• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فعل کثیر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


فعل کثیر، از مبطلات نماز محسوب می‌شود.


از احکام آن در باب صلات سخن گفته‌اند.

عنوان «فعل کثیر»، هر چند در کلمات فقها موضوع حکم واقع شده؛ لیکن در آیه یا روایتی نیامده است؛
[۱] مدارک الاحکام، ج۳، ص۴۶۶.    
[۲] کتاب الصلاة(نائینی)، ج۲، ص۱۶۸.    
از این رو، برخی گفته‌اند:از نظر عرف یا شرع و یا لغت نیازی به تعریف فعل کثیر نیست؛ زیرا چنین عنوانی در شرع وارد نشده است.
[۳] مجمع الفائدة، ج۳، ص۶۹.    

به دلیل عدم ورود عنوان «فعل کثیر» در روایات ، در تفسیر و تعریف آن اختلافاتی پدید آمده است و کلمات فقها در این‌باره مضطرب و حتی بر حسب ظاهر متناقض است.
[۴] غنائم الایام، ج۳، ص۲۴۴.    

بسیاری از فقها آن را به کار زیادی که انجام دهنده آن را از عنوان نمازگزار خارج سازد و موجب محو صورت نماز گردد، تعریف کرده‌اند.
[۵] کتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۸.    
[۶] المعتبر، ج۲، ص۲۵۵.    
[۷] منتهی المطلب، ج۵، ص۲۹۳.
[۸] ذکری الشیعة، ج۴، ص۶ ۷.    
[۹] غایة المراد، ج۱، ص۱۹۲.
[۱۰] مجمع الفائدة، ج۳، ص۶۹.    
[۱۱] مدارک الاحکام، ج۳، ص۴۶۶.    
ضمن آنکه مرجع در تشخیص کثرت را نیز عرف و عادت دانسته‌اند.
[۱۲] المبسوط، ج۱، ص۱۱۸.    
[۱۳] کتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۸.    
[۱۴] تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۸۸.    
[۱۵] کشف اللثام، ج۴، ص۱۷۴.    


بنابر تعریف یاد شده، ملاک در فعل کثیر خروج فاعل از عنوان نمازگزار و محو صورت نماز است. بنابراین، فعلی که موجب محو عنوان نماز نشود، فعل قلیل به شمار می‌رود و موجب بطلان نماز نمی‌شود.
برخی، فعل کثیر را به کار زیادی که موالات میان اجزای نماز را برهم زند، تعریف کرده‌اند.
[۱۶] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۲.    
[۱۷] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۵.    
بنابر هر دو تعریف، صرف انجام دادن کار زیاد در اثنای نماز، بدون آنکه موجب محو صورت نماز و نیز فوت موالات شود، از موضوع حکم خارج است؛ لیکن برخی، فعل کثیر را به تکرار کاری خارج از جنس اعمال نماز ( ذکر ، دعا و مانند آن) تعریف کرده‌اند.
[۱۸] اشارة السبق، ص۹۲.    
بنابراین تعریف، عنوان فعل کثیر موضوع احکام است، هرچند موجب محو صورت نماز و نیز فوت موالات نشود. ظاهر کلمات برخی نیز همین است؛
[۱۹] الإقتصاد، ص۲۶۴.
[۲۰] إصباح الشیعة، ص۷۹.
[۲۱] الجامع للشرائع، ص۷۷.    
لیکن برخی گفته‌اند:شاید مقصود از فعل کثیر نزد اینان نیز همان کثرتی باشد که موجب خروج انجام دهنده از عنوان نمازگزار و محو صورت نماز می‌گردد.
[۲۲] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۲.    
[۲۳] مستمسک العروة، ج۶، ص۵۸۴.    


بدون شک فعل کثیری که از سنخ و جنس نماز است، همچون ذکر و دعا در اثنای نماز، ضرری به نماز نمی‌زند؛ اما فعل کثیر از غیر سنخ نماز مانند گام برداشتن، حرکت دادن بدن و دست‌ها در صورتی که موجب محو صورت نماز گردد و نمازگزار را از عنوان نمازگزار خارج کند، موجب بطلان نماز می‌شود. همچنین است اگر موالات را برهم زند.
[۲۴] مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۴۲.
[۲۵] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۲ ۶۶.    

آیا فعل کثیری که فاقد دو ویژگی یاد شده باشد، موجب بطلان نماز می‌شود یا نه؟ برخی تصریح به عدم بطلان کرده‌اند.
[۲۶] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۴.    
ظاهر کلام جمعی بطلان است.
[۲۷] الإقتصاد، ص۲۶۴.
[۲۸] اشارة السبق، ص۹۲.    
[۲۹] إصباح الشیعة، ص۷۹.

آیا ارتکاب فعل کثیر از روی سهو نیز موجب بطلان نماز می‌شود یا نه؟ در صورتی که موجب محو صورت نماز گردد، بسیاری آن را باطل کننده دانسته‌اند؛
[۳۰] الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۵.    
[۳۱] مسالک الافهام، ج۱، ص۲۲۸.    
[۳۲] مدارک الاحکام، ج۳، ص۴۶۶.    
[۳۳] مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۱۷۱.
[۳۴] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۶.    
[۳۵] موسوعة الخوئی، ج۱۵، ص۵۰۱_۵۰۵.
اما چنانچه موجب فوت موالات گردد، با حفظ صورت نماز ، نماز باطل نخواهد شد.
[۳۶] جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۷.    


بسیاری از فقها بین از بین رفتن صورت نماز و از بین نرفتن آن و نیز بین فوت موالات و عدم آن تفصیل نداده‌اند و کلمات آنان در عدم بطلان نماز به فعل کثیر از روی سهو مطلق است. این نظر به مشهور
[۳۷] غنائم الایام، ج۳، ص۲۵۱.    
اصحاب
[۳۸] ذکری الشیعة، ج۴، ص۹.    
و ظاهر اصحاب
[۳۹] جامع المقاصد، ج۲، ص۳۵۰.    
نسبت داده شده است؛ بلکه برخی تصریح به عدم بطلان به نحو مطلق کرده‌اند.
[۴۰] مستمسک العروة، ج۶، ص۵۸۴ ۵۸۵.    


بعضی فقها ارتکاب هر عملی از غیر جنس نماز جز آنچه بر جواز آن نصّی وارد شده است را موجب بطلان نماز دانسته‌اند؛ مصداق فعل کثیر باشد یا نباشد؛ صورت نماز را برهم زند یا نزند.
[۴۱] الحدائق الناضرة، ج۹، ص۴۳.


۱. ↑ مدارک الاحکام، ج۳، ص۴۶۶.    
۲. ↑ کتاب الصلاة(نائینی)، ج۲، ص۱۶۸.    
۳. ↑ مجمع الفائدة، ج۳، ص۶۹.    
۴. ↑ غنائم الایام، ج۳، ص۲۴۴.    
۵. ↑ کتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۸.    
۶. ↑ المعتبر، ج۲، ص۲۵۵.    
۷. ↑ منتهی المطلب، ج۵، ص۲۹۳.
۸. ↑ ذکری الشیعة، ج۴، ص۶ ۷.    
۹. ↑ غایة المراد، ج۱، ص۱۹۲.
۱۰. ↑ مجمع الفائدة، ج۳، ص۶۹.    
۱۱. ↑ مدارک الاحکام، ج۳، ص۴۶۶.    
۱۲. ↑ المبسوط، ج۱، ص۱۱۸.    
۱۳. ↑ کتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۸.    
۱۴. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۸۸.    
۱۵. ↑ کشف اللثام، ج۴، ص۱۷۴.    
۱۶. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۲.    
۱۷. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۵.    
۱۸. ↑ اشارة السبق، ص۹۲.    
۱۹. ↑ الإقتصاد، ص۲۶۴.
۲۰. ↑ إصباح الشیعة، ص۷۹.
۲۱. ↑ الجامع للشرائع، ص۷۷.    
۲۲. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۲.    
۲۳. ↑ مستمسک العروة، ج۶، ص۵۸۴.    
۲۴. ↑ مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۴۲.
۲۵. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۲ ۶۶.    
۲۶. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۴.    
۲۷. ↑ الإقتصاد، ص۲۶۴.
۲۸. ↑ اشارة السبق، ص۹۲.    
۲۹. ↑ إصباح الشیعة، ص۷۹.
۳۰. ↑ الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۵.    
۳۱. ↑ مسالک الافهام، ج۱، ص۲۲۸.    
۳۲. ↑ مدارک الاحکام، ج۳، ص۴۶۶.    
۳۳. ↑ مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۱۷۱.
۳۴. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۶.    
۳۵. ↑ موسوعة الخوئی، ج۱۵، ص۵۰۱_۵۰۵.
۳۶. ↑ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۶۷.    
۳۷. ↑ غنائم الایام، ج۳، ص۲۵۱.    
۳۸. ↑ ذکری الشیعة، ج۴، ص۹.    
۳۹. ↑ جامع المقاصد، ج۲، ص۳۵۰.    
۴۰. ↑ مستمسک العروة، ج۶، ص۵۸۴ ۵۸۵.    
۴۱. ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۴۳.


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۷۰۶، برگرفته از مقاله«فعل کثیر».    



جعبه ابزار