• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اقحوانه محصب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اقحوانه محصب تفرجگاه دائمی و شبانه اهل مکه بود.


اقحوانه محصب ترکیبی از دو واژه است. اقحوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبویی است
[۱] العین، خلیل بن احمد، ج۳، ص۲۵۵، «قحو».    
که در فارسی آن را بابونه می‌نامند
[۲] المصباح، فیومی، ص۴۹۱، «اقحوان».    
و برای اشاره به لطافت، از آن استفاده می‌شود.
[۳] بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۵۲، ص۱۲.    
محصب نیز به معنای ریگزار است.
[۴] مجمع البحرین، طریحی، ج۱، ص۵۲۱، «حصب».    
این محل که گاه محصب مکه و گاه محصب منا خوانده می‌شود، به منا نزدیک تر است
[۵] الخلاف، شیخ طوسی، ج۶، ص۱۹۶.    
و در برخی منابع نیز با نام ابطح از آن یاد می‌شود.
[۶] مجمع البحرین، طریحی، ج۱، ص۵۲۱.    


اقحوانة محصب در جنوب مکه و در منطقه‌ای به نام «لیط» قرار دارد.
[۷] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
خالد بن ولید هنگام فتح مکه، از همین جا وارد آن شهر شد.
[۸] السیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۴۰۷.
این محل که بر اثر قرار گرفتن در گذرگاه سیل به ریگزار تبدیل شده،
[۹] تحریر الاحکام، علامة حلی، ج۲، ص۱۴.    
نزدیک منا و میان چاه میمون و چاه ابن هشام بوده
[۱۰] معجم ما استعجم، عبدالله البکری، ج۱، ص۱۷۹.    
[۱۱] معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
و میان عقبه و قبرستان معلی قرار داشته است.
[۱۲] السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۹۲.    
[۱۳] تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۲، ص۱۴.    
[۱۴] قاموس الحرمین، محمدرضا نعمتی، ص۱۹۹.


این محل از مشهورترین تفرجگاه‌های اهل مکه بوده که پس از آغاز شب در آن به گفت وگو می‌پرداخته‌اند.
[۱۵] تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۵.
[۱۶] منائح الکرم، سنجاری، ج۲، ص۴۹.
به سبب استفاده مکیان از لباس‌های رنگانگ و معطر در این انجمن، این محل به گل بابونه تشبیه شده است.
[۱۷] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
این تفرجگاه دائمی
[۱۸] تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶.
بر تپه‌ای قرار داشته و بر بستان‌ها و باغ‌هایی مشرف بوده است که در دره‌ای تا منا امتداد داشته‌اند.
[۱۹] تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶.
ازرقی خانه‌های بنی هاشم را در دامنه این تپه دانسته و گزارش کرده است که سیل منا از میان آن و وادی ثبیر می‌گذشته است.
[۲۰] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
از این تپه کم ارتفاع (ثبیر) با نام «النخیل» نیز یاد شده است.
[۲۱] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
از آن جا که برخی این مکان را با نام «دکه» یاد کرده‌اند،
[۲۲] تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶.
مشخص بودن محل برگزاری انجمن‌ها دور از انتظار نخواهد بود. خاطره انگیز بودن این مکان برای اهل مکه را می‌توان در سروده‌های مکیان ساکن در دیگر شهرها مشاهده کرد.
[۲۳] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
از نام آوران ساکن در این محل، حارث بن خالد مخزومی است.
[۲۴] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
[۲۵] وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۲، ص۴۸۸.    
برخی منابع از آب گاهی درهمین مکان با نام اقحوانه خبر داده‌اند.
[۲۶] الجبال و الامکنة و المیاه، زمخشری، ج۱، ص۲۶۲.    
[۲۷] خزانة الادب، عبدالقادر البغدادی، ج۱، ص۴۵۴.    
در منابع فقهی به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه اشاره شده است.
[۲۸] السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۹۲.    
[۲۹] تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۲، ص۱۴.
اقحوانه محصب بعدها به «دوار الشمس»
[۳۰] تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۵، «پانوشت».
و «الروضه»
[۳۱] تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶، «پانوشت».
شهرت یافته است.

در منابع تاریخی، از مکان‌هایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه یاد کرده و آن را محلی نزدیک اسطوانه و زردیانه
[۳۲] اخبار مکه، فاکهی، ج۴، ص۱۶۴.
در جنوب مکه، منطقه‌ای در فاصله دو روز و نیمی دمشق ،
[۳۳] معجم ما استعجم، عبدالله البکری، ج۱، ص۱۷۸.    
از توابع اردن
[۳۴] فتوح البلدان، بلاذری، ص۱۴۱.
[۳۵] معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
یا فلسطین
[۳۶] وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۲، ص۴۸۸.    
و محل شعله ور شدن نبردهای خونین میان جنگاوران مسلمان و مسیحی
[۳۷] الکامل، ابن اثیر، ج۱۰، ص۴۹۶.    
یا مدفن صحابه‌ای چون معاذ بن جبل
[۳۸] فتوح البلدان، بلاذری، ص۱۴۱.
دانسته‌اند. گمان می‌رود به دلیل تکرار شدن اوصافی چون قرار گرفتن این مکان در ساحل دریاچه طبریه در بیشتر این گزارش‌ها
[۳۹] معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
[۴۰] مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
[۴۱] شذرات الذهب، عبدالحی بن العماد، ج۵، ص۹۹.    
مقصود از مکان‌های اخیر، تنها یک منطقه باشد. البته در مناطقی دیگر چون بصره
[۴۲] معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
[۴۳] مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
و سرزمین‌های بنی تمیم
[۴۴] مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
نیز از مکان‌هایی با عنوان اقحوانه یاد شده است. برخی نیز آن را آبگاهی برای قبیله بنی یربوع
[۴۵] مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
دانسته‌اند.

اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تاریخ مکه: احمد السباعی (م. ۱۴۰۴ق.) ، السعودیه، قلم، ۱۴۱۹ق؛ تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام، ۱۴۲۰ق؛ الجبال و الامکنة و المیاه: الزمخشری (م. ۵۳۸ق.) ، به کوشش عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، ۱۳۱۹ق؛ خزانة الادب: عبدالقادر البغدادی (م. ۱۰۹۳ق.) ، به کوشش طریفی و الیعقوبی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۸م؛ الخلاف: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛ السرائر: ابن ادریس (م. ۵۹۸ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق؛ السیرة النبویه: ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. ۱۰۸۹ق.) ، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق؛ العین: خلیل (م. ۱۷۵ق.) ، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛ فتوح البلدان: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م؛ قاموس الحرمین: محمدرضا النعمتی، قم، مشعر، ۱۴۱۸ق؛ الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق؛ مجمع البحرین: الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.) ، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق؛ مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. ۷۳۹ق.) ، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ المصباح المنیر: الفیومی (م. ۷۷۰ق.) ، قم، دار الهجره، ۱۴۰۵ق؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق؛ منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.) ، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۱۹ق؛ وفیات الاعیان: ابن خلکان (م. ۶۸۱ق.) ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.

۱. ↑ العین، خلیل بن احمد، ج۳، ص۲۵۵، «قحو».    
۲. ↑ المصباح، فیومی، ص۴۹۱، «اقحوان».    
۳. ↑ بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۵۲، ص۱۲.    
۴. ↑ مجمع البحرین، طریحی، ج۱، ص۵۲۱، «حصب».    
۵. ↑ الخلاف، شیخ طوسی، ج۶، ص۱۹۶.    
۶. ↑ مجمع البحرین، طریحی، ج۱، ص۵۲۱.    
۷. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
۸. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۴۰۷.
۹. ↑ تحریر الاحکام، علامة حلی، ج۲، ص۱۴.    
۱۰. ↑ معجم ما استعجم، عبدالله البکری، ج۱، ص۱۷۹.    
۱۱. ↑ معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
۱۲. ↑ السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۹۲.    
۱۳. ↑ تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۲، ص۱۴.    
۱۴. ↑ قاموس الحرمین، محمدرضا نعمتی، ص۱۹۹.
۱۵. ↑ تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۵.
۱۶. ↑ منائح الکرم، سنجاری، ج۲، ص۴۹.
۱۷. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
۱۸. ↑ تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶.
۱۹. ↑ تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶.
۲۰. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
۲۱. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
۲۲. ↑ تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶.
۲۳. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
۲۴. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۷۹.
۲۵. ↑ وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۲، ص۴۸۸.    
۲۶. ↑ الجبال و الامکنة و المیاه، زمخشری، ج۱، ص۲۶۲.    
۲۷. ↑ خزانة الادب، عبدالقادر البغدادی، ج۱، ص۴۵۴.    
۲۸. ↑ السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۹۲.    
۲۹. ↑ تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۲، ص۱۴.
۳۰. ↑ تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۵، «پانوشت».
۳۱. ↑ تاریخ مکه، احمد سباعی، ج۱، ص۴۶، «پانوشت».
۳۲. ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج۴، ص۱۶۴.
۳۳. ↑ معجم ما استعجم، عبدالله البکری، ج۱، ص۱۷۸.    
۳۴. ↑ فتوح البلدان، بلاذری، ص۱۴۱.
۳۵. ↑ معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
۳۶. ↑ وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۲، ص۴۸۸.    
۳۷. ↑ الکامل، ابن اثیر، ج۱۰، ص۴۹۶.    
۳۸. ↑ فتوح البلدان، بلاذری، ص۱۴۱.
۳۹. ↑ معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
۴۰. ↑ مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
۴۱. ↑ شذرات الذهب، عبدالحی بن العماد، ج۵، ص۹۹.    
۴۲. ↑ معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۲۳۴.    
۴۳. ↑ مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
۴۴. ↑ مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    
۴۵. ↑ مراصد الاطلاع، عبدالمؤمن بغدادی، ج۱، ص۱۰۳.    


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«اقحوانه محصب».    



جعبه ابزار