• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قربانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



قربانی به معنی نزدیکی انسان به خدا از طریق اقدام به ذبح یک حیوان می‏باشد.

فهرست مندرجات

۱ - معنای لغوی قربان
۲ - آیین قربانی پیش از اسلام
       ۲.۱ - عقاید خرافی درباره قربانی
۳ - سنت قربانی در اسلام
       ۳.۱ - تشویق و ترغیب به قربانی
       ۳.۲ - فضیلت قربانی در قرآن
       ۳.۳ - نفی سنتها و مقاصد جاهلانه درباره قربانی
       ۳.۴ - شرط قبولی قربانی
       ۳.۵ - منافع و مصارف قربانی
       ۳.۶ - خصوصیات ذبیحه
       ۳.۷ - صراحت قرآن بر اطعام فقرا با گوشت قربانی
       ۳.۸ - هدف از قربانی کردن
       ۳.۹ - وظیفه دول اسلامی در سامان‌دهی گوشت قربانی منا
       ۳.۱۰ - حکم خارج کردن گوشت قربانی از منا
       ۳.۱۱ - اوقات قربانی
              ۳.۱۱.۱ - عید قربان
              ۳.۱۱.۲ - هدی
              ۳.۱۱.۳ - اضحیه
              ۳.۱۱.۴ - قربانی، کفاره برخی گناهان
              ۳.۱۱.۵ - اوقات ثابت برای قربانی
              ۳.۱۱.۶ - اوقات قربانی در دوران جاهلیت
              ۳.۱۱.۷ - قربانی‌هایی که وقت معین ندارد
۴ - پانویس
۵ - منبع



«قربان»و«قربان»به ضم و کسر«ق»مصدر«قرب»به معنی نزدیک شدن است.و«قربانی»نیز از همین ریشه است.



آیین قربانی ریشه‏ای بس کهن و قدیمی دارد، و با تحقیقاتی که در این زمینه به عمل آمده است، این آیین از دیرباز با مراسم و تشریفات خاصّی در میان انسانها با وجوه مختلف رواج داشته است.

۲.۱ - عقاید خرافی درباره قربانی


در بدو امر، چون شعور و تعقّل افراد بسیار ساده و نارسا و آمیخته به تصوّرات مبهم بوده است و رشد ذهنی آنها بدان اندازه نبود که بتوانند کیفیت ارتباط خویش را با خالق خود به‏طور صحیح و منطقی توجیه کنند. گروهی مسائل را با زندگی خود مقایسه کرده‏اند، و به گمان آن‏که خدای یگانه نیز همچون خود آنها نیازمند به غذا و سایر لوازم زندگی است، قربانی را برای رفع نیازهای وی تقدیم و با افکار نابالغ و خیالات واهی و بی‏اساس خود سعی می‏کردند بدین وسیله رضایت او را جلب کنند.دسته‏ای دیگر برای آن‏که از فضایل خدایان بهره‏مند و با آنها متّحد شوند، خدایان را قربانی می‏کردند و آنها را می‏خوردند.
[۱] باید دانست که تصاویر ذهنی بشر درباره ذات مطلق الهی به هیچ‏وجه مطابق با واقعیّت نبوده است و خداوند برتر از خیال و قیاس و گمان و وهم انسان است حضرت علی(علیه السلام)در این زمینه می‏گوید: «کلّما میّز تموه باوهامکم اوادرکتموه فی ادقّ معانیکم فهو مصروف مردود الیکم محدث مصنوع مثلکم.»صباح الهدایه، محمود بن علی کاشانی ص۱۹.

گروهی دیگر ارزاق عمومی مردم را، با همه نیازهایی که داشتند به عنوان قربانی به آتش می‏کشاندند.
مردم جزیرة العرب نیز، همین روشها و اهداف غلط را در زمینه قربانی دنبال می‏کردند، تا آن‏که خورشید تابناک اسلام طلوع کرد، بر روی همه این آیین‌های جاهلانه خط بطلان کشید، و در مورد قربانی نیز طریق صحیح و سازنده‏ای را که موجب صفای باطن و رفاه حال جوامع انسانی می‏باشد ارائه داد.




۳.۱ - تشویق و ترغیب به قربانی


اسلام، سنّت«قربانی»را که در عهد جاهلیت به نوعی متداول بود، نه تنها مورد نکوهش قرار نداد بلکه با شرایط خاصّی نسبت به آن ترغیب و تشویق کرد.

۳.۲ - فضیلت قربانی در قرآن


قرآن مجید، عمل قربانی را همدوش«کعبه»و«ماه حرام»و وسیله‏ای برای برپا بودن مردم و صیانت جامعه از فساد و تباهی معرّفی فرموده است:
«جعل اللّه الکعبة البیت الحرام قیاما للنّاس و الشّهر الحرام و الهدی و القلائد»
همچنانکه«کعبه»از نظر احترام و محبوبیّت عمومی عامل بقای امّت اسلام است، و باید تا قیام قیامت ثابت و پابرجا باشد، سنّت قربانی نیز باید برای همیشه باقی بماند.

۳.۳ - نفی سنتها و مقاصد جاهلانه درباره قربانی


امّا این آیین مقدس همان‏طوری که با«بت»و«بت‌پرستی»مبارزه کرد، سنّتهای جاهلانه و ستمکارانه معمول زمان را نیز تحریم کرده است.مثلا درباره قربانی، قربانی آدمیان را به هر عنوان که باشد قتل نفس و گناهی بزرگ شمرده است و مرتکب این جنایت را مستحق کیفر دانسته است.و همچنین مقاصد جاهلانه دیگری، از قبیل:رسیدن بو، گوشت و یا خون قربانی به خدایان که در ادیان و اقوام دیگر دنبال می‏شود به شدّت نفی کرده است.
قرآن می‏گوید:«لن ینال اللّه لحومها و لا دماؤها و لکن یناله التّقوی منکم»؛هرگز گوشت و خون قربانیها به خدا نمی‏رسد لیکن تقوای شماست که به خدا می‏رسد.

۳.۴ - شرط قبولی قربانی


رسم عرب دوره جاهلیت این بود که در موقع قربانی، در برابر کعبه می‏ایستاد و خون آن را به قصد قربت به اطراف کعبه می‏پاشید؛به گمان این‏که خداوند به گوشت و خون محتاج است و استفاده می‏برد.امّا قرآن اعلام داشت که خداوند نیازمند به اینها نیست.امّا تقوا که عبارت از آن حالت اخلاص و توجّه به خدا که از شرایط اساسی عمل قربانی است به خدا می‏رسد.و خداوند از شما قبول می‏کند.
[۴] مجمع البیان ج۷، ص۸۶.
و تأکید بر اینکه، از گوشت و خون قربانی به خدا چیزی نمی‏رسد، برای ردّ عقاید ادیان دیگر است.

۳.۵ - منافع و مصارف قربانی


از نظر اسلام، قربانی گذشته از زنده نگه داشتن مکتب توحیدی ابراهیم(علیه السلام)، و سنّت قربانی او؛ دارای منافع مادّی دیگری نیز هست که همه آنها در جهت سعادت اخروی و رفاه حال دنیوی انسانها می‏باشد.
رفع نیاز مستحقان و دردمندان، اهدای به همسایگان و استفاده خانواده از جمله مصارف«قربانی»است:
«عن ابی جمیله عن ابی عبد اللّه(علیه السلام)قال: سألته عن لحم الاضالحی: فقال: کان علی بن الحسین و ابنه محمّد علیهما السّلام یتصدّقان بالثّلث علی جیرانهما و بثلث علی المساکین و ثلث یمسکانه لاهل البیت».

۳.۶ - خصوصیات ذبیحه


چون قربانی برای رفاه حال مردم است، نسبت به سلامت، فربه و جوان بودن حیوانی که قربانی می‏شود نیز تأکید شده است:
«عن رسول اللّه(صلی الله و علیه و آله): لا یضحی بالعرجاء بین عرجها و لا بالعجفاء و لا بالجرباء و لا بالخرقاء و لا بالجذعاء و لا بالعضباء» رسول خدا فرمود: حیوانی که قربانی می‏شود نباید لنگ، لاغر، کچل، گوش‏بریده، دم‏بریده و شاخ شکسته باشد.
در تورات نسبت به بی‏عیب بودن آن سفارش شده است:
«و اگر کسی ذبیحه سلامتی برای خدا بگذاراند، خواه برای وفای نذر، خواه برای نافله، چه از رمه چه از گله، آن بی‏عیب باشد تا مقبول باشد.البتّه هیچ عیب در آن نباشد، کور یا شکسته یا مجروح یا آبله‌دار برای خدا مگذرانید».
[۷] سفر لاویان، باب ۲۲.

در جای دیگر آمده است:
«قربانی کردن گاو، بز نر و قوچ بی‏عیب در روزهای مختلف ماه و عیدها و دیگر مراسم رسمی هم باعث آمرزش گناهان و هم موجب طهارت معبد می‏گردد».
[۸] کتاب حز قیال نبی، باب ۴۵.


۳.۷ - صراحت قرآن بر اطعام فقرا با گوشت قربانی


قرآن مجید صراحت دارد بر اینکه، گوشت قربانی برای طعام فقرا و مساکین است:
«و البدن جعلناها لکم من شعائر اللّه...فکلوا منها و اطعموا القانع و المعترّ». شتران درشت اندام را از نشانه‏های دین و مناسک حج قرار دادیم...پس بخورید از آنها و به نیازمندان بخورانید.در جای دیگر می‏گوید: «فکلوا منها و اطعموا البائس الفقیر».و بنابراین، یک مسلمان به حکم آیه شریفه:«لن تنالو البرّ حتّی تنفقوا ممّا تحبّون» باید بهترین شئ خود را که بیشتر مورد علاقه‏اش هست و معمولا او را زیاد حق باز می‏دارد در راه خدا بدهد.
مخصوصا در مورد قربانی، باید حیوانی را فدا کند که قابل استفاده هرچه بیشتر مسلمانان و ارزنده باشد.چه فریضه قربانی به تبعیت از ابراهیم خلیل اللّه است که وی محبوبترین سرمایه خود را که همان فرزند و تنها امید و آرزوی او بود تسلیم خدا کرد.
یک مسلمان نیز باید چنین باشد. وقتی چیزی را در راه خدا می‏دهد، باید به حکم آیه شریفه: «انّ اولی النّاس باابراهیم للّذین اتّبعوه» بهترین را بدهد.

۳.۸ - هدف از قربانی کردن


هدف از قربانی کمال به توحید و تقوا است و توحید حقیقی آن است که انسان همه امکاناتی را که در اختیار دارد بدون چون و چرا و با کمال عشق و شوق، همانند حضرت ابراهیم(علیه السلام)به قربانگاه ببرد، و با خلوص نیت به هر نوع و هرجا که خدا دستور داده است به مصرف برساند.
از جناب ابراهیم، کشتن فرزند و ریختن خون جوان نمی‏خواستند؛ بلکه هدف قلب سلیم و نشان دادن پایه توحید تا حدّ گذشت از عزیزترین سرمایه‏ها در راه خدا با خلوص نیّت و مسرت بود.
«و انّ من شیعته لابراهیم، اذ جاء ربّه بقلب سلیم».در این صورت است که خداوند با عنایت و لطف خود هدیه دیگر را به جای فرزند می‏پذیرد:«و فدیناه بذبح عظیم».
امام صادق(علیه السلام)می‏فرماید: «و اذبح حنجرة الهوی و الطّمع عند الذّبیحة» به هنگام کشتن قربانی، گلوی هوای نفس و حنجره خواهش‌های بی‌جای دل و طمع را ببر! و به حیات آنها خاتمه بده، تا از هر زبان و فتنه در امان باشی.
با توجه به آنچه بیان شد، نظر اسلام در مصرف گوشتهای قربانی این است که مواد غذائی برای مسلمانان فراهم شود و مخصوصا توسعه و گشایشی در زندگی تنگ‌دستان اجتماع به وجود آید، نه آنکه آن همه اموال و مواد غذایی و سرمایه‏های نفیس تجاری، اعمّ از گوشت، پوست، پشم، مو، روده و استخوان که هریک از آنها در بازارهای جهان امروز دارای ارزش قابل توجهی است و می‏تواند برای مسلمانان مفید باشد زیر خاک مدفون و ضایع شود.

۳.۹ - وظیفه دول اسلامی در سامان‌دهی گوشت قربانی منا


لذا بر دولتهای اسلامی است، که با کسب تکلیف از فقها و دانشمندان راستین خود، برای حفظ حیثیّت جهان اسلام و بستن دهان معترضین و تحقّق دادن به آرمان مقدّس قرآن، که می‏فرماید:«و اطعموا البائس الفقیر» با در نظر گرفتن و کثرت کشتار در مدّت سه روز«منا»تشکیلات منظم و مجهّزی به وجود آورند و به وضع آبرومندانه‏ای هدف عالی اسلام را که انفاق به محتاجان و رفع نیاز نیازمندان است، در سطح جهانی عمل کنند تا ضمن اینکه یک کمک مؤثّر اساسی به طبقه مستمند و فقیر انجام می‏شود، نمونه درخشانی از تعالیم عالی اسلام را نیز به جهانیان ارائه کرده باشند؛ که مورد تایید پیشوایان و رهبران این آیین مقدّس نیز می‏باشد.

۳.۱۰ - حکم خارج کردن گوشت قربانی از منا


«عن ابی عبد اللّه علیه السّلام: کنّا ننهی النّاس عن اخراج الاضاحی من منی بعد ثلاث لقلة اللّحم و کثرة النّاس، فامّا الیوم فقد کثر اللّحم و قلّ النّاس فلا بأس باخراجه»
امام صادق(علیه السلام)فرمودند: اینکه ما مردم را نهی می‏کردیم، که گوشت قربانی را به خارج از«منا»ببرند به خاطر این بود که جمعیّت زیاد، و گوشت کم بود.امّا وقتی گوشت بیش از مصرف مردم باشد بیرون بردن آن از«منا»بلا مانع است.

۳.۱۱ - اوقات قربانی


بعضی از قربانیها به‏طور متناوب انجام می‏شود و دارای وقت معیّن و ثابت است؛از قبیل: قربانی در عیدهای مذهبی و ملّی که تقریبا در همه اقوام این جشنها با قربانی همراه بوده است.
مثلا نزد«یهود»روز«سبت»از احترام خاصّی برخوردار بود و در آن روز قربانی را به چندین برابر روزهای معمولی هفته می‏رساندند. همچنین عید فصح، در دین یهود که یادگار واقعه خروج بنی اسرائیل از مصر است؛ همراه با قربانی بوده است.
این عید منطبق با جنبش باستانی سامی نژادان نیز می‏باشد، که از دیرباز به عنوان عید بهاری معمول می‏داشته‏اند.

۳.۱۱.۱ - عید قربان


در اسلام روز دهم ذی الحجّه هر سال به نام«عید قربان»یا«اضحی» مراسمی برگزار می‏شود.در این روز حاجیان پس از وقوف در عرفات و مشعر، به «منا»می‏روند و قربانی می‏کنند.در این روز برای حاجیان در«منا»قربانی واجب و برای سایر مسلمانان که به زیارت نرفته‏اند مستحبّ مؤکّد است.

۳.۱۱.۲ - هدی


قربانی در حج تمتع را«هدی» می‌گویند.

۳.۱۱.۳ - اضحیه


قربانی که در روز عید«اضحی»صورت می‏گیرد«اضحیّه»نامند.

۳.۱۱.۴ - قربانی، کفاره برخی گناهان


خلافهائی از قبیل:صید حیوانات و ارتکاب امور ممنوعه در حال احرام و وفای به نذر و قسم نیز از نظر اسلام موجب قربانی به عنوان کفّاره گناه است که تفصیل، کیفیّت و شرایط آن در کتابهای مربوط به حج آمده است.

۳.۱۱.۵ - اوقات ثابت برای قربانی


قربانی در مواقع مختلف هفته و ماه مانند:اوّل، وسط و آخر یا ابتدا نیمه دوم سال، یعنی روز اوّل از ماه هفتم، و یا هنگام ظهور نوبر میوه‏ها، و بالاخره برداشت‏ محصول، نیز از جمله اوقات ثابت برای تقدیم قربانی است.

۳.۱۱.۶ - اوقات قربانی در دوران جاهلیت


در میان اعراب دوره جاهلیت ظاهرا ماه«رجب»از مشهورترین ماههایی بوده است که نزد بتان خود قربانی تقدیم می‏کردند.

۳.۱۱.۷ - قربانی‌هایی که وقت معین ندارد


قربانیهایی که وقت معیّنی ندارد غیر محدود بوده است و تقدیم قربانی در هر موقع مانند: تولد فرزند، بنای ساختمان، شروع جنگ، حفر چاه و خندق، پیروزی در جنگ و کسب موفقیّت در کارها مستحب و در بین پیروان ادیان و مذاهب رایج است.
[۱۹] سید محمّد ضیاءآبادی، حج برنامه تکامل ص۳۴۶.



 
۱. باید دانست که تصاویر ذهنی بشر درباره ذات مطلق الهی به هیچ‏وجه مطابق با واقعیّت نبوده است و خداوند برتر از خیال و قیاس و گمان و وهم انسان است حضرت علی(علیه السلام)در این زمینه می‏گوید: «کلّما میّز تموه باوهامکم اوادرکتموه فی ادقّ معانیکم فهو مصروف مردود الیکم محدث مصنوع مثلکم.»صباح الهدایه، محمود بن علی کاشانی ص۱۹.
۲. مائده/سوره۵، آیه۹۷.    
۳. حج/سوره۲۲، آیه۳۷.    
۴. مجمع البیان ج۷، ص۸۶.
۵. علل الشرایع ج۲، ص۴۳۸.    
۶. وسائل الشیعه ج۱۰، ص۱۲۰.    
۷. سفر لاویان، باب ۲۲.
۸. کتاب حز قیال نبی، باب ۴۵.
۹. حج/سوره۲۲، آیه۳۶.    
۱۰. حج/سوره۲۲، آیه۲۸.    
۱۱. آل عمران/سوره۳، آیه۹۲.    
۱۲. آل عمران/سوره۳، آیه۶۸.    
۱۳. صافات/سوره۳۷، آیه۸۳-۸۴.    
۱۴. صافات/سوره۳۷، آیه۱۰۷.    
۱۵. مصباح الشّریعه ج۱، ص۴۹.    
۱۶. حج/سوره۲۲، آیه۲۸.    
۱۷. من لا یحضره الفقیه ج۲، ص۴۹۳.    
۱۸. وسائل الشیعه ج۱۰، ص۱۴۹.    
۱۹. سید محمّد ضیاءآبادی، حج برنامه تکامل ص۳۴۶.




دانشنامه موضوعی قرآن.    




جعبه ابزار