• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تلقیح مصنوعی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کاشت نطفه در رحم از غیر طریق آمیزش را تلقیح مصنوعی گویند و از این عنوان در بخش مسائل مستحدثه بحث شده است.




بارورسازی یا تلقیح مصنوعی در انسان بر اثر پیشرفت بشر در دانش پزشکی از مرحله امکان به واقعیت پیوسته و با تزریق نطفه مرد به رحم زن و یا ترکیب نطفه مرد و زن در خارج پس از انتقال به رحم، عینیت خارجی پیدا کرده است.
منشأ تکوّن انسان یعنی نطفه از دو عنصر؛ اسپرم "sperme"(جزئی از منیّ مرد) و اُوول "ovule" (جزئی از منیّ زن) تشکیل می‏شود. از آنجا که عناصر زنده در منیّ یعنی همان اسپرم برای مدّتی محدود استعداد دوام دارد می‏توان از راه آمیزش و عزل یا ابزار پزشکی آن را به دست آورد؛ چنان‏که اُوول را نیز به وسیله همین دستگاهها می‏توان استحصال کرد و با ترکیب آن دو در خارج و یا تزریق نطفه مرد به رحم زن زمینه تلقیح را فراهم آورد.



عمل تلقیح یا با ترکیب اسپرم با تخمک زن در بیرون رحم و سپس انتقال به رحم صورت می‏گیرد و یا با گرفتن اسپرم مرد و تزریق آن به رحم زن و ترکیب آن دو در رحم زن.
در هر دو صورت، صاحب اسپرم و تخمک یا زن و شوهر هستند و یا اجنبی از یکدیگر. تخمک نیز در هر دو صورت یا در رحم خودِ صاحب تخمک پرورش می‏یابد یا در رحم زنی دیگر و یا در رحم مصنوعی.



فقها در باب حدود با استفاده از مضمون روایت رسیده از معصومین علیهم‌السّلام مسئله‏ای را مطرح کرده‏اند و آن اینکه زنی که پس از آمیزش با شوهرش با دختری عمل مساحقه انجام داده و آن دختر ـ به سبب انتقال نطفه مرد از طریق مساحقه ـ حامله شده است حکمش چیست و فرزند به چه کسی ملحق می‏شود؟ به صاحب نطفه یا به دختر؟
نظر بسیاری از فقها بلکه مشهور، به دلیل نصّ خاص، الحاق مولود به صاحب نطفه است.
[۵] القواعد والفوائد ج۳، ص۵۳۸.

ابن ادریس در این مسئله نظر دیگری دارد؛ چه اینکه ایشان نسب را تنها در صورت عقد ازدواج یا آمیزش به شبهه ثابت می‏داند و چون در مسئله یادشده هردو منتفی است وجهی برای الحاق مولود به صاحب نطفه نخواهد بود.
چنان‏که برخی دیگر با اینکه نسب را تنها از راه آمیزش مشروع و وطی به شبهه ثابت دانسته‏اند لیکن در مورد بحث به جهت وجود نصّ، قائل به الحاق مولود به صاحب نطفه (مرد) شده‏اند.
[۸] منهاج‏الصالحین (سید محسن حکیم) ج۲، ص۳۰۱-۳۰۰.

امّا موضوع الحاق مولود به دختر، نظر اکثر بلکه منسوب به مشهور عدم الحاق است.
لیکن بسیاری از معاصران، مولود را به دختر نیز ملحق کرده‏اند.



احکام صور مختلف بارور سازی از دو بعد تکلیفی و وضعی قابل بررسی می‌باشد.

۴.۱ - حکم تکلیفی بارورسازی


بارورسازی با روش استحصال نطفه شوهر و تزریق آن به رحم همسرش و یا ترکیب آن دو در خارج رحم و انتقال آن به رحم همسر، جایز است؛ لیکن با روش استحصال نطفه اجنبی و تزریق آن به زنی ـ خواه متأهّل یا مجرّد ـ بنابر معروف و مشهور میان معاصران، حرام است.
[۱۲] مجمع المسائل ج۲، ص۱۷۷-۱۷۶.
[۱۴] کلمة التقوی ج۴، ص۴۵۴-۴۵۳.

البتّه نفس ترکیب اسپرم و اُوول مرد و زن اجنبی در خارج اشکال ندارد؛ آنچه مورد اشکال قرار گرفته انتقال آن به رحم زن اجنبی است.
برخی در فرض ترکیب خارجی اسپرم و اُوولِ دو فرد اجنبی، بر جواز انتقال آن به رحم همسرِ صاحب اسپرم تصریح کرده‏اند.
از دیگر موارد جواز موردی است که مردی دو همسر دارد. اسپرم وی با تخمک یکی از همسرانش در خارج ترکیب و به رحم همسر دیگرش منتقل می‏شود.
بنابر تصریح برخی گرفتن نطفه مرد و انتقال آن به رحم مصنوعی نیز جایز است.
در موارد جواز تلقیح، اجتناب از مقدّمات حرام همچون لمس و نگاه کردن به بدن زن اجنبی جز در موارد ضروری ـ همچون مورد حرجی بودن نداشتن فرزند هرچند به جهت سرزنش دیگران و انحصار راه حامله شدن به تلقیح ـ واجب است.
مداخله و مباشرت شخص ثالث در موارد ضرور در حدّ نیاز بنابر تصریح برخی جایز است.
[۲۳] توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۷۶۵.


۴.۲ - حکم وضعی بارورسازی


مولود حاصل از عمل بارورسازی به روش تزریقی یا ترکیبی که صاحب اسپرم، شوهر و صاحب اُوول همسر او باشد، بنابر قول معروف و مشهور بین معاصران، به هر دو ملحق و فرزند آن دو محسوب می‏گردد.
[۲۴] توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۷۶۵.

برخی ـ از آن جهت که ثبوت نسب را تنها از راه آمیزش مشروع یا وطی به شبهه دانسته و مادر را کسی می‏دانند که حامله به مولود شده و او را زاییده است ـ فرزند را تنها به مادر ملحق دانسته‏اند. در نتیجه چنین مولودی بدون پدر خواهد بود.
[۲۵] منهاج الصالحین (سید محسن حکیم) ج۲، ص۳۰۰.

مولود حاصل از تلقیح به روش تزریقی در صورتی که نطفه از مرد اجنبی باشد بنابر نظر گروهی از قائلان به حرمت این عمل از نظر نسب، محکوم به احکام صورت قبلی است، هرچند کار حرامی صورت گرفته است؛
[۲۸] کلمة التقوی ج۴، ص۴۵۴.

ولی گروهی دیگر گفته‏اند: اگر این عمل به شبهه انجام شده باشد ـ بدین معنا که گمان هر دو آن باشد که نطفه تزریقی نطفه شوهر بوده که به همسرش تزریق شده است ـ احکام مولود متولّد شده به وطی شبهه بر این مولود بار و در نتیجه همه احکام فرزند ثابت می‏گردد و در صورت آگاهی هر دو از حقیقت، در مسائل ارث، محرمیت و ازدواج، حکم به رعایت احتیاط کرده‏اند.
[۳۰] مجمع المسائل ج۲، ص۱۷۷-۱۷۶.

برخی از اینان فتوا به عدم ثبوت نسب داده، لیکن در خصوص مسئله ازدواج، مولود را در حکم فرزند دانسته‏اند. در نتیجه مردِ صاحب نطفه و نیز زنِ صاحب تخمک نمی‏توانند با مولود ازدواج کنند.
[۳۲] توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۷۸۷.

البتّه بنابر قول به جواز این عمل یا در موارد جواز آن، مولود ـ جز بنابر بعضی مبانی که خواهد آمد ـ به هردو (زن و مرد) ملحق می‏شود؛ از این‏رو در فرض ترکیب اسپرم و تخمک زن اجنبی در خارج رحم، سپس انتقال آن به رحم مصنوعی، بعضی بر الحاق مولود به صاحب اسپرم و تخمک تصریح کرده‏اند.
فرض ترکیب اسپرم مرد با تخمک زن اجنبی و سپس انتقال آن به رحم همسر آن مرد نیز همین حکم را دارد.
[۳۵] توضیح‏المسائل (منتظری) ص۴۸۳.

البتّه بنابر قول به اینکه مادر به کسی اطلاق می‏شود که آبستن شده و نوزاد را زاییده است، همسر صاحب اسپرم، مادر به‏شمار می‏رود نه صاحب تخمک؛لیکن بنابر قولی که صاحب تخمک را مادر می‏داند؛ نسبت به زنی که بچه را زاییده است برخی در احکام مربوط به محرمیت و ازدواج تصریح بر رعایت جانب احتیاط کرده‏اند.
[۳۹] توضیح المسائل (منتظری) ص۴۸۳.

این حکم در فرض ترکیب اسپرم شوهر و تخمک یکی از همسران وی و سپس انتقال به رحم همسر دیگرش نیز جاری است.


 
۱. المقنع ص۴۳۵.    
۲. المهذب ج۲، ص۵۳۲.    
۳. شرائع الإسلام ج۴، ص۹۴۳.    
۴. الجامع للشرائع ص۵۵۶.    
۵. القواعد والفوائد ج۳، ص۵۳۸.
۶. کتاب السرائر ج۳، ص۴۶۵.    
۷. جواهرالکلام ج۴۱، ص۳۹۸-۳۹۶.    
۸. منهاج‏الصالحین (سید محسن حکیم) ج۲، ص۳۰۱-۳۰۰.
۹. ریاض المسائل ج۱۳، ص۵۱۳.    
۱۰. تحریر الوسیلة ج۲، ص۶۲۱.    
۱۱. منهاج الصالحین (خوئی) ج۱، ص۴۲۸-۴۲۷.    
۱۲. مجمع المسائل ج۲، ص۱۷۷-۱۷۶.
۱۳. المسائل المستحدثة (روحانی) ص۱۰-۸.    
۱۴. کلمة التقوی ج۴، ص۴۵۴-۴۵۳.
۱۵. توضیح المسائل (صافی) ص۵۷۲.    
۱۶. الفتاوی المیسّرة ص۴۳۳-۴۳۲.    
۱۷. صراط النجاة ج۳، ص۲۷۰.    
۱۸. الفتاوی المیسّرة ص۴۳۳.    
۱۹. اجوبة الإستفتاءات ج۲، ص۷۲-۷۰.    
۲۰. الفتاوی المیسّرة ص۴۳۳.    
۲۱. اجوبة الإستفتاءات ج۲، ص۷۲-۷۰.    
۲۲. منهاج الصالحین ج۱، ص۴۲۷.    
۲۳. توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۷۶۵.
۲۴. توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۷۶۵.
۲۵. منهاج الصالحین (سید محسن حکیم) ج۲، ص۳۰۰.
۲۶. منهاج الصالحین ج۱، ص۴۲۷.    
۲۷. فقه الصادق ج۲۱، ص۲۱۷.    
۲۸. کلمة التقوی ج۴، ص۴۵۴.
۲۹. تحریر الوسیلة ج۲، ص۶۲۲-۶۲۱.    
۳۰. مجمع المسائل ج۲، ص۱۷۷-۱۷۶.
۳۱. توضیح المسائل (نوری همدانی) ص۶۰۹-۶۰۸.    
۳۲. توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۷۸۷.
۳۳. منهاج الصالحین (خوئی) ج۱، ص۴۲۷.    
۳۴. منهاج الصالحین (سیستانی) ج۱، ص۴۶۰.    
۳۵. توضیح‏المسائل (منتظری) ص۴۸۳.
۳۶. اجوبة الإستفتاءات ج۲، ص۷۱-۷۰.    
۳۷. صراط النجاة ج۳، ص۲۷۰.    
۳۸. صراط النجاة ج۲، ص۵۴۹.    
۳۹. توضیح المسائل (منتظری) ص۴۸۳.
۴۰. اجوبة الإستفتاءات ج۲، ص۷۲-۷۱.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت، ج۲، ص۶۲۰.    



جعبه ابزار