عرفات حج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
{{جا:ویرایش}}
بنابر آنچه منابع تاریخی نقل کرده‌اند؛ پیش‌تر گنبد و مسجدی بالای
جبل‌الرحمه در
سرزمین عرفات قرار داشته است. در منابع پیش از سده پنجم، به وجود بنایی در بالای کوه رحمت اشاره نشده و
ناصرخسرو (م. ۴۸۱ق.) احتمالاً نخستین کسی است که به وجود ساختمانی در بالای این کوه، در نیمه سده پنجم هجری، اشاره کرده است.
ناصرخسرو در سفرنامه‌اش این بنا را چهارطاقی عظیم توصیف کرده که روزها و شب‌ها، بر گنبد آن چراغ‌ها و شمع‌های بسیاری می‌نهادند که از فاصله دو فرسنگی دیده می‌شد.
ابن جبیر دقیق‌ترین توصیف را از گنبد امّ‌سلمه به دست داده و درباره آن نوشته است که در وسط گنبد، مسجدی بوده که مردم در آن نماز می‌خواندند. در اطراف مسجد، زمین مسطح یا صحن وسیعی مُشرف به عرفات بوده که در سمت
قبله آن دیواری و در این دیوار محراب‌هایی وجود داشته که مردم در آن نماز می‌خواندند.
بر اساس گزارش سفرنامه ناصرخسرو، این گنبد را پسرِ شاددل، امیر عَدَن بنا کرده بود و برای کسب اجازه این کار از امیر مکه، به او هزار دینار پرداخت کرده بود.
با توجه به اینکه پسر شاددل در منابع تاریخی شناخته شده نیست و تنها در سفرنامه ناصر خسرو از وی یاد شده است. این شخص می‌تواند بر
حسین بن سَلاّمه نَوبی، از امرای دولت زیادی یمن (امارت: ۴۰۲ ـ ۳۷۳ق) منطبق باشد که خدمات عمرانی گسترده‌ای در یمن و حجاز داشته است
و مورخان یمن نیز از جمله این خدمات، ساخت مسجدی را بالای کوه رحمت به دست وی، گزارش داده‌اند.
در منابع سده ششم، از این بنا به نام مسجد یا گنبد امّ‌سلمه ـ همسر پیامبر(ص) ـ بدون بیان وجه تسمیه آن، یاد شده است
و نشان می‌دهد که این بنا دست‌کم در آن دوره، به
ام‌سلمه منسوب بوده است. اما در برخی منابع دوره‌های بعدی،
این بنا به اشتباه به نام «
گنبد آدم» نامیده شده است. درحالی‌که می‌دانیم گنبد آدم در پایین کوه قرار داشته است.
این گنبد در سال ۷۹۸ق. فرو ریخت و در سال بعد، با هزینه
ملک‌الظاهر سیف‌الدین برقوق (حک: ۷۸۴ ـ ۸۰۱)، از پادشاهان مملوک مصر، بازسازی شد.
در سال ۸۷۴ق. نیز مرمت و بازسازی و نمای داخلی و خارجی آن سفیدکاری شد.
به نظر می‌رسد این گنبد یا مسجد در سده‌های متأخر از بین رفته و تا سده چهاردهم هجری نشانی از آن باقی نمانده است؛ چنان‌که
عبدالله الغازی (م.۱۳۶۵ق.)، در جایی که به معرفی اماکن متبرک مرتبط با مناسک حج می‌پردازد، هیچ اشاره‌ای به وجود این بنا در بالای کوه رحمت نمی‌کند.
{{برگرفتگی
|پیش از لینک =
|منبع = فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش ۱۰۴.
|پس از لینک = بخش «عرفات و بناهای آن در گذر تاریخ»، ص۱۲۴،
| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_۸۰۵۳۱.html
}}
•
«الحسین بن سلامه النوبی ودوره فی تاریخ الیمن الاسلامی»، شمری، محمدکریم، مجله القادسیه للعلوم الانسانیه، ش۱۳.
•
تاریخ وصّاب المسمّی الاعتبار فی التواریخ والآثار، وصّابی، عبدالرحمان بن عمر، ۱۴۳۵ق/ ۲۰۱۴م.، تحقیق: عبدالله محمد الحبشی، صنعاء: مکتبه الارشاد، چاپ سوم.
•
تاریخ الیمن، عماره الیمنی، عماره بن علی، ۱۴۳۶ق/ ۲۰۱۵م، بیروت: دار الکتب العلمیه.
•
رحله ابن جبیر، ابن جبیر، محمد بن احمد، بیروت: دار صادر.
•
مجموع فتاوی شیخ الاسلام احمد بن تیمیه، ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، ۱۳۹۸ق، جمع و ترتیب، عبدالرحمن بن محمد العاصمی، بی‌جا، بی‌نا.
•
شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، فاسی، محمد بن احمد، ۱۹۹۹م، تحقیق: ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد الذهبی، مکة: مکتبه النهضه الحدیثة، چاپ دوم.
•
اِتحاف الوری باخبار اُمّ القری، ابن فهد، عمربن محمد، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، القاهرة، مکتبه الخانجی.
