالت به
ملكۀ نفسانى- كه صاحب خود را بر ملازمت
تقوا وادار مىكند- تجرّى موجب
فسق است؛ زيرا كاشف از فقدان چنين ملكهاى در
متجرّى است؛ هرچند قائل به
حرمت تجرّى و استحقاق
عقاب بر آن نباشيم.
در
اصول فقه مباحث زيادى دربارۀ تجرّى مطرح و محل بحث و اختلاف است، از جمله اينكه آيا تجرّى عنوانى است منطبق بر ارادۀ
متجرّى كه در نتيجه از
افعال قلبى- به معناى عزم بر
گناه و تصميم بر مخالفت با
مولا همراه با عملى كه
گناه بودن آن از نظر
متجرّى قطعى است- به شمار مىرود يا عنوان منطبق بر
فعل خارجى است كه در نتيجه از
افعال جوارحى محسوب شده و به معناى ارتكاب عملى، با اعتقاد به مخالفت آن با
مولا است؟ قبح تجرّى بنابر اوّل، فاعلى و بنابر دوم، فعلى است و نيز اين بحث كه آيا
قبح عقلى تجرّى مستلزم
حرمت شرعى و استحقاق
عقاب است يا نه؟
کتاب فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام جلد۲ صفحه۳۵۸؛ تالیف شده توسط جمعى از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمى شاهرودى