• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد برزنجی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَرْزَنْجی، محمد بن عبدالرسول بن عبدالسید (۱۰۴۰-۱۱۰۳ق/ ۱۶۳۰-۱۶۹۲م)، مفسر و فقیه صوفی مشرب شافعی می باشد.


نسب وی به امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می رسد.
[۱] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
وی در روستای برزنج در شهر زور، در غرب ایران ، متولد شد. در موطن خود نزد پدرش قرآن و برخی علوم و معارف را فراگرفت و از کسانی مانند محمد شریف کورانی و ابراهیم بن حسن کورانی و احمد قشاشی علوم رسمی و معارف طریقت را آموخت.
[۲] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    


برزنجی برای فراگیری دانش به همدان ، عراق ، قسطنطنیه، شام ، مصر و یمن سفرها کرد و از بسیاری دانشمندان بهره‌ها برد.

۲.۱ - اساتید برزنجی

در ماردین، حلب و دمشق از کسانی چون احمد سلاحی، ابوالوفا عرضی، محمد کواکبی، عبدالباقی حنبلی و عبدالقادر صفوری علم آموخت.
او همچنین در بغداد از شیخ مُدلِج، و در مصر از محمد جابلی، علی شبراَملِسی، محمد عنانی و برخی دیگر علم و دانش فرا گرفت.
سرانجام به حجاز رفت و نزد علمای حرمین همچون اسحاق بن جعمان زبیدی، علی ربیعی، علی عقیبی تغری و عبدالملک سجلماسی بهره‌ها برد.
[۳] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    


وی در مدینه ملازم ابراهیم کورانی و احمد قشاشی شد و از بزرگان و علمای آن شهر گردید و به تدریس پرداخت.
[۴] فاسی محمد، الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، ج۲، ص۳۵۴، به کوشش عبدالعزیز قاری، مدینه، ۱۳۹۷ق /۱۹۷۷م.
[۵] برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳، قاهره، ۱۳۹۳ق.

اگر چه نام شاگردان وی را نمی‌دانیم، ولی ابوالحسن محمد بن عبدالهادی تَتَوی سِندی (۱۱۳۹ق /۱۸۲۴م) و عبدالقادر فاسی از جمله راویان برزنجی به شمارند.
[۶] کتانی عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۱۴۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
[۷] کتانی عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۷۶۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.


از سرزمین های دور دست برای حل و فصل مسائل عقلی و نقلی مذاهب اربعه به نزد برزنجی می‌رفتند و او به سهولت و نیکوترین بیان آنها را جواب می‌داده است.
[۸] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵ - ۶۶، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
[۹] برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۳-۱۹۴، قاهره، ۱۳۹۳ق.


گویا به مدت ۷ سال از جانب سلطان ابراهیم خان از امرای مکه به وی منصب قضا پیشنهاد می‌شد، اما وی به سبب زهد آن را رد می‌کرد
[۱۰] برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۳، قاهره، ۱۳۹۳ق.
و فقط به تدریس و تألیف پرداخت.

سرانجام در مدینه وفات یافت و در بقیع در مقبره برزنجی‌ها مدفون گشت.
[۱۱] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵ - ۶۶، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
فرزندان و اولاد او نیز عالمان و فاضلان و مفتیان شافعی در مدینه گردیدند.

از برزنجی تألیفات پرشماری بر جای مانده است که آنها را بالغ بر ۹۰ اثر دانسته اند.
[۱۲] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
[۱۳] برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۴، قاهره، ۱۳۹۳ق.


۷.۱ - اثر چاپی برزنجی

تنها اثر چاپ شده وی الاشاعة لاشراط الساعة درباره نشانه های آخر الزمان و بر پایی قیامت است و شامل نشانه های ظهور مهدی موعود (علیه‌السلام ) نیز هست و بالمآل از دیدگاه احادیث و روایات عامه به مسأله مهدویت می‌پردازد.

۷.۲ - سبب تالیف برزنجی

خود برزنجی در سبب تألیف کتاب گوید که چون سیوطی در خطبه شرح الصدور مطالب مربوط به برزخ را ذکر کرده، و کتابی نیز درباره بعث مردگان و آخرت به نام البدور السافرة تألیف کرده بود، خواست که کتابی بنگارد تا «برزخی» بین دو کتاب وی و یا مقدمه ای بر آن دو کتاب باشد.
[۱۴] برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۲، قاهره، ۱۳۹۳ق.


۷.۳ - خصوصیات کتاب برزنجی

کتاب به ۳ باب عمده تقسیم می‌شود.
در باب اول به ظهور و اتمام نشانه های بعید که از رحلت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شروع می‌شود، توجه کرده، و‌ به‌طور فشرده و فهرست وار به وقایع مهم تاریخ اسلام پرداخته است. همچون خلافت عمر و عثمان و واقعه جمل ، صفین و نهروان و نبرد امام حسن (علیه‌السلام) ، واقعه عاشورا ، فتنه های زمان بنی مروان و فاطمیان، ظهور معتزله و قرمطیان و نیز فتح بیت المقدس توسط صلاح الدین ایوبی.
در باب دوم به ظهور و گسترش فساد اجتماعی و اخلاقی در جامعه اسلامی می‌پردازد و در خاتمه برخی احادیث متناسب با موضوع را ذکر می‌کند.
و در باب سوم به نشانه های بزرگ و نزدیک به برپایی قیامت که در پی هم خواهد آمد، می پردازد و بر آن است که این ترتیب را هیچ‌کس مانند وی نیاورده است.

۷.۴ - نظریه برزنجی در مورد ظهور امام زمان

برزنجی ظهور مهدی (علیه‌السلام) را از نخستین نشانه های نزدیکی قیامت یاد می‌کند و در بخشی جداگانه به ذکر نام و نسب و اشاره به برخی روایات مربوط به مهدی (علیه‌السلام) از عامه می‌پردازد و مدینه فاضله در عصر ظهور آن حضرت را ذیل روایت «یملا´ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً» ترسیم می‌کند.
[۱۵] برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۸۹ -۹۰، قاهره، ۱۳۹۳ق.

هنگام ذکر نام و نسب حضرت، وی را طبق روایات معتبر از اولاد فاطمه (علیهاالسلام) و از اخلاف یکی از حسنین (علیهماالسلام) می داند.
[۱۶] برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۸۸، قاهره، ۱۳۹۳ق.


۷.۵ - نقد حنفیان و معتزلیان

وی به مناسبت برخی دیدگاه های رایج میان حنفیان و معتزلیان عصر خود را نیز به نقد گرفته است.
[۱۷] برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۴۶، قاهره، ۱۳۹۳ق.
[۱۸] برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۷۰-۱۷۲، قاهره، ۱۳۹۳ق.

برزنجی الاشاعه را در مدینه در ۱۰۷۶ق به پایان برده است.
[۱۹] برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، صص۱۹۰، قاهره، ۱۳۹۳ق.
این کتاب در قاهره (۱۳۲۵ق) به کوشش محمد بدرالدین نعسانی و بار دیگر در ۱۳۹۳ق در همان‌جا و نیز دمشق (۱۹۸۹م) انتشار یافته است.

۷.۶ - آثار دیگر برزنجی

دیگر آثار وی که نسخه های خطی آن موجود است، این هاست، الاسعاد و الاسعاف ممن حضرفتح بلغراد یا القصیدة اللامیة البلغرادیة، که نسخه ای از آن در دارالکتب مصر یافت می‌شود الاسفار عن اصل الاستخارة، که نسخه ای از آن در کتابخانه ملی ایران موجود است.
[۲۰] ملی، خطی، ج۱۰، ص۶۳۱.

الهام الصواب لاولی الالباب، انهارالسلسبیل لریاض انوارالتنزیل، بغیةالطالب لایمان ابی طالب و التأیید و العون للقائلین بایمان فرعون ، که نسخه‌هایی از آنها در برلین و قاهره و دمشق و پتنه موجود است
[۲۱] ظاهریه، خطی، ج۱، ص۲۲۳.

سداد العلم و سدادالدین فی اثبات النجاة و الدرجات للوالدین،
[۲۲] ظاهریه، خطی، ج۲، ص۳۲.
السنا و السنوت فیما یتعلق بالقنوت،
[۲۳] ظاهریه، خطی، ج۱، ص۲۳۴.
[۲۴] فهرس مخطوطات جامعة الملک سعود، ریاض، ج۶، ص۱۳۰، ۱۴۰۴ق /۱۹۸۴م.
شرح الخارق وجرح المارق،
[۲۵] جبوری عبدالله، فهرس المخطوطات العربیة فی مکتبة الاوقاف العامة فی بغداد، ج۲، ص۴۳۳، بغداد، ۱۹۷۴م.

العقاب الهاوی علی الثعلب العاوی، که ظاهراً تا ۱۰۹۲ق آن را به اتمام رسانیده است و نسخه‌هایی از آن در مجموعه گارت و کتابخانه بریل لیدن موجود است. قدح الزند و قدح الرمدفی رد جهالات اهل سرهند و الناشرة الناجرة للفرقةالفاجرة، که در رد ادعاهای شیخ احمد سرهندی است
[۲۶] آصفیه، خطی، ج۲، ص۳۵۰- ۳۵۱.
[۲۷] آصفیه، خطی، ج۲، ص۳۶۳-۳۶۴.
مرقاة الصعود الی فهم اوائل العقود، در تفسیر اوایل سوره مائده .
[۲۸] کوپریلی، خطی، ج۱، ص۱۱۲.

کتابی به نام نواقض الروافض (للروافض) از محمد بن عبدالرسول برزنجی (۱۱۲۳ق) نیز یاد شده که احتمالاً مراد همین برزنجی (۱۱۰۳ق) است
[۲۹] مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
و نسخه‌هایی از آن در پاریس، دوسلان و برلین آلوارت و نیز نسخه ای در قم موجود است
[۳۰] مرعشی، خطی، ج۱۹، ص۳۳۱-۳۳۲.
[۳۱] حسن کسروی، تعلیقات بر دیوان الاسلام ابن غزی، ج۱، ص۳۲۵- ۳۲۶، بیروت، ۱۴۱۱ق /۱۹۹۰م.
[۳۲] شورا، خطی، ج۴، ص۱۳۰-۱۳۱.
[۳۳] فهرست المخطوطات دارالکتب المصریة، قاهره، ج۱، ص۱۱۸، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.


(۱) آصفیه، خطی.
(۲) برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، قاهره، ۱۳۹۳ق.
(۳) برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، قاهره، ۱۳۹۳ق.
(۴) جبوری عبدالله، فهرس المخطوطات العربیة فی مکتبة الاوقاف العامة فی بغداد، بغداد، ۱۹۷۴م.
(۵) حسن کسروی، تعلیقات بر دیوان الاسلام ابن غزی، بیروت، ۱۴۱۱ق /۱۹۹۰م.
(۶) شورا، خطی.
(۷) ظاهریه، خطی.
(۸) فاسی محمد، الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، به کوشش عبدالعزیز قاری، مدینه، ۱۳۹۷ق /۱۹۷۷م.
(۹) فهرست المخطوطات دارالکتب المصریة، قاهره، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.
(۱۰) فهرس مخطوطات جامعة الملک سعود، ریاض، ۱۴۰۴ق /۱۹۸۴م.
(۱۱) کتانی عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
(۱۲) کوپریلی، خطی.
(۱۳) مرادی محمد، سلک الدرر، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.
(۱۴) مرعشی، خطی.
(۱۵) ملی، خطی.

۱. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۲. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۳. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۴. ↑ فاسی محمد، الفکر السامی فی تاریخ الفقه الاسلامی، ج۲، ص۳۵۴، به کوشش عبدالعزیز قاری، مدینه، ۱۳۹۷ق /۱۹۷۷م.
۵. ↑ برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۶. ↑ کتانی عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۱۴۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
۷. ↑ کتانی عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۲، ص۷۶۷، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م.
۸. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵ - ۶۶، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۹. ↑ برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۳-۱۹۴، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۰. ↑ برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۳، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۱. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵ - ۶۶، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۱۲. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۱۳. ↑ برزنجی محمد، تعلیقات برالاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۹۴، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۴. ↑ برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۲، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۵. ↑ برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۸۹ -۹۰، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۶. ↑ برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۸۸، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۷. ↑ برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۴۶، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۸. ↑ برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، ص۱۷۰-۱۷۲، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۱۹. ↑ برزنجی محمد، الاشاعة لاشراط الساعة، ج۱، صص۱۹۰، قاهره، ۱۳۹۳ق.
۲۰. ↑ ملی، خطی، ج۱۰، ص۶۳۱.
۲۱. ↑ ظاهریه، خطی، ج۱، ص۲۲۳.
۲۲. ↑ ظاهریه، خطی، ج۲، ص۳۲.
۲۳. ↑ ظاهریه، خطی، ج۱، ص۲۳۴.
۲۴. ↑ فهرس مخطوطات جامعة الملک سعود، ریاض، ج۶، ص۱۳۰، ۱۴۰۴ق /۱۹۸۴م.
۲۵. ↑ جبوری عبدالله، فهرس المخطوطات العربیة فی مکتبة الاوقاف العامة فی بغداد، ج۲، ص۴۳۳، بغداد، ۱۹۷۴م.
۲۶. ↑ آصفیه، خطی، ج۲، ص۳۵۰- ۳۵۱.
۲۷. ↑ آصفیه، خطی، ج۲، ص۳۶۳-۳۶۴.
۲۸. ↑ کوپریلی، خطی، ج۱، ص۱۱۲.
۲۹. ↑ مرادی محمد، سلک الدرر، ج۴، ص۶۵، بیروت، ۱۴۰۸ق /۱۹۸۸م.    
۳۰. ↑ مرعشی، خطی، ج۱۹، ص۳۳۱-۳۳۲.
۳۱. ↑ حسن کسروی، تعلیقات بر دیوان الاسلام ابن غزی، ج۱، ص۳۲۵- ۳۲۶، بیروت، ۱۴۱۱ق /۱۹۹۰م.
۳۲. ↑ شورا، خطی، ج۴، ص۱۳۰-۱۳۱.
۳۳. ↑ فهرست المخطوطات دارالکتب المصریة، قاهره، ج۱، ص۱۱۸، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۶م.


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «محمد برزنجی»ج۱۱، ص۴۷۴۰.    



جعبه ابزار