سبیل الله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هر
كار خير و نيك داراىمصلحت براى
اسلام يا
مسلمانان را سبيل اللَّه گویند. اين عنوان در باب
زكات و به مناسبت در باب
وقف و
وصیت آمده است.
سبيل در
لغت به معناى راه و سبیل الله به معناى
راه خداوند متعال است.
مراد از سبیل الله، راه منتهى به
پاداش و رضاى حق تعالى است. بنابر اين، سبيل اللَّه عبارت است از هر عمل نيكى كه موجب
تقرب به خداوند است، به شرط آنكه علاوه بر برخوردارى از
ثواب و تقرب به خداوند، مصلحتى بر آن مترتب باشد؛ خواه آن
مصلحت در ارتباط با مسلمانان باشد، مانند
ساختن پل،
بيمارستان،
مدرسه و
مسجد و يا در ارتباط با
اسلام و
مجد و
عظمت آن، همچون
جهاد و يا
تعظيم شعائر الهى، از قبيل
تشكيل مجالس وعظ و بيان
فضائل و
مصائب اهل بيت عليهم السلام و فرستادن افراد به
حج.
در اينكه آيا لازم است مصلحت مترتب بر عمل نيك،
مصلحت نوعى باشد، مانند مثالهاى ياد شده يا ترتب
مصلحت شخصى نيز كفايت مىكند، مانند
اصلاح بين زوج و زوجه يا
پدر و
فرزند، اختلاف است.
برخى
قدما سبیل الله را به
جهاد مشروع و
مجاهدان اختصاص دادهاند.
از
مصارف هشت گانه زكات، سبیل الله است. مراد از سبیل الله به
قول مشهور، معناى عام آن- كه در بالا گذشت- مىباشد؛
ليكن برخى قدما آن را به جهاد اختصاص دادهاند كه بدان اشاره شد.
در
مستحقان زكات ايمان معتبر است و دادن زكات به
غير مؤمن (
غير شيعه دوازده امامى)
جايز نيست؛ ليكن در سهم سبيل اللَّه دادن آن به غير مؤمن به جهت
دفع شر وى از مؤمنان جايز است.
چنان كه در
مستحق سهم سبيل اللَّه از
رزمندگان و مجاهدان،
فقر و
نياز شرط نيست؛ از اين رو، پرداخت
زكات از سهم ياد شده به آنان جايز است؛ هرچند بى نياز باشند؛
ليكن بنابر قول به تعميم سبیل الله به غير مجاهدان، آيا در ساير مستحقان زكات از سهم سبيل اللَّه، نياز شرط است يا نه، مسئله اختلافى است.
برخى گفتهاند: به كسى كه
فقير شرعى نيست (
بالفعل يا
بالقوه به اندازه هزينه يك سال زندگى مال دارد)، ليكن بدون دريافت زكات، توانايى رفتن به
حج يا
زيارت و مانند آن را ندارد، براى انجام دادن امور ياد شده مىتوان از سهم سبيل اللَّه پرداخت كرد؛ بلكه حتى در صورت توانايى بر انجام دادن آنها بدون زكات، ليكن عدم اقدام بر آنها جز با پرداخت زكات، دادن زكات از سهم سبيل اللَّه به او جايز است.
البته در صورت صرف زكات از سهم سبيل اللَّه در
مصالح عمومى، همچون ساختن پل، مسجد و
مدرسه، شكى در
جواز استفاده افراد بى نياز نيست. محل اختلاف جايى است كه اين سهم به فردى داده شود كه در
راه خير و ثواب همچون حج و زيارت هزينه مىكند.
بنابر قول اختصاص سهم سبيل اللَّه به جهاد، در صورت عدم جهاد؛ بايد اين سهم تا زمان پيدا شدن مورد مصرف آن حفظ شود؛ اما بنابر قول به
تعميم (قول مشهور) از آن در ساير مصارف استفاده مىشود.
اگر كسى مالى را
وقف فی سبیل الله كند، به قول مشهور، بلكه به
اجماع ادعا شده، فوايد و درآمد آن در همه راههاى خير و نيك صرف مىشود،
هرچند برخى قدما مصرف آن را به مجاهدان اختصاص دادهاند.
چنانچه كسى مالى را براى سبيل اللَّه
وصیت كند، به قول مشهور، بلكه به اجماع ادعا شده، در مصالح عمومى مسلمانان صرف مىشود.
برخى قدما گفتهاند: در صورت عدم تعيين مورد مصرف، در راه كمك به مجاهدان هزينه مىشود و با نبود مجاهدان در ديگر راههاى خير، همچون
كمك به نيازمندان،
در راه ماندگان و
دستگيرى از سادات، هزينه مىگردد؛ بلكه بخش اعظم چنين مالى صرف كمك به
سادات فقير و در راه ماندگان از ايشان مىشود و آنچه باقى ماند در ديگر راههاى خير خرج مىشود.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۳۸۱-۳۸۴.
