تقصیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تقصیر به معانی کوتاه کردن
ناخن یا موی سر، کوتاه کردن عمل عبادی، کوتاهی در
عمل است.
تقصیر به این معانی است:
۱.کوتاه کردن ناخن یا موی سر
۲.کوتاه کردن عمل عبادی
۳.کوتاهی در عمل
هر کدام از این معانی در ابواب مختلف فقهی کاربرد دارند که در این مقاله به آنها اشاره میشود.
عبارت است از کوتاه کردن و چیدن مقداری از ناخن یا موی سر،
محاسن یا
شارب و از آن در باب
حج سخن رفته است.
تقصیر بنابه قول معروف و
مشهور از واجبات
عمره مفرده و
حج،
و عملی عبادی است؛ از اینرو،
قصد قربت در آن
شرط است.
جایگاه تقصیردر
عمره ـ اعم از
مفرده و
تمتع ـ بعد از
سعی است. برخی در عمره مفرده
طواف نساء را مقدّم بر تقصیر دانستهاند؛ لیکن نظر مشهور، تأخّر آن از تقصیر است.
مرد
محرم در عمره مفرده بین تقصیر و
حلق (
تراشیدن سر) مخیر است؛
لیکن در
عمره تمتع بنابر قول مشهور، تقصیر،
واجب و حلق،
حرام است.
بر
زن محرم در عمره ـ اعم از مفرده و تمتّع ـ تقصیر متعین است.
در مقدار و چگونگی تقصیر، تحقّق
عنوان آن لازم است؛ از اینرو چیدن موی
سر یا
صورت و یا
ناخن به مقداری که عنوان تقصیر بر آن صادق باشد کافی است.
برخی چیدن ناخن به تنهایی را در تقصیر کافی ندانسته، علاوه بر آن چیدن مقداری از مو را بنابر
احتیاط، لازم دانستهاند.
محرم با انجام دادن تقصیر در عمره تمتّع از
احرام خارج شده، تمامی محرّمات احرام بر او
حلال میگردد.
در عمره مفرده نیز بعد از تقصیر جز زن، بقیه محرّمات احرام بر او حلال میشود. زن نیز با انجام دادن طواف نساء و
نماز آن بر او حلال میگردد.
تقصیر از
مناسک حج و یکی از دو
واجب تخییری است که مرد
حاجی بین آن و حلق مخیر است؛ لیکن بر زن، تقصیر، متعین است و
حلق جایز نیست.
از سوی دیگر بر مردی که نخستین بار
حج میگزارد و کسی که موهای خویش را بافته یا جمع کرده و گره زده، همچنین فردی که موهای خود را برای مصون ماندن از نفوذ
حشرات موذی با
عسل،
صمغ و مانند آن به هم چسبانیده است، بنابر نظر گروهی از فقها، حلق متعین است و تقصیر کفایت نمیکند.
جایگاه تقصیر بعد از
قربانی؛
محل آن سرزمین
منی و
زمان آن بنابر قول مشهور، روز
عید قربان است.
به قول مشهور تمامی محرّمات احرام ـ به جز زن، بوی خوش و
صید ـ بعد از تقصیر یا حلق، حلال میگردد.
از تقصیر به معنای دوم در باب
صلات بحث شده است.
متعلّق تقصیر گاه خود نماز است ـ که نمازهای چهار رکعتی در
سفر (
قصر)و یا به جهت ترس از
دشمن (
نماز خوف)، کوتاه و دو رکعتی میشود ـ و گاه برخی دیگر از اعمال عبادی مانند کوتاه کردن
اذان و
اقامه و اکتفا به یک بار گفتن در هر فصل در سفر یا وقتی که
نماز گزار عجله دارد.
از تقصیر به معنای سوم در بیشتر ابواب فقهی سخن رفته است.
کوتاهی در عمل یا نسبت به فراگیری
احکام و مسائل مورد نیاز و ابتلای
مکلف، صورت میگیرد و یا نسبت به انجام دادن
تکالیف شرعی با
علم به آن. به کسی که در فراگیری احکام کوتاهی میکند
جاهل مقصر گفته میشود، در مقابل
جاهل قاصر (
جهل).
جاهل مقصّر
حکم عامد را دارد؛ بدین معنا که چنین شخصی اگر به جهت جهل، عملی را ترک کند حکم کسی را دارد که به
عمد و با علم و آگاهی آن عمل را ترک کرده است.
چنانکه کوتاهی در فراگیری احکام و مسائل واجب و مورد نیاز، حرام است (
آموزش).
تقصیر در اعمال و
وظایف شرعی علاوه بر آنکه موجب
استحقاق عقاب میگردد، در مواردی
ضمان را نیز به دنبال دارد، که به برخی از آنها اشاره میشود.
کوتاهی در حفظ
امانت، حرام و موجب
ضمان است.
اگر
حاکم در حکم خود اشتباه کند و بر اثر آن چیزی
تلف شود، در صورتی که در مقدّمات حکم خود کوتاهی کرده باشد
ضامن است و در صورت عدم تقصیر، از
بیت المال جبران میشود.
هرگاه
پزشک با
تجویز دارویی به بیمار موجب
مرگ او یا
آسیب رسیدن به عضوی از اعضای او یا غیر آن شود، بنابر قولی تنها در صورت کوتاهی ضامن است
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام ج۲، ص۵۷۷ - ۵۷۹