• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سرمد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


سرمد در لغت به معنی همیشگی و جاویدان است؛ یعنی چیزی که وجود آن قطع نمی‌شود.


در قرآن کریم آمده است: «قل ارایتم ان جعل الله علیکم النهار سرمدا الی یوم القیامه». سرمد چیزی است که اول و آخر ندارد اما دو چیز دارد؛ یکی دوام وجود در گذشته که به آن ازل می‌گویند و یکی دوام وجود در آینده که آن را ابد می‌نامند.
[۱] جمیل صلیبا، منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفی، ج۱، ص۳۹۱، تهران، انتشارات حکمت.
بزرگان فلاسفه بر این عقیده‌اند که سرمد عبارتست از نسبت ثابت به ثابت.
[۲] ملاصدرا شیرازی، صدر الدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج۳، ص۱۴۷، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۸ش، چ دوم.    
به نظر این افراد، موجودات دو دسته‌اند: یا در زمان هستند که این دسته دارای حرکت است و یا نه حرکت است و نه دارای حرکت است و در نتیجه در زمان هم نیست. این دسته از موجودات اگر جنبه نسبت ثبات آنها با امور متغیر در نظر گرفته شود این معیت و همراهی، دهر نامیده می‌شود و اگر نسبت ثباتش با امور ثابت در نظر گرفته شود این همراهی را سرمد می‌نامند.
[۳] موسوعه مصطلحات فلسفه عندالعرب، ج۱، ص۳۳۸، بیروت، مکتبة لبنان.



بنابراین تفاوت دهر، سرمد و زمان، در این است که سرمد نسبت ثابت به ثابت است، دهر نسبت ثابت به متغیر و زمان نسبت متغیر است به متغیر.
[۴] ملاصدرا شیرازی، صدر الدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج۳، ص۱۴۷.    
فلاسفه در تفسیر این کلام گفته‌اند؛ که مراد از دهر، نسبت ذات واجب متعال است که ثابت است به صفات، اسماء حسنی و علوم فعلی او که آنها نیز اموری ثابت هستند. مراد از سرمد، نسبت علم واجب است که ثابت است به معلومات او که اموری متجدد و متغیرند؛ یعنی همان موجودات عالم، و مراد از زمان، نسبت برخی از معلومات متجدد واجب با برخی دیگر است.
[۵] سبزواری، ملاهادی، شرح منظومه حکمت، ج۴، ص۳۳۴، تهران، نشر حکمت، ۱۳۶۰ش، چ اول.

اما برخلاف فلاسفه اسلامی که این امور را نسل در نسل نقل و قبول کرده‌اند، فخر رازی پس از نقل این امور از حکما، در کتاب "المحصل" بر آنها ایراد گرفته است و گفته که این الفاظ ، علی رغم معنای پیچیده و بزرگی که برایش نقل شده است، دارای معنای محصل و به درد بخوری نیستند
[۶] ملاصدرا شیرازی، صدرالدین محمد، حاشیه بر الهیات، ص۱۵۷، قم، نشر بیدار، بی تا.
ولی با توضیحی که برای این الفاظ و معنای آن داده شد و در کتب حکما نیز آمده است، سستی این سخن فخر رازی معلوم می‌شود.

۱. ↑ جمیل صلیبا، منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفی، ج۱، ص۳۹۱، تهران، انتشارات حکمت.
۲. ↑ ملاصدرا شیرازی، صدر الدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج۳، ص۱۴۷، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۸ش، چ دوم.    
۳. ↑ موسوعه مصطلحات فلسفه عندالعرب، ج۱، ص۳۳۸، بیروت، مکتبة لبنان.
۴. ↑ ملاصدرا شیرازی، صدر الدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج۳، ص۱۴۷.    
۵. ↑ سبزواری، ملاهادی، شرح منظومه حکمت، ج۴، ص۳۳۴، تهران، نشر حکمت، ۱۳۶۰ش، چ اول.
۶. ↑ ملاصدرا شیرازی، صدرالدین محمد، حاشیه بر الهیات، ص۱۵۷، قم، نشر بیدار، بی تا.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سرمد».    



جعبه ابزار