• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صاحبان خمس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



سهام‌بران خمس را ارباب خمس گویند.
ارباب خمس عبارتند از: خدا، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله، امام معصوم علیه‌السّلام، یتیم، فقیر و ابن‌سبیل.
از این عنوان در باب خمس سخن رفته است.




«ارباب » در لغت، جمع «رَبّ» به معنایِ مالک، و «خمس» به معنایِ یک پنجم، و «سهم» به معنای بهره، نصیب، قسمت و... و در اصطلاح فقهی، به همان معنایِ لغوی، بکار رفته
[۲] فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، ص۲۶۷-۲۶۶.
که مطالبی پیرامون آن بیان می‌شود.



چون صاحبانِ خمس، شش نفر می‌باشند، بدین جهت، خمس،‌ شش سهم می‌شود. برای خداوند متعال، پیامبر اسلام، امام معصوم، یتیم، مسکین، و ابن‌السبیل.



مستنداتی که ارباب خمس از آنها مشخص و روشن می‌شود، به چند دسته تقسیم می‌شوند:

۳.۱ - کتاب


کتاب: « وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ » بدانید هر گونه غنیمتی بدست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای نزدیکان،‌و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است.
ظاهر آیه شریفه، بر مطالب بیان شده، دلالت دارد.

۳.۲ - سنت


سنت: «فأما الخمس، فیقسم علی ستة اسهم، سهم الله وسهم للرسولع وسهم لذوی القربی، وسهم للیتامی، وسهم للمساکین، وسهم لابناء السبیل،....»
اما خمس، بر شش سهم، تقسیم می‌شود، یک سهم برای خداوند متعال، یک سهم برای پیامبر اسلام، و یک سهم برای نزدیکان و یک سهم برای یتیمان و یک سهم برای مسکینان و یک سهم برای در راه ماندگان که این روایت و احادیث دیگر، مطابق ظاهرِ آیه شریفه، دلالت صریح بر مطالبِ مذکور دارد.

۳.۳ - اجماع


اجماع: این که خمس، شش سهم می‌شود، مورد اتفاق علمای شیعه است.



سهم خداوند متعال برای پیامبر اسلام، و سهم آن حضرت، پس از فوت ایشان، برای امام معصوم می‌باشد.

۴.۱ - مستند سهم خدا از سنت


«فالذی لله فلرسول الله، فرسوله أحقّ به، فهو له خاصة، والذی للرسول هو لذی القربی والحجة فی زمانه، فالنصف له خاصة...»
سهمی که برای خداست، از آن پیامبر اسلام می‌باشد، چرا که نسبت به آن سهم، از دیگران، سزاوارتر است، پس سهم خدا، مخصوص پیامبر است، و آن سهمی که برای پیامبر است، از آنِ نزدیکان پیامبر. (امام معصوم) و حجت خدا، در زمان خود می‌باشد.
بنابراین نیمی از خمس مختص امام می‌باشد.

۴.۲ - مستند سهم خدا از اجماع


پیرامون این مطلب، میان فقهای شیعه، اختلاف نظری وجود ندارد.



مقصود از «ذی القربی» در آیه شریفه چهل و یک، از سوره انفال، امام معصوم (ع) می‌باشد.

۵.۱ - مستند ذوی القربی از سنت


«وخمس ذوی القربی لقرابة الرسول الامام» و خمس ذوی القربی، برای نزدیکان پیامبر است که امام می‌باشد. که این روایت، و احادیث دیگر، دلالت صریح بر مدعای مذکور دارند.

۵.۲ - مستند ذوی القربی از اجماع


پیرامون مطلب فوق، مبنی بر اینکه مراد از «ذی القربی» امام معصوم است، ادعای اجماع شده است.
[۱۷] وسائل الشیعة ج۵، ص۴۳۲.




خمس به شش سهم تقسیم شده است. سه سهم آن از آن رسول خدا و پس از آن حضرت، از آن پیشوای معصوم در هر زمان است. سه سهم دیگر اختصاص به سه گروه یتیم، فقیر و ابن‌سبیل دارد که به بیان آن پرداخته می‌شود.
شرایط استحقاق سه گروه باقی مانده (یتیم، مسکین، ابن‌السبیل):

۶.۱ - سیادت


از طرف پدر، به «هاشم» جد پیامبر (صلی الله علیه و آله) منتسب باشند (سیادت).

۶.۲ - ایمان


مؤمن باشند.

۶.۳ - ابن السبیل


ملاک در «ابن‌السبیل» به غیر از دو شرط ذکر شده، حاجت و نیاز اوست، در جایی که درمانده شده، هر چند که در شهر خود، غنیّ و بی‌نیاز باشد.

۶.۴ - فقر در یتیم


در این که «فقر» در یتیم، ملاکِ استحقاقِ خمس هست یا نه، دو نظر بیان شده:

۶.۴.۱ - ملاک بودن فقر


در یتیم، ملاک، فقر اوست.

۶.۴.۲ - ملاک نبودن فقر


چنین ملاکی، فاقد اعتبار است.

۶.۴.۳ - شرط نبودن عدالت در یتیم


و به قول مشهور، در یتیم، فقر شرط است، لیکن عدالت معتبر نیست.


 
۱. القاموس المحیط ج۲، ص۲۱۱.    
۲. فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، ص۲۶۷-۲۶۶.
۳. سور انفال، آیة۴۱.    
۴. الروضة البهیة ج۲، ص ۷۹-۷۸.    
۵. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۰.    
۶. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۰.    
۷. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۳.    
۸. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۴.    
۹. الروضة البهیة ج۲، ص ۸۰-۷۸.    
۱۰. الانتصار، ص۲۲۶.    
۱۱. وسائل الشیعة ج۹، ص ۵۱۵.    
۱۲. الروضة البهیة ج۲، ص۷۹.    
۱۳. الانتصار، ص۲۲۵.    
۱۴. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۰.    
۱۵. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۳.    
۱۶. وسائل الشیعه ج۹، ص۵۱۵.    
۱۷. وسائل الشیعة ج۵، ص۴۳۲.
۱۸. جواهر الکلام ج۱۶، ص۸۴-۸۸.    
۱۹. العروة الوثقی ج۲، ص۳۰۶.    
۲۰. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۰۴.    
۲۱. العروة الوثقی، ج۲، ص۳۰۵.    
۲۲. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۱۵.    
۲۳. العروة الوثقی ج۲، ص۳۰۵.    
۲۴. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۱۲.    
۲۵. العروة الوثقی، ج۲، ص۳۰۵    
۲۶. المبسوط ج۱، ص۲۶۲.    
۲۷. السرائر ج۱، ص۴۹۶.    
۲۸. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۱۳.    
۲۹. جواهر الکلام ج۱۶، ص۱۱۵.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۳۶۴.    
سایت پژوهه    



جعبه ابزار