• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تزاحم ملاکی1

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تزاحم ملاکی به تنافی دو ملاکِ موجود در یک موضوع، در مقام تشریع اطلاق می‌شود.



تزاحم ملاکی، مقابل تزاحم امتثالی و تزاحم حفظی ، و به معنای تنافی میان دو مقتضیِ موجود در یک موضوع، در عالم جعل و تشریع است؛ به این معنا که گاهی یک فعل دارای دو حیثیت است، از یک جهت دارای مصلحتی است که موجب محبوبیت فعل نزد مولا، و مقتضی امر به ایجاد آن است، و از جهت دیگر، دارای مفسده‌ای است که موجب مبغوضیت فعل نزد مولا، و مقتضی نهی از انجام آن است؛ در چنین صورتی، بین دو مقتضی، تنافی و تزاحم پیش می‌آید، که به آن «تزاحم ملاکی» می‌گویند؛ برای مثال، از طرفی، شرب خمر ، از آن رو که دارای مفسده است، مبغوض مولا است، و از طرف دیگر، به دلیل برخی منافع، دارای مصلحت و مقتضی محبوبیت و مطلوبیت است، و از آن جا که ملاک مبغوضیت (مفسده موجود در شُرب خمر) غالب است، در تزاحم بین این دو ملاک، جانب مفسده رعایت گردیده و از شرب خمر نهی شده است.
در کتاب « بحوث فی علم الاصول » آمده است:
«التزاحم الملاکی و هو فیما اذا افترض وجود ملاکین فی موضوع واحد احدهما یقتضی محبوبیته و الاخر یقتضی ما ینافیها و یضادها کالمبغوضیة مثلا، فیقع التزاحم الملاکی بمعنی انه یستحیل ان یؤثّر کل منهما فی مقتضاهما لمکان التضاد بینهما و من خصائص هذا التزاحم انه لا یکون الا فی موضوع واحد و الا لم یکن هناک اجتماع الضدین، فلو کان کل من الملاکین فی موضوع او حیثیة تقییدیة غیر موضوع الآخر فلا محذور فی تاثیرهما معا فی ایجاد الطلب و البغض...».
[۶] جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، ج۸، ص۱۰.
[۱۶] فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۶، ص (۵۷۷-۵۷۵).



۱. صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۲۰۳.    
۲. صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۷، ص۱۴۲.    
۳. صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۷، ص۱۵۱.    
۴. صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۶، ص۹.    
۵. صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول؛ ج۳، ص۶۵.    
۶. جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، ج۸، ص۱۰.
۷. جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، ج۶، ص۴۵۵.    
۸. جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، ج۶، ص۵۲۸.    
۹. خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، ج۳، ص۳۵۳.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، ج۳، ص۵۱۹.    
۱۱. نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۴، ص۷۰۵.    
۱۲. حکیم، محمد سعید، المحکم فی اصول الفقه، ج۶، ص۲۷.    
۱۳. طباطبایی حکیم، محمد تقی، الاصول العامة للفقه المقارن، ص۴۱۲.    
۱۴. نائینی، محمد حسین، اجود التقریرات، ج۱، ص۱۸۲.    
۱۵. خمینی، روح الله، مناهج الوصول الی علم الاصول، ج۲، ص۱۲۵.    
۱۶. فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۶، ص (۵۷۷-۵۷۵).



فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «تزاحم ملاکی».



جعبه ابزار