• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تقصیر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تقصیر به معانی کوتاه کردن ناخن یا موی سر، کوتاه کردن عمل عبادی، کوتاهی در عمل است.




تقصیر به این معانی است:
۱.کوتاه کردن ناخن یا موی سر
۲.کوتاه کردن عمل عبادی
۳.کوتاهی در عمل
هر کدام از این معانی در ابواب مختلف فقهی کاربرد دارند که در این مقاله به آنها اشاره میشود.



عبارت است از کوتاه کردن و چیدن مقداری از ناخن یا موی سر، محاسن یا شارب و از آن در باب حج سخن رفته است.

۲.۱ - ماهیت تقصیر در باب حج


تقصیر بنابه قول معروف و مشهور از واجبات عمره مفرده و حج، و عملی عبادی است؛ از این‏رو، قصد قربت در آن شرط است.
[۳] مناسک حج (مراجع)، ص۳۴۱ مسئله ۸۸۹


۲.۲ - احکام تقصیر در عمره



۲.۲.۱ - جایگاه تقصیر


جایگاه تقصیردر عمره ـ اعم از مفرده و تمتع ـ بعد از سعی است. برخی در عمره مفرده طواف نساء را مقدّم بر تقصیر دانسته‏اند؛ لیکن نظر مشهور، تأخّر آن از تقصیر است.

۲.۲.۲ - وجوب تقصیر


مرد محرم در عمره مفرده بین تقصیر و حلق (تراشیدن سر) مخیر است؛ لیکن در عمره تمتع بنابر قول مشهور، تقصیر، واجب و حلق، حرام است. بر زن محرم در عمره ـ اعم از مفرده و تمتّع ـ تقصیر متعین است.

۲.۲.۳ - مقدار و چگونگی تقصیر


در مقدار و چگونگی تقصیر، تحقّق عنوان آن لازم است؛ از این‏رو چیدن موی سر یا صورت و یا ناخن به مقداری که عنوان تقصیر بر آن صادق باشد کافی است. برخی چیدن ناخن به تنهایی را در تقصیر کافی ندانسته، علاوه بر آن چیدن مقداری از مو را بنابر احتیاط، لازم دانسته‏اند.
[۱۳] مناسک حج (مراجع)، ص۳۴۱ م ۸۸۸


۲.۲.۴ - اثر تقصیر


محرم با انجام دادن تقصیر در عمره تمتّع از احرام خارج شده، تمامی محرّمات احرام بر او حلال می‏گردد. در عمره مفرده نیز بعد از تقصیر جز زن، بقیه محرّمات احرام بر او حلال می‏شود. زن نیز با انجام دادن طواف نساء و نماز آن بر او حلال می‏گردد.

۲.۳ - احکام تقصیر در حج



۲.۲.۲ - وجوب تقصیر


تقصیر از مناسک حج و یکی از دو واجب تخییری است که مرد حاجی بین آن و حلق مخیر است؛ لیکن بر زن، تقصیر، متعین است و حلق جایز نیست. از سوی دیگر بر مردی که نخستین بار حج می‏گزارد و کسی که موهای خویش را بافته یا جمع کرده و گره زده، همچنین فردی که موهای خود را برای مصون ماندن از نفوذ حشرات موذی با عسل، صمغ و مانند آن به هم چسبانیده است، بنابر نظر گروهی از فقها، حلق متعین است و تقصیر کفایت نمی‏کند.

۲.۳.۲ - جایگاه، محل و زمان تقصیر


جایگاه تقصیر بعد از قربانی؛ محل آن سرزمین منی و زمان آن بنابر قول مشهور، روز عید قربان است.

۲.۲.۴ - اثر تقصیر


به قول مشهور تمامی محرّمات احرام ـ به جز زن، بوی خوش و صید ـ بعد از تقصیر یا حلق، حلال می‏گردد.



از تقصیر به معنای دوم در باب صلات بحث شده است.

۳.۱ - متعلّق تقصیر


متعلّق تقصیر گاه خود نماز است ـ که نمازهای چهار رکعتی در سفر ( قصر)و یا به جهت ترس از دشمن ( نماز خوف)، کوتاه و دو رکعتی می‏شود ـ و گاه برخی دیگر از اعمال عبادی مانند کوتاه کردن اذان و اقامه و اکتفا به یک بار گفتن در هر فصل در سفر یا وقتی که نماز گزار عجله دارد.
[۳۱] العروة‏ الوثقی ج۱، ص۶۰۳




از تقصیر به معنای سوم در بیشتر ابواب فقهی سخن رفته است.

۳.۱ - متعلّق تقصیر


کوتاهی در عمل یا نسبت به فراگیری احکام و مسائل مورد نیاز و ابتلای مکلف، صورت می‏گیرد و یا نسبت به انجام دادن تکالیف شرعی با علم به آن. به کسی که در فراگیری احکام کوتاهی می‏کند جاهل مقصر گفته می‏شود، در مقابل جاهل قاصر ( جهل).

۴.۲ - حکم جاهل مقصر


جاهل مقصّر حکم عامد را دارد؛ بدین معنا که چنین شخصی اگر به جهت جهل، عملی را ترک کند حکم کسی را دارد که به عمد و با علم و آگاهی آن عمل را ترک کرده است. چنانکه کوتاهی در فراگیری احکام و مسائل واجب و مورد نیاز، حرام است ( آموزش).

۴.۳ - آثار تقصیر


تقصیر در اعمال و وظایف شرعی علاوه بر آنکه موجب استحقاق عقاب می‏گردد، در مواردی ضمان را نیز به دنبال دارد، که به برخی از آنها اشاره می‏شود.

۴.۳.۱ - تقصیر در امانتها


کوتاهی در حفظ امانت، حرام و موجب ضمان است.

۴.۳.۲ - تقصیر حاکم


اگر حاکم در حکم خود اشتباه کند و بر اثر آن چیزی تلف شود، در صورتی که در مقدّمات حکم خود کوتاهی کرده باشد ضامن است و در صورت عدم تقصیر، از بیت المال جبران می‏شود.

۴.۳.۳ - تقصیر پزشک


هرگاه پزشک با تجویز دارویی به بیمار موجب مرگ او یا آسیب رسیدن به عضوی از اعضای او یا غیر آن شود، بنابر قولی تنها در صورت کوتاهی ضامن است


 
۱. جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۵۰ ۴۵۳    
۲. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۳۲    
۳. مناسک حج (مراجع)، ص۳۴۱ مسئله ۸۸۹
۴. الحدائق الناضرة ج۱۶، ص۲۹۶    
۵. الحدائق الناضرة ج۱۶ ص۳۳۲    
۶. الحدائق الناضرة ج۱۶ ص۳۱۷    
۷. مستند الشیعة ج۱۳، ص۱۲۲    
۸. الحدائق الناضرة ج۱۶، ص۲۹۹    
۹. جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۵۰ ۴۵۳    
۱۰. تحریر الوسیلة ج۱، ص۴۰۸    
۱۱. الحدائق الناضرة ج۱۶، ص۳۱۷    
۱۲. جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۵۰ ۴۵۲    
۱۳. مناسک حج (مراجع)، ص۳۴۱ م ۸۸۸
۱۴. کشف اللثام ج۶، ص۳۰    
۱۵. جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۶۷    
۱۶. مستند الشیعة ج۱۲، ص۳۷۶    
۱۷. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۳۶    
۱۸. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۳۴    
۱۹. مستند الشیعة ج۱۲، ص۳۷۳ ۳۷۴    
۲۰. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۴۷    
۲۱. الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۲۴۱    
۲۲. الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۲۳۲    
۲۳. مستند الشیعة ج۱۲، ص۳۷۹    
۲۴. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۳۲    
۲۵. مستند الشیعة ج۱۲، ص۳۸۲ ۳۸۳    
۲۶. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۳۳    
۲۷. الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۲۵۰ ۲۵۷    
۲۸. مدارک الاحکام ج۸، ص۱۰۲    
۲۹. جواهر الکلام ج۱۹، ص۲۵۱ ۲۵۵    
۳۰. جواهر الکلام ج۹، ص۸۷ ۸۸    
۳۱. العروة‏ الوثقی ج۱، ص۶۰۳
۳۲. القواعد الفقهیة (بجنوردی) ج۵، ص۳۷۱    
۳۳. جواهر الکلام ج۴۰، ص۷۹    
۳۴. جواهر الکلام ج۴۳، ص۴۴ ۴۶    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام ج‌۲، ص۵۷۷ - ۵۷۹    



جعبه ابزار