حقوق آوارگان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آوارگی به معنای بی‌خانمانی، سرگردانی و دور ماندن از خانه و سرزمین خویش می‌باشد.این موضوع در
قرآن با تعابیرگوناگون آمده و از واژگان متفاوتی قابل استنتاج است.
دست‌زدن به عملیات نظامی برای رهایی از آوارگی، بهترین راهی است که برای مقابله باآواره‌سازی
تشریع شده؛ ولی می‌تواند از حقوق مسلّم آوارگان نیز تلقی‌گردد.
قرآن به ستم‌دیدگان آواره از وطن که به ناحق و فقط به دلیل یکتاپرستی، از سرزمین خود رانده شده‌اند،
اجازه جهاد ، و‌به نصرت الهی نویدشان می‌دهد: «أُذِنَ لِلّذین یقـتَلونَ بأنّهم ظُلِموا وَ إنّ اللّهَ عَلی نَصرِهم لَقدیرٌ _ الّذین أُخرِجوا مِن دیـرِهم بِغیرِ حَقّ إلاّ أَن‌یقولوا ربُّنا اللّهُ و لَولا دفعُ اللّهِ النّاسَ بَعضَهم بِبَعض لهُدِّمت صَومعُ و بِیعٌ و صَلوتٌ و مسجِدُ...».
هنگامی که گروهی از
بنی‌اسرائیل برای جهاد در راه خدا، از پیامبرشان می‌خواهند تا فرماندهی برای آنان برگزیند، آوارگی و رانده شدن از وطن و دوری از فرزندان خویش را دلیل ضرورت این مبارزه می‌دانند: «قالَ هل عَسَیتُم إن کتِبَ عَلیکم القِتالُ ألاّ تُقـتلِوا قالوا و مَا لَنا ألاّ نُقـتِلَ فی سبیلِ اللّهِ و قدأُخرِجنا مِن دیـرِنا و أبنائِنا...».
در آیات بعدی فلسفه این دستور حکیمانه، ریشه‌کن کردن
فساد و تبه‌کاری در زمین شناسانده شده است: «و‌لَولا دفعُ‌اللّهِ النّاسَ بَعضَهم بِبَعض لَفَسدتِ الأرضُ و لکنَّ اللّهَ ذو فضل علی العـلَمینَ».
در آیه‌ای دیگر که
مسلمانان را به دلیل سستی در جهاد نکوهش می‌کند، دشمنان را افرادی پیمان شکن و آغازگر
جنگ شناسانده که قصد داشتند پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را از شهر بیرون برانند: «أَلا تُقـتِلونَ قَوماً نَّکثوا أَیمـنَهم و هَمّوا بِإخراجِ الرَّسولِ و هُم بَدءُوکم أوَّلَ مرَّة أتَخشونَهم فَاللّهُ أَحقُّ أن تَخشَوه إن کنتم مُؤمِنین».
زمخشری این آیه را به تصمیم مشرکان در دارالندوه مربوط می‌داند که پیمان شکنی، جنگ افروزی و آواره‌سازی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را سه دلیل اساسی برای ضرورت مقابله با آنان معرّفی کرده است.
قرآن ،
مهاجران نیازمندی راکه برای خشنودی خدا از سرزمین خود آواره و از دارایی‌هایشان محروم شده‌اند، صادقان واقعی شمرده، آنان را سزاوار بهره‌مندی از «فییء» می‌داند، تا اموال، فقط میان ثروتمندان دست به دست نگردد: «ما‌أفاءَ اللّهُ عَلی رَسولِه مِن أهلِ القُری فَلِلّهِ و لِلرَّسولِ ولِذی‌القُربی والیتـمی والمَسـکینِ وابنِ‌السبیلِ کی لایکونَ دُولَةً بَینَ الأغنیاءِ مِنکم... _ لِلفُقراءِ المُهـجِرینَ الّذین أُخرِجوا مِن دیـرِهم و أمولِهم...».
گفتنی است که برخی مفسّران، مقصود از ذی‌القربی در آیه پیشین را همان فقیران مهاجر در این آیه، دانسته‌اند.
آیه بعد، به ستایش کسانی پرداخته که مهاجران آواره را پناه داده، به آنان عشق می‌ورزند.
(۱) قرآن کریم.
(۲) ابن العربی، احکام‌القرآن.
(۳) الجصاص، احکام‌القرآن.
(۴) طبری، تاریخ الامم والملوک،.
(۵) شیخ طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن.
(۶) ابن عاشور، تفسیر التحریر والتنویر.
(۷) تفسیر راهنما.
(۸) قمی، تفسیرالقمی.
(۹) محمد رشید رضا، تفسیر المنار.
(۱۰) العروسی الحویزی، عبد علی بن جمعة، تفسیر نور الثقلین - قم، چاپ:چهارم، ۱۴۱۵ ق.
(۱۱) طبری، جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن.
(۱۲) قرطبی، الجامع لأحکام القرآن،.
(۱۳) سیوطی، الدّر المنثور فی التفسیر بالمأثور.
(۱۴) آلوسی، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم.
(۱۵) شهید ثانی، روض الجنان و روح الجنان.
(۱۶) ابن‌هشام، السیرة النبویه.
(۱۷) معین، فرهنگ فارسی.
(۱۸) زمخشری، الکشّاف.
(۱۹) طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن.
(۲۰) راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن.
(۲۱) الطباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آوارگی».
