• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تموز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



‌تَموز، اولین ماه تابستان در گاه‌شماری‌های رایج در سوریه، بین‌النهرین، آسیای صغیر و فلسطین از دوران باستان تا به امروز و نام یکی از رب‌النوع‌های سرزمین‌های مذکور است.



تَموز، نام ماهی در گاه‌شماری‌های رایج در منطقۀ بین‌النهرین و نواحی مجاور که مقارن با نقطۀ انقلاب تابستانی آغاز می‌شده است. نام این ماه در این گاه‌شماری‌ها برگرفته از اسطوره‌ای سومری، بابلی است که براساس آن تموز ایزد‌ رستنی‌ها و نگهبـان گله‌ها که در صورت‌هـای نخستین به شکل:
۱: دموـ زید،
[۱] Britannica.
۲: دوئوزی،
[۲] Langdon, S, Babylonian Menologies and the Semitic Calendars, London, ۱۹۳، ج۱، ص۱۴.
۳:دوئوزو، ۴: تورزی؛
[۳] ERE، ج۱، ص۷۳-۷۴.
و تمّوزی ثبت شده است.
در فصل تابستان از شدت گرمای خورشید هلاک می‌گردد. سومریان مرگ این ایزد را در چهارمین ماه پس از اعتدال بهاری جشن می‌گرفتند.
[۴] Langdon, S, Babylonian Menologies and the Semitic Calendars, London, ۱۹۳، ج۱، ص۱۴.
[۵] Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg).
به تـدریج نـام این مـاه در گاه‌شماری بابلی، و دیگر گاه‌شماری‌های متأثر از آن چون گاه‌شماری یهودی، سریانی، کلدانی، صابئین و جز آن، به صورت دوئوزو/تمّوز ثبت شد.
[۶] E J Bickerman, Chronology of the ancient world , London ۱۹۶۹، ج۱، ص۲۱، پانویس۲.
معنای واژة تموز بدرستی روشن نیست.
[۷] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹.
در تورات علاوه بر کتاب مقدّس
[۸] عهد عتیق.



واژة تموز ذکر شده، اما نه به عنوان نام ماه. نیز رجوع کنید به
[۹] M Sprengling, "Chronological، ج۱، ص۲۳۸.
، در شهر اور، نام محلی تموز نینگرسو بود
[۱۰] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰.
و این واژه در اکد به رب النوعی که حافظ رستنی‌ها و نگهبان گله‌ها بود اطلاق می‌شد.
[۱۱] Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳، ذیل مادّه.


۲.۱ - مسیحی

در تقویم مسیحی کنونی رایج در برخی کشورهای عربی نیز، نخستین ماه پس از انقلاب تابستانی (مطابق با ژوئیه در تقویم گریگوری) تمّوز نام دارد:
۱: Damu-zid ۲:. Du’uzi ۳: Du’uzu ۴: Turzii

۲.۲ - یهودی

یهودیان در دوران اسارتشان در بابل، نام چهارمین ماه گاه‌شماری مذهبی (دهمین ماه تقویم عرفی) خود را به پیروی از بابلیان تموز نامیدند.
[۱۲] Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg.
واژۀ تموز در عهد عتیق، تنها به عنوان نام ایزد سومری آمده است.
[۱۳] عهد عتیق، حزقیال، ج۸، ص۱۴.
نام این ماه در برخی متون اسلامی به صورت تمّز ثبت شده است.
[۱۴] گردیزی، عبدالحی، تاریخ، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۱۵] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۸۲، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
[۱۶] بیرونی ابوریحان، التفهیم، ج۱، ص۲۲۹، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
به گفتۀ بیرونی
[۱۷] بیرونی ابوریحان، الآثارالباقیة، ج۱، ص۲۸۲، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
این ماه ۲۹ روز دارد و دارای دو اول ماه است. ابتدای این ماه نباید مصادف با روزهای دوشنبه، چهارشنبه یا شنبه گردد.
[۱۸] Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg.
روزۀ این ماه در روزهای چهاردهم، به مناسبت آغاز محاصرۀ اورشلیم به دست بخت نصر
[۱۹] ابوریحان بیرونی، القانون المسعودی، ج۱، ص۱۹۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۲۰] گردیزی، عبدالحی، تاریخ، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
و هفدهم، به مناسبت ۵ اتفاق مهم از جمله شکسته شدن الواح به دست موسی (علیه‌السلام) و انهدام بیت‌المقدس به دست بخت‌نصر قرار دارد.
[۲۱] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۸۲، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
[۲۲] Britannica.
ابوریحان بیرونی
[۲۳] ابوریحان بیرونی، الاثارالباقیة عن القرون الخالیة، ۱۹۲۳، ص۲۸۲، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
[۲۴] ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، ۱۳۶۲ ش، ص۲۲۹، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.

برای نام ماه تموزِ گاه‌شماری سریانی و ماه تموزِ گاه‌شماری یهودی تمایز قائل شده و ماه تموز گاه‌شماری یهودی را تَمُّزْ نوشته است. او همچنین
[۲۵] ابوریحان بیرونی، الاثارالباقیة عن القرون الخالیة، ۱۹۲۳، ص۲۸۲، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
تعداد روزهای این ماه (تَمُّزْ) را در نزد یهودیان، مانند گاه‌شماری ثابت کنونی یهودیان، ۲۹ روز ثبت کرده است. این بیان ابوریحان بیرونی راجع به دوره ای است که برخی از فرق یهودی شیوة منجمان (امر اوسط) را در تعیین طول ماه‌های قمری پذیرفته بودند.
[۲۶] ابوریحان بیرونی، الاثارالباقیة عن القرون الخالیة، ۱۹۲۳، ص۲۸۲، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.

او تموز (تمّز) را دارای دو اول ماه دانسته، در حالی که تموز از ماه‌هایی است که یک اول ماه بیشترندارد.
[۲۷] دایرة المعارف جهانی یهود، ج۲، ص۶۳۳، ذیل "Calendar".
در گاه‌شماری یهودی نخستین روز ماه تموز نباید مصادف با روزهای دوشنبه و چهارشنبه و شنبه گردد.
[۲۸] Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸،۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg، ذیل مادّه.
نیز رجوع کنید به
[۲۹] محمد بن محمدتقی الدین فارسی، حل التقویم، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).


۲.۳ - سریانی

تموز در گاه‌شماری سریانی و سریانی ـ مقدونی که بیرونی آن را با نام رومی می‌آورد، ۳۱ روز دارد و به ترتیب ماه دهم و هفتم این گاه شماری‌ها به شمار می‌آید.
[۳۰] ابوریحان بیرونی، التفهیم، ج۱، ص۲۳۰-۲۳۱، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
مسیحیان گاه‌شماری سریانی را با مبدأ سلوکی به کار می‌برده‌اند.
[۳۱] بیرونی ابوریحان، التفهیم، ج۱، ص۲۳۷، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
فرقه‌های مختلف مسیحی در اعیاد و ذُکران‌های این ماه هم‌داستان نیستند. از اعیاد مشترک آنان می‌توان به عید انگور در روز بیستم این ماه اشاره کرد که در آن بر انگور تازه رسیده دعا می‌خوانند تا برکت یابد.
[۳۲] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۳۰۰، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
[۳۳] گردیزی، عبدالحی، تاریخ، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.

در گاه‌شماری سریانی که تا قرن حاضر نیز همچنان در میان مسلمانان آسیای صغیر متداول است و سال در آن، همانند گاه‌شماری مدنی یهود در نخستین روز ماه تشرین اول آغاز می‌شده است، ماه تموز دهمین ماه سال است. رجوع کنید به
[۳۴] رضا عبداللهی، تاریخ در ایران،ج۱، جدول ۶، ص۳۵۷، تهران ۱۳۶۶ ش.
تا پیش از رواج عمومی گاه‌شماری یولیانی در قرن چهارم میلادی، ماه تموز همانند دیگر ماه‌ها در گاه‌شماری سریانی از نوع ماه‌های قمری-هلالی و سال‌های شمسی-قمری در نظر گرفته می‌شد.
رجوع کنید به
[۳۵] notes from the Aramaic Papyri: The Jewish calendar dates of the Achamenians (Cyrus, Darius II) ", The American journal of Semitic languages , XXVII (Apr ۱۹۱۱)، ج۱، ص۱۱۱ـ۱۱۴.
[۳۶] حسن تقی‌زاده، بیست مقاله تقی‌زاده، ج۱، ص۲۱۸، پانویس ۱، مقاله ۷ : «مبدأ تاریخ‌ها و گاه‌شماری‌های گوناگون مورد استعمال در ممالک اسلامی»، تهران ۱۳۴۱ش.
و نیز رجوع کنید به
[۳۷] ابن ندیم، ترجمة تجدد، ج۱، ص۵۷۴.
، پس از قرن چهارم میلادی، ماه تموز نیز با گاه‌شماری یولیانی و با طول ثابت ۳۱ روز مطابق با ماه ژوئیه به کار برده شد.
[۳۸] عبدالعلی بن محمد بیرجندی، شرح زیج جدیدسلطانی، نسخة خطی کتابخانه دیوان هند، ش ۳۰۰۰.
[۳۹] محمد بن محمدتقی الدین فارسی، حل التقویم، ج۱، ص۵۱ ـ۵۲، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).
[۴۰] احمد بن محمد فرغانی، ترجمه فارسی: سی فصل فرغانی در حرکات آسمانی و کلیات علم نجوم، ج۱، ص۳ـ۴.
[۴۱] احمد بن محمد فرغانی، ترجمه فارسی: سی فصل فرغانی در حرکات آسمانی و کلیات علم نجوم، ترجمة احمد آرام، ص۷۲ـ۷۳، در معارف اسلامی، سال ۱، ش ۴ (آبان ۱۳۴۶).

مورخان و منجمان ایرانی گاه‌شماری سریانی را با مبدأ معروف به اسکندری (رومی یا ذوالقرنینی) به کار برده اند. رجوع کنید به
[۴۲] رضا عبداللهی، تاریخِ تاریخ در ایران، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۶، تهران ۱۳۶۶ ش.
و بنا به محاسبه آنان مدخل گاه‌شماری هجری قمری اول محرّم سالی که هجرت پیامبراکرم در آن صورت گرفت. مقارن با روز جمعه ۱۶ تموز ۹۳۳ اسکندری، مطابق با روز جمعه ۱۶ تموز ۶۲۲ میلادی است.
[۴۳] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ص۳۲۹ـ۳۳۰، ۱۹۲۳، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
اما به تحقیق، تاریخ جمعه ۱۶ تموز ۶۲۲ میلادی که برخی از مورخان و منجمان ایرانی، از جمله رجوع کنید به
[۴۴] علی‌اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، ذیل «تاریخ»، تهران ۱۳۵۵ ش.
به عنوان زمان هجرت پیامبر اسلام ذکر کرده‌اند اشتباه است و همان‌گونه که تصریح شد، تاریخ مذکور مقارن با اول محرّم سالی است که در ماه ربیع الاول آن هجرت اتفاق افتاده است. رجوع کنید به
[۴۵] محمد بن محمدتقی الدین فارسی، بخش۳، قسمت ب، حل التقویم، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).
.

۲.۴ - سریانی مقدونی

در گاه‌شماری سریانی ـ مقدونی، که سال از ماه کانون دوم مقارن با اکتبر در گاه شماری یولیانی آغاز می‌شود، تموز هفتمین ماه سال و همانند گاه شماری سریانی مقارن با ژوئیه است.
[۴۶] H. Nicolas, Chronology of history، ص۱۱۹.
[۴۷] Notes on Seleucid and Parthian chronology، ص۱۶۰.
و ابوریحان بیرونی نیز
[۴۸] ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، ص۲۳۱، ۱۳۶۲، ش، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
به این اختلاف بین گاه‌شماری سریانی-مقدونی و گاه‌شماری سریانی که او، همانجا، از آن به عنوان گاه‌شماری رومی یاد کرده اشاره کرده است. مسیحیان نسطوری تا به امروز گاه شماری سریانی-مقدونی را به کار می‌برند، در حالی که مسیحیان مَلکایی، که غالباً در فلسطین و مصر ساکن اند، سال را از ماه ایلول (مقارن سپتامبر) آغاز می‌کنند.
[۴۹] ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، ج ۱۰، ص۲۶۱، ۱۳۶۲، ش، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.

و بنابراین، تموز یازدهمین ماه سال می‌گردد. باتوجه به اعمال یک روز کبیسه در سال ۲۰۰۰ میلادی، و باتوجه به کبیسه نبودن سال ۱۹۰۰ میلادی بر اساس روش اعمال کبیسه برای سال‌های پایان قرن در گاه‌شماری میلادی، تاریخ شروع ماه تموز در گاه‌شماری‌های شمسی-قمری همچون گاه‌شماری یهود در قرن بیست ویکم مصادف با یک روز زودتر از تاریخ شروع آن در قرن بیستم در گاه‌شماری میلادی است.

۲.۵ - حرانی

تموز در گاه‌شماری حرانی چهارمین ماه سال به شمار می‌آید، چرا که سال حرانیان با ماه نیسان آغاز می‌شود. از جملۀ مناسبت‌های آنان در این ماه می‌توان به این موارد اشاره نمود:
الف: عید بوقات یا عید ایزد تاوز تمّوز،
[۵۰] عهد عتیق، حزقیال، ج۸، ص۱۴.
که در آن روز زنان بر ایزد تاوز می‌گریند.
ب: در روز بیست و هفتم مردان آیین «سرالشمال» را برای جن و ایزد بانوان به جای می‌آورند.
[۵۱] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۲، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.


۲.۶ - صابئین

شیوۀ آنان در گاه‌شماری همانند روش یهودیان است و نام ماه‌های‌شان همان نام ماه‌های سریانی است، جز این‌که ابتدای ماه را از روز دوم مقارنه حساب می‌کنند و بر سر نام هر ماهی کلمۀ هلال را می‌آورند. در این گاه‌شماری سال با «هلال کانون دوم» شروع می‌شود، ولی ماه‌ها به ترتیب از هلال تشرین اول شماره می‌شوند. در این صورت هلال تموز هفتمین ماه سال و دهمین ماه در ترتیب ماهها به شمار می‌آید.
[۵۲] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۳۱۸، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.

صابئین (مندائیان) در این ماه اعیادی دارند که از آن جمله‌اند: عیدالفتیه (جشن جوانان) در روز پنجم، عید عُرس دقائق (آمیزش عناصر) در روز هفدهم و عید دقائق (عناصر) در هجدهم و نوزدهم.
[۵۳] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۳۲۱، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
[۵۴] زاخاو، ۳۱۷-۳۱۸.

در کتب انواء (ه‌ م) یونانی مآب، اغلب براساس شرایط جوی هجدهم تا بیست و چهارم تموز موسوم به ایام باحور دربارۀ وجه تسمیۀ آن،
[۵۵] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۸، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
به پیش‌بینی آب و هوای ۷ ماه تشرین اول تا نیسان پرداخته‌اند. مثلاً اگر هنگام عشاء روز هجدهم آسمان ابری باشد، دلیل بر باران و تگرگ در ابتدای تشرین اول بوده است و اگر در نیمه شب هوا ابری بوده باشد، دلیل بر باران در نیمۀ تشرین اول، و اگر در ابتدای صبح
[۵۶] عهد عتیق، تشرین
ابری بوده باشد، دلیل بر باران در پایان تشرین اول بوده است.
[۵۷] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۸، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
ابن وحشیه نیز روشی مشابه را برای پیش‌گویی وضع هوا مطرح می‌کند که براساس آن از ۱۲ روز پایانی تموز بر وضعیت جوی ۱۲ ماه سال حکم می‌شده است.
[۵۸] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۲۹، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.

فردوسی نیز در بیت:
«سخن هرچ گوید، نباشد جز آن •••••• بگوید به تموز رنگ خزان»
گویا همین شیوۀ پیش‌بینی را در نظر داشته است.
[۵۹] فردوسی، شاهنامه، ج۷، ص۶۱۹، به کوشش جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی، تهران، ۱۳۸۶ش.
مصریان برای تعیین این‌که چه محصولی در سال بهتر رشد خواهد کرد، انواع کاشتنی‌ها را بر لوحی می‌کاشتند و در شب بیست و پنجم تموز آن را زیر آسمان قرار می‌دادند به گونه‌ای که از طلوع و غروب ستارگان هیچ مانعی بر آن نباشد. در آن صورت هر محصولی که زرد می‌شد، دلیل بر برکت آن محصول در سال‌می‌بود.
[۶۰] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۹، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.

همچنین بقراط مردمان را از خوردن ادویۀ مسهله و ادویۀ دارای طبع گرم و فصد در ایام باحور که در روزگار وی مقارن با طلوع ستارۀ کلب جبار (شعرای یمانی یا عَبور) بوده، نهی کرده است، چه، این ایام مصادف با اوج گرما بوده است.
[۶۱] عریب بن سعد، کتاب الانواء، مل‌، ج۱، ص۱۱۱، «گاه شماری۱».
[۶۲] ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۹، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
.

۲.۷ - مالی ترکیه

در گاه‌شماری مالی ترکیه، که حسن پاشا آن را در ۲۰ تموز ۱۰۸۸ هجری قمری ارائه کرد، از ۱۱۵۳ هجری قمری مقرر شد که سال از فصل بهار و ماه مارت، مارس آغاز گردد و به این ترتیب تموز پنجمین ماه سال گردید.
[۶۳] Freidrich Kart Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie , Leipz â g ۱۹۰۶،۱۹۱۴، ج۱، ص۲۶۵-۲۶۶.
[۶۴] VV Tsybulsky, Calendars of Middle East countries: conversion tables and explanatory notes , Moscow ۱۹۷۹، ج۱، ص۱۲۶.
نیز رجوع کنید به
[۶۵] حسن تقی‌زاده، بیست مقاله تقی‌زاده، ج۱، ص۱۷۹، مقاله۷ : «مبدأ تاریخ‌ها و گاه‌شماری‌های گوناگون مورد استعمال در ممالک اسلامی»، تهران ۱۳۴۱ش.
، در حالی‌که در گاه‌شماری مدنی ترکیه، تموز هفتمین ماه سال بوده است.
[۶۶] Freidrich Kart Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie , Leipz â g ۱۹۰۶،۱۹۱۴، ج۱، ص۲۶۶.
[۶۷] Notes on Seleucid and Parthian chronology، ص۱۶۰.



پرستش تموز بتدریج تا عیلام، بابل، آشور،
[۶۸] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۴۲.
فلسطین و فنیقیه ادامه یافت و یکی از رب النوع‌های قدرتمند معابد سامی گردید.
[۶۹] Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳، ذیل مادّه.
افسانة بابلی تموز شامل بیماری و مرگ تموز، اسارت و انزوای او در زیر زمین، رستاخیز و دوره زندگی مجدد او پژمردگی گیاهان و رستنی‌ها در پاییز، نابودی آن‌ها در زمستان، رستاخیز طبیعت در بهار و دوره بالندگی رستنی‌ها را در تابستان در ذهن متبادر می‌کند. رجوع کنید به
[۷۰] Britannica، ذیل "Adonis"
؛ و نیز رجوع کنید به
[۷۱] جابر عناصری، تجلی دوازده ماه در آئینه اساطیر و فرهنگ عامة ایران، ج۱، ص۲۱۸ـ۲۱۹، مرند ۱۳۷۴ ش.
.
برابر اساطیر بین‌النهرین، رب النوعِ تموز هنگامی که خدای خورشید به اوج قدرت خود می‌رسد، یعنی در انقلاب تابستانی، از شدت گرما هلاک می‌گردد،
[۷۲] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۵.
[۷۳] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰.
[۷۴] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۵۶.
در حالی‌که بسیاری دیگر مرگ تموز را در فصل پاییز، هم زمان با پژمردن رستنی‌ها، نوشته اند.
[۷۵] Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳، ذیل مادّه.

سومریان در چهارمین ماه سال به نام دوئوز که نام آن به صورت‌های تورزی،
[۷۶] دین و اخلاق، ج ۳، ص۷۶.
دوئوزو و دوزو
[۷۷] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹-۳۶.
[۷۸] S H Horn and L H Wood , "The fifth century Jewish calendar at Elephantine، ج۱، ص۵.
و تموزی و دمو، زید نیز ضبط شده، یادبود افسانه تموز را برگزار می‌کردند و از همین‌رو غالب اقوام سامی و دیگر اقوام ساکن در بین‌النهرین چهارمین ماه سال را تموز نامیده اند.
[۷۹] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰.



ماه تموز در تمدن‌های بین النهرین، نخست ماهی قمری-هلالی بوده که به رغم آن‌که آغاز و پایان آن با رؤیت هلال مشخص می‌شده، موضع آن با اضافه کردن یک ماه در هر دو یا سه سال در فصول چهارگانه تثبیت می‌شده است.
[۸۰] E J Bickerman, Chronology of the ancient world , London ۱۹۶۹، ج۱، ص۷۳ـ۷۴.
[۸۱] Richard A. Parker and Waldo H. Dubberstein, Babylonian chronology: ۶۲۶ B.C. to A.D. ۴۵ , Chicago ۱۹۴۶ ص۱
[۸۲] امستد، ص۱۱۵ـ۱۱۶.

جابجایی ماه تموز در فصل تابستان به دلیل برقراری کبیسه ماه سیزدهم در سال، موجب شده است که برخی ماه تموز را نخستین ماه تابستان و برخی دیگر دومین ماه این فصل بدانند رجوع کنید به
[۸۳] دهخدا، ذیل مادّه.
. با شروع سال در فصل پاییز و احتساب ماه تشری به عنوان نخستین ماه سال، تموز دهمین ماه سال می‌شد و با شروع سال در فصل بهار و احتساب ماه نیسان به عنوان نخستین ماه سال، تموز چهارمین ماه سال می‌شد که در هر دو حالت تقریباً مقارن اولین ماه تابستان بود و به همین دلیل در دوره‌های بعد، نشان آن را در منطقه البروج خرچنگ (سرطان) قرار دادند.
[۸۴] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۴ـ ۵.
[۸۵] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۵۶.

در ادب فارسی نیز تموز مجازاً برای گرمای سخت و تابستان بسیار گرم به کار برده می‌شود. رجوع کنید به
[۸۶] دهخدا، ذیل مادّه.
[۸۷] اسماعیل حاکمی، «گاه‌شماری رومی وادب فارسی»، ج۱، ص۲۹۶ـ۲۹۷، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۱۵، ش ۲ -۳ (آذر ـ بهمن ۱۳۴۶).
، قوم یهود، پس از اسارت در بابل، نام تموز را برای دهمین ماه گاه‌شماری مدنی خود، که از ماه تشری آغاز می‌شود. و چهارمین ماه گاه‌شماری مذهبی‌شان که از ماه نیسان شروع می‌گردد. اقتباس کردند. رجوع کنید به
[۸۸] عهد عتیق، تشری، تشرین.
حرّانیان نیز تموز را به عنوان چهارمین ماه گاه‌شماری خود به کار می‌برده اند.
[۸۹] ابن ندیم، ترجمة تجدد، ج۱، ص۵۷۲.



از نظر احکام نجوم، ماه تموز گذشته از روزهای مناسب و نامناسبش همانند روزهای ماه‌های دیگر، بنا به عقیده ساکنان باستانی بین‌النهرین که در دوره‌های بعد در سایر نقاط جهان نیز منتشر شده است، در برخی ویژگی‌ها با ماه‌های دیگر متفاوت است:
نخست آن‌که در تمامی روزهای ماه تموز اجرام فلکی تأثیر شگرفی بر زندگی مردم دارند.
[۹۰] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۲.

دوم آنکه، ماه تموز ماه باز بودن دروازه هاست، که این موضوع به افسانه تموز و انتقالش به زیر زمین و باز شدن دروازه‌ها برای رستاخیز او اشاره دارد.
[۹۱] S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۴۴.

و سوم آن‌که بیست و هفتمین روز ماه تموز برای داوری ویژگیهایی دارد و برای احقاق حق نیز مناسب است.
[۹۲] دین و اخلاق، ج ۳، ص۷۶.



(۱) عهد عتیق.
(۲) ابن ندیم، ترجمة تجدد.
(۳) ابن ندیم، الفهرست، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
(۴) ابن وحشیه، احمد، الفلاحة النبطیة، به کوشش توفیق فهد، دمشق، ۱۹۹۳م.
(۵) ابوریحان بیرونی، القانون المسعودی، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۶) عریب بن سعد، کتاب الانواء (مل‌، «گاه‌شماری۱»).
(۷) فردوسی، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی، تهران، ۱۳۸۶ش.
(۸) گردیزی، عبدالحی، تاریخ، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۹) ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
(۱۰) ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۱) عبدالعلی بن محمد بیرجندی، شرح زیج جدیدسلطانی، نسخة خطی کتابخانه دیوان هند، ش ۳۰۰۰.
(۱۲) محمد بن محمدتقی الدین فارسی، حل التقویم، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).
(۱۳) حسن تقی‌زاده، بیست مقاله تقی‌زاده، مقاله ۷ : «مبدأ تاریخ‌ها و گاه‌شماری‌های گوناگون مورد استعمال در ممالک اسلامی»، تهران ۱۳۴۱ش.
(۱۴) اسماعیل حاکمی، «گاه‌شماری رومی وادب فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۱۵، ش ۲ و ۳ (آذر ـ بهمن ۱۳۴۶).
(۱۵) دهخدا.
(۱۶) رضا عبداللهی، تاریخِ تاریخ در ایران، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۱۷) جابر عناصری، تجلی دوازده ماه در آئینه اساطیر و فرهنگ عامة ایران، مرند ۱۳۷۴ ش.
(۱۸) احمد بن محمد فرغانی، جوامع علم النجوم و اصول الحرکات السماویة، چاپ یاکوبوس گولیوس، آمستردام ۱۶۶۹، چماپ فؤاد سزگین، چاپ افست فرانکفورت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
(۱۹) احمد بن محمد فرغانی، ترجمة فارسی: سی فصل فرغانی در حرکات آسمانی و کلیات علم نجوم، ترجمة احمد آرام، در معارف اسلامی، سال ۱، ش ۴ (آبان ۱۳۴۶).
(۲۰) علی‌اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۲۱) E J Bickerman, Chronology of the ancient world , London ۱۹۶۹.
(۲۲) idem, Notes on Seleucid and Parthian chronology, Berytus , vol ۸ ۱۹۴۴.
(۲۳) Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" (by Ephraim Jehudah Wiesenberg).
(۲۴۸) EI ۲ , sv "Ta ف r ¦ â kh.
(۲۵) I ۱: In the sense of `date, dating', etc" by F C D e Blois.
(۲۶) Encyclopaedia of religion and ethics , ed James Hastings, Edinburgh: T and T Clark, ۱۹۸۰-۱۹۸۱, sv "Calendar: Babylonian" (by Fr Hommel).
(۲۷) Freidrich Kart Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie , Leipz â g ۱۹۰۶-۱۹۱۴.
(۲۸) S H Horn and L H Wood , "The fifth century Jewish calendar at Elephantine.
(۲۹) Journal of Near Eastern studies , XIII, no ۱ Jan ۱۹۵۴.
(۳۰) S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵.
(۳۱) Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳.
(۳۲) J Morgenstern, "Calendar of Israel", Journal of calendar reform , vol ۱۱, no ۳(Sep ۱۹۳۲.
(۳۳) The New Encylopaedia Britannica , Chicago ۱۹۸۵, Micropaedia.
(۳۴) H Nicolas, Chronology of history , London ۱۸۳۳.
(۳۵) Albert Ten Eyck Olmstead, "Babylonian astronomy: historical sketch", American journal of Semitic languages and literatures , vol ۵۵, no ۲ (۱۹۸۳).
(۳۶) Richard A Parker and Waldo H Dubberstein, Babylonian chronology: ۶۲۶ BC to AD ۴۵ , Chicago ۱۹۴۶.
(۳۷) M Sprengling, "Chronological.
(۳۸) notes from the Aramaic Papyri: The Jewish calendar dates of the Achamenians (Cyrus, Darius II) ", The American journal of Semitic languages , XXVII (Apr ۱۹۱۱).
(۳۹) VV Tsybulsky, Calendars of Middle East countries: conversion tables and explanatory notes , Moscow ۱۹۷۹.
(۴۰) Faik Re í it Unat, Hicrر tarihleri, Mila ª d  ª tarihe, µ evirme k  lavuzu , Ankara ۱۹۷۴.
(۴۱) The Universal Jewish Encyclopedia , ed Issac Landman, New York ۱۹۶۹.
(۴۲) Britannica.
(۴۳) Le Calendrier de cordoue, ed R Dozy, tr Ch Pellat, Leiden, ۱۹۶۱.
(۴۴) ERE.
(۴۵) Sachau, CE, nots The Chronology of Ancient Nations, London, ۱۸۷۹.


۱. Britannica.
۲. Langdon, S, Babylonian Menologies and the Semitic Calendars, London, ۱۹۳، ج۱، ص۱۴.
۳. ERE، ج۱، ص۷۳-۷۴.
۴. Langdon, S, Babylonian Menologies and the Semitic Calendars, London, ۱۹۳، ج۱، ص۱۴.
۵. Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg).
۶. E J Bickerman, Chronology of the ancient world , London ۱۹۶۹، ج۱، ص۲۱، پانویس۲.
۷. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹.
۸. عهد عتیق.
۹. M Sprengling, "Chronological، ج۱، ص۲۳۸.
۱۰. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰.
۱۱. Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳، ذیل مادّه.
۱۲. Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg.
۱۳. عهد عتیق، حزقیال، ج۸، ص۱۴.
۱۴. گردیزی، عبدالحی، تاریخ، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۵. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۸۲، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۱۶. بیرونی ابوریحان، التفهیم، ج۱، ص۲۲۹، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
۱۷. بیرونی ابوریحان، الآثارالباقیة، ج۱، ص۲۸۲، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۱۸. Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸-۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg.
۱۹. ابوریحان بیرونی، القانون المسعودی، ج۱، ص۱۹۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
۲۰. گردیزی، عبدالحی، تاریخ، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۲۱. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۸۲، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۲۲. Britannica.
۲۳. ابوریحان بیرونی، الاثارالباقیة عن القرون الخالیة، ۱۹۲۳، ص۲۸۲، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
۲۴. ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، ۱۳۶۲ ش، ص۲۲۹، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۵. ابوریحان بیرونی، الاثارالباقیة عن القرون الخالیة، ۱۹۲۳، ص۲۸۲، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
۲۶. ابوریحان بیرونی، الاثارالباقیة عن القرون الخالیة، ۱۹۲۳، ص۲۸۲، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
۲۷. دایرة المعارف جهانی یهود، ج۲، ص۶۳۳، ذیل "Calendar".
۲۸. Encyclopaedia Judaica , Jerusalem ۱۹۷۸،۱۹۸۲, sv "Tammuz" by Ephraim Jehudah Wiesenberg، ذیل مادّه.
۲۹. محمد بن محمدتقی الدین فارسی، حل التقویم، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).
۳۰. ابوریحان بیرونی، التفهیم، ج۱، ص۲۳۰-۲۳۱، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
۳۱. بیرونی ابوریحان، التفهیم، ج۱، ص۲۳۷، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
۳۲. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۳۰۰، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۳۳. گردیزی، عبدالحی، تاریخ، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۳۴. رضا عبداللهی، تاریخ در ایران،ج۱، جدول ۶، ص۳۵۷، تهران ۱۳۶۶ ش.
۳۵. notes from the Aramaic Papyri: The Jewish calendar dates of the Achamenians (Cyrus, Darius II) ", The American journal of Semitic languages , XXVII (Apr ۱۹۱۱)، ج۱، ص۱۱۱ـ۱۱۴.
۳۶. حسن تقی‌زاده، بیست مقاله تقی‌زاده، ج۱، ص۲۱۸، پانویس ۱، مقاله ۷ : «مبدأ تاریخ‌ها و گاه‌شماری‌های گوناگون مورد استعمال در ممالک اسلامی»، تهران ۱۳۴۱ش.
۳۷. ابن ندیم، ترجمة تجدد، ج۱، ص۵۷۴.
۳۸. عبدالعلی بن محمد بیرجندی، شرح زیج جدیدسلطانی، نسخة خطی کتابخانه دیوان هند، ش ۳۰۰۰.
۳۹. محمد بن محمدتقی الدین فارسی، حل التقویم، ج۱، ص۵۱ ـ۵۲، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).
۴۰. احمد بن محمد فرغانی، ترجمه فارسی: سی فصل فرغانی در حرکات آسمانی و کلیات علم نجوم، ج۱، ص۳ـ۴.
۴۱. احمد بن محمد فرغانی، ترجمه فارسی: سی فصل فرغانی در حرکات آسمانی و کلیات علم نجوم، ترجمة احمد آرام، ص۷۲ـ۷۳، در معارف اسلامی، سال ۱، ش ۴ (آبان ۱۳۴۶).
۴۲. رضا عبداللهی، تاریخِ تاریخ در ایران، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۶، تهران ۱۳۶۶ ش.
۴۳. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ص۳۲۹ـ۳۳۰، ۱۹۲۳، چاپ ادوارد زاخاو، لایپزیگ ۱۹۲۳.
۴۴. علی‌اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، ذیل «تاریخ»، تهران ۱۳۵۵ ش.
۴۵. محمد بن محمدتقی الدین فارسی، بخش۳، قسمت ب، حل التقویم، چاپ تقی بینش، در فرهنگ ایران زمین، ج ۱۷ (۱۳۴۹ش).
۴۶. H. Nicolas, Chronology of history، ص۱۱۹.
۴۷. Notes on Seleucid and Parthian chronology، ص۱۶۰.
۴۸. ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، ص۲۳۱، ۱۳۶۲، ش، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴۹. ابوریحان بیرونی، کتاب التفهیم لاوائل صناعة التنجیم، ج ۱۰، ص۲۶۱، ۱۳۶۲، ش، چاپ جلال الدین همائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۵۰. عهد عتیق، حزقیال، ج۸، ص۱۴.
۵۱. ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۲، به کوشش گوستاو فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۷۱-۱۸۷۲م.
۵۲. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۳۱۸، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۵۳. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۳۲۱، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۵۴. زاخاو، ۳۱۷-۳۱۸.
۵۵. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۸، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۵۶. عهد عتیق، تشرین
۵۷. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۸، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۵۸. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۲۹، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۵۹. فردوسی، شاهنامه، ج۷، ص۶۱۹، به کوشش جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی، تهران، ۱۳۸۶ش.
۶۰. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۹، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۶۱. عریب بن سعد، کتاب الانواء، مل‌، ج۱، ص۱۱۱، «گاه شماری۱».
۶۲. ابوریحان بیرونی، الاثار الباقیة عن القرون الخالیة، ج۱، ص۲۶۹، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
۶۳. Freidrich Kart Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie , Leipz â g ۱۹۰۶،۱۹۱۴، ج۱، ص۲۶۵-۲۶۶.
۶۴. VV Tsybulsky, Calendars of Middle East countries: conversion tables and explanatory notes , Moscow ۱۹۷۹، ج۱، ص۱۲۶.
۶۵. حسن تقی‌زاده، بیست مقاله تقی‌زاده، ج۱، ص۱۷۹، مقاله۷ : «مبدأ تاریخ‌ها و گاه‌شماری‌های گوناگون مورد استعمال در ممالک اسلامی»، تهران ۱۳۴۱ش.
۶۶. Freidrich Kart Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie , Leipz â g ۱۹۰۶،۱۹۱۴، ج۱، ص۲۶۶.
۶۷. Notes on Seleucid and Parthian chronology، ص۱۶۰.
۶۸. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۴۲.
۶۹. Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳، ذیل مادّه.
۷۰. Britannica، ذیل "Adonis"
۷۱. جابر عناصری، تجلی دوازده ماه در آئینه اساطیر و فرهنگ عامة ایران، ج۱، ص۲۱۸ـ۲۱۹، مرند ۱۳۷۴ ش.
۷۲. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۵.
۷۳. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰.
۷۴. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۵۶.
۷۵. Madeleine S Miller and J Lane Miller, The new Harper's Bible dictionary , New York ۱۹۷۳، ذیل مادّه.
۷۶. دین و اخلاق، ج ۳، ص۷۶.
۷۷. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹-۳۶.
۷۸. S H Horn and L H Wood , "The fifth century Jewish calendar at Elephantine، ج۱، ص۵.
۷۹. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰.
۸۰. E J Bickerman, Chronology of the ancient world , London ۱۹۶۹، ج۱، ص۷۳ـ۷۴.
۸۱. Richard A. Parker and Waldo H. Dubberstein, Babylonian chronology: ۶۲۶ B.C. to A.D. ۴۵ , Chicago ۱۹۴۶ ص۱
۸۲. امستد، ص۱۱۵ـ۱۱۶.
۸۳. دهخدا، ذیل مادّه.
۸۴. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۴ـ ۵.
۸۵. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۵۶.
۸۶. دهخدا، ذیل مادّه.
۸۷. اسماعیل حاکمی، «گاه‌شماری رومی وادب فارسی»، ج۱، ص۲۹۶ـ۲۹۷، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۱۵، ش ۲ -۳ (آذر ـ بهمن ۱۳۴۶).
۸۸. عهد عتیق، تشری، تشرین.
۸۹. ابن ندیم، ترجمة تجدد، ج۱، ص۵۷۲.
۹۰. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۱۲.
۹۱. S Longdon, Babylonian menologies and the Semitic calendar , London ۱۹۳۵، ج۱، ص۴۴.
۹۲. دین و اخلاق، ج ۳، ص۷۶.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تموز»، شماره۶۰۹۲.    
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تموز»، شماره۳۸۸۵.    


رده‌های این صفحه : تموز | گاه‌شماری عبری | ماه‌های رومی




جعبه ابزار