تزاحم (اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تزاحم، تنافی دو
حکم به سبب عدم
امکان جمع بین آن دو در
مقام امتثال میباشد.
تزاحم، در
اصطلاح عبارت است از تنافی دو حکم دارای
ملاک در
مقام امتثال ، به سبب آن که
مکلف ، به انجام هر دو در یک
زمان قادر نمیباشد.
در کتاب «
بحوث فی علم الاصول » آمده است: «التزاحم، هو التنافی بین الحکمین بسبب عدم قدرة المکلف علی الجمع بینهما فی عالم الامتثال».
برای مثال، در جایی که دو نفر در حال غرق شدن میباشند، شخص حاضر در محل، به نجات هر دو مکلف است، اما اگر قدرت نجات هر دو را با هم نداشته باشد، در این جا میان دو
حکم وجوب نجات غریق، تزاحم به وجود میآید.
در مورد تزاحم،
اصولیون اعتقاد دارند
عقل به انجام تکلیف مهم تر (اهم)؛ و در صورت تساوی، به
تخییر حکم میکند.
میان تزاحم و
تعارض چنین فرق گذاشته شده است:
۱. در باب تعارض،
مدلول دو حکم در
مقام ثبوت ، با هم
تعاند و تنافی دارند؛ یعنی در
مقام جعل و
تشریع ، قابل اجتماع نمیباشند، چون مستلزم تناقض و اجتماع
اراده و
کراهت در
نفس آمر نسبت به متعلق واحد است.
اما در باب تزاحم، تعاند در مقام اثبات، فعلیت و امتثال است، مانند: تزاحم وجوب نجات دو غریق در یک زمان.
۲. مقدم کردن یکی از دو حکم متعارض بر دیگری، به رفع حکم از
موضوع برگشت میکند، اما در باب تزاحم برگشت آن رفع حکم به سبب رفع موضوع است.
۳.
مرجحات در باب تعارض به مقدار
دلالت و قوت سند یکی از متعارضین بر دیگری بستگی دارد، اما در باب تزاحم ربطی به
دلالت و
سند حکم ندارد، بلکه ممکن است یکی از این دو، بر دیگری که دلالت و سندش قوی تر است مقدم گردد.
فرقهای دیگری نیز بیان شده که به منظور رعایت اختصار، از بیان آنها خودداری میشود.
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «تزاحم».