• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اموال تاجر ورشکسته

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اموال جمع مال است و به چیزی که قابل خرید و فروش و دارای ارزش اقتصادی باشد مال می‌گویند.
[۱] صفایی، حسین، اشخاص و اموال، ج۱، ص۱۲۳، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۴، چاپ چهارم.
تاجر کسی است که شغل معمولی خودش را معاملات تجارتی(ماده‌ی ۲ قانون تجارت: «معاملات تجارتی از قرار ذیل است: ۱- خرید یا تحصیل هر نوع مال منقول به قصد فروش یا اجاره اعم از این‌که تصرفاتی در آن شده یا نشده‌باشد. ۲- تصدی به حمل و نقل از راه خشکی یا آب یا هوا به هر نحوی که باشد. ۳- هر قسم عملیات دلالی یا حق‌العمل‌کاری (کمیسیون) و یا عاملی و هم‌چنین تصدی به هر نوع تاسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می‌شود، از قبیل تسهیل معاملات ملکی یا پیداکردن خدمه یا تهیه و رسانیدن ملزومات و غیره. ۴- تاسیس و بکار‌انداختن هر قسم کارخانه مشروط بر این‌که برای رفع حوائج شخصی نباشد. ۵- تصدی به عملیات حراجی. ۶- تصدی به هر قسم نمایشگاه‌های عمومی. ۷- هر قسم عملیات صرافی و بانکی. ۸- معاملات برواتی اعم از این که بین تاجر یا غیر تاجر باشد. ۹- عملیات بیمه بحری و غیربحری. ۱۰- کشتی‌سازی و خرید و فروش کشتی و کشتی‌رانی داخلی یا خارجی و معاملات راجعه به آنها.)قرار بدهد. مطابق ماده‌ی ۴۱۲ قانون تجارت، تاجر ورشکسته تاجری است که در پرداخت دیونش وقفه ایجاد شده باشد
[۲] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ج۴، ص۲۰، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۶، چاپ دهم.

تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم ورشکستگی از مداخله در اموال خود حتی اموالی که ممکن است پس از صدور حکم ورشکستگی (به عنوان مثال از طریق ارث) به او برسد، ممنوع است و مدیر تصفیه یا نماینده‌ی اداره‌ی تصفیه در تمام اختیارات و حقوق مالیِ تاجر، جانشین او می‌شود.
[۳] عرفانی، محمود، حقوق تجارت، ج۴، ص۵۵، تهران، انتشارات جنگل، ۱۳۸۸، چاپ اول.

حکم ورشکستگی در این مورد دارای اثر عام است و نسبت به تمام اموال تاجر مؤثر است.
[۴] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۴.
ماده‌ی ۴۱۸ ق. ت
[۵] قانون تجارت.
در این‌باره می‌گوید:
«تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم از مداخله در تمام اموال خود حتی آن‌چه که ممکن است در مدت ورشکستگی عاید او گردد ممنوع است...»
دلیل این حکم این است که ممکن است تاجر ورشکسته در اموال خود تصرفاتی نماید که به ضرر طلبکارها باشد و اموال چنین تاجری نیز وسیله پرداخت بدهی‌های او می‌باشد؛ لذا قانون تاجر ورشکسته را از مداخله در اموال خود ممنوع کرده است.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که به موجب ماده‌ی فوق تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم ورشکستگی از مداخله در اموالش منع می‌گردد نه از تاریخ توقف. زیرا اشخاص طرف معامله با تاجر بدون اطلاع از وضع مالی او، مبادرت به عقد قراردادهایی با او می‌نمایند و اگر چنین قراردادهایی را به علت توقف باطل بدانیم، اشخاص مذکور متضرر می‌شوند.
[۶] عرفانی، محمود، حقوق تجارت، ص۵۵.

ماهیت حقوقی منع مداخله در اموال
ممنوعیت تاجر از مداخله و تصرف در اموال خود به معنای حَجر درحقوق مدنی که ناشی از صغر سن یا نقص یا اختلال قوای دماغی می‌باشد،
[۷] صفایی، حسین و قاسم‌زاده، مرتضی، اشخاص و محجورین، ص۱۷۷، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۴، چاپ دهم.
نیست بلکه منظور سلب اختیار تصرف در اموال است. البته باید توجه داشت که این منع مداخله به معنای سلب مالکیت اموال یا عدم اهلیت تاجر ورشکسته نمی‌باشد.
[۸] حسنی، حسن، حقوق تجارت، ص۶۱۷، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۵، چاپ پنجم، ش ۱۳۶۰.
دلیل این حجر و ممنوعیت تاجر ورشکسته به دلیل حمایت از طلبکاران است تا اموال تاجر در دسترس باشد و طلب طلبکاران از آن اموال پرداخته شود و تاجر نتواند با داشتن اختیار اداره‌ی اموال خود، آن‌ها را به ضرر طلبکاران به اشخاص دیگر منتقل نماید.
[۹] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۵.

محدوده‌ی منع مداخله
منع مداخله‌ی تاجر از تصرف در اموالش شامل تمام اموال تاجر ورشکسته می‌شود. این ممنوعیت هم شامل اموال موجود در تجارت‌خانه‌ی تاجر و هم شامل اموال شخصی او می‌شود. هم چنین شامل تمام اموالی که در مدت ورشکستگی به او می‌رسد نیز می‌شود. (ماده‌ی ۴۱۸ ق. ت) بنابراین در صورتی که پس از صدور حکم ورشکستگی به تاجر ارثی برسد و او آن را قبول نماید، (به موجب ماده‌ی۲۴۰قانون امور حسبی ورثه می‌توانند ترکه را قبول کنند و‌ یا ترکه را رد کرده تا به بستانکاران داده شود.) این اموال که از طریق ارث به او رسیده نیز میان طلبکاران تقسیم می‌شود.
[۱۰] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۵-۶۶.

آثار ممنوعیت مداخله و تصرف در اموال
آثار و نتایج منع مداخله‌ی تاجر ورشکسته عبارتند از:
۱- تاجر ورشکسته از تاریخ صدور حکم ورشکستگی حق عقد قرارداد در مورد اموال خود را ندارد مثلاً نمی‌تواند یکی از اموال خودش را وثیقه‌ی بدهی‌اش قرار دهد.
۲- از تاریخ صدور حکم ورشکستگی هرگونه پرداختی به طلبکاران یا اشخاص دیگر ممنوع است و درصورتی که پرداختی صورت گیرد، مبلغ پرداخت شده قابل استرداد می‌باشد.
۳- هرگاه یکی از طلبکاران تاجر، پس از صدور حکم ورشکستگی به تاجر بدهکار شود، بدهکار باید بدهی خود را به مدیر تصفیه بدهد و برای دریافت طلب خود از تاجر ورشکسته مانند سایر طلبکاران خواهد بود و در صف طلبکاران قرار می‌گیرد.
۴- تاجر ورشکسته حق انعقاد قرارداد داوری را ندارد؛ زیرا شخصی که اهلیت اقامه‌ی دعوا ندارند نمی‌تواند اختلاف خود را به داوری ارجاع دهد (ماده‌ی ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی) مطابق بند ۳ ماده‌ی ۸۴ ق. آ. د. م (بند ۳ ماده‌ی۸۴قانون آیین دادرسی مدنی: «خواهان به جهتی از جهات قانونی از قبیل صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت از تصرف در اموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد.» ) ورشکسته نیز اهلیت و توانایی اقامه‌ی دعوا ندارد.
[۱۱] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۷-۶۸.

بنابراین اثر منع مداخله‌ی تاجر ورشکسته این است که او نمی‌تواند عملی انجام دهد که موجب تغییر در دارایی او می‌شود یعنی نمی‌تواند اموال خود را بفروشد یا نسبت به پرداخت بدهی و وصول طلب‌هایش اقدام نماید. این امور باید توسط مدیر تصفیه صورت گیرد.
[۱۲] حسنی، حسن، حقوق تجارت، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۵، چاپ پنجم، ص۶۱۷، ش ۱۳۶۰.

ضمانت اجرای منع مداخله‌ی تاجر در اموالش
قانونگذار برای حفظ اموال تاجر ورشکسته و جلوگیری از ضرر و زیان طلبکاران، انجام برخی معاملات را در مورد اموال او ممنوع نموده است. معاملات تاجر ورشکسته در مورد اموالش ممکن است در سه زمان انجام گیرد:
الف) معاملات قبل از توقف (توقف زمانی است که تاجر ورشکسته در پرداخت بدهی‌هایش وقفه ایجاد می‌شود.)
در صورت حصول شرایط زیر معاملات تاجر در مورد اموالش قبل از توقف قابل فسخ می‌باشد:
[۱۳] افتخاری، جواد، حقوق تجارت۴، ص۱۶۴-۱۶۵، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۹، چاپ اول، چاپ اول.

۱- وقوع معامله قبل از تاریخ توقف تاجر ورشکسته باشد.
۲- معامله به قصد فرار از دین یا به قصد ضرر زدن به طلبکارها باشد.
۳- معامله موجب ضرری بیش از یک چهارم قیمت مال در زمان انجام آن معامله باشد.
۴- طرف معامله قبل از صدور حکم فسخ معامله تفاوت قیمت را نپرداخته باشد.
۵- از تاریخ وقوع معامله بیش از دو سال نگذشته باشد.
البته درصورتی که طرف معامله قبل از صدور حکم فسخ معامله، تفاوت قیمت را بپردازد معامله قابل فسخ نخواهد بود. (ماده‌ی۴۲۳ق. ت)
ب) معاملات بین تاریخ توقف و قبل از صدور حکم ورشکستگی
از تاریخ توقف، تاجر باید از انجام کلیه‌ی معاملاتی که به زیان طلبکاران است خودداری نماید.
[۱۴] ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ج۴، ص۷۸، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۸۹، چاپ دوازدهم.
به همین دلیل ماده‌ی ۴۲۳ ق. ت مقرر می‌نماید:
«هرگاه تاجر بعد از توقف معاملات ذیل را بنماید باطل و بلااثر خواهد بود:
۱- هر صلح محاباتی یا هبه و به طور کلی هر نقل و انتقال بلاعوض اعم از این‌که راجع به منقول یا غیرمنقول باشد.
۲- تادیه هر قرض اعم از حال یا مؤجل به هر وسیله که به عمل آمده باشد.
۳- هر معامله که مالی از اموال منقول یا غیرمنقول تاجر را مقید نماید و به ضرر طلبکاران تمام شود.»
البته معاملات معوض تاجر در دوران بعد از تاریخ توقف و قبل از صدور حکم ورشکستگی باطل نیست و برای بطلان این معاملات شرط اساسی ورود ضرر به طلبکاران است.
[۱۵] فرحناکیان، فرشید، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۵۵۸.

ج) معاملات تاجر ورشکسته پس از صدور حکم ورشکستگی
کلیه‌ی معاملات تاجر که پس از تاریخ صدور حکم ورشکستگی انجام شده است باطل خواهد بود. زیرا ماده‌ی ۴۱۸ تاجر ورشکسته را از مداخله در اموالش ممنوع ساخته است لذا معامله‌ی تاجر در اموالش پس از صدور حکم باطل می‌باشد.
[۱۶] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۹۲.

البته معاملات دیگری غیر از معاملات مذکور در ماده‌ی فوق، در صورتی که مالی و مربوط به اموال باشند و پس از صدور حکم ورشکستگی منعقد شده باشند، باطل هستند.
[۱۷] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۹.

مهر و موم اموال تاجر ورشکسته
طبق ماده‌ی ۴۳۳ق. ت، دادگاه، دستور به مهر و موم اموال تاجر ورشکسته را در حکم ورشکستگی می‌دهد. البته مهر و موم اموال تاجر ورشکسته امری استثنایی است و در صورتی اجرا می‌شود که دادگاه در حکم ورشکستگی، دستور به مهر و موم داده باشد.
[۱۸] فرحناکیان، فرشید، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۵۶۳.

هم‌چنین در صورتی که تاجر بدهکار تمام یا قسمتی از اموال خود را مخفی نموده باشد دادرس دادگاه می‌تواند برحسب تقاضای یک یا چند نفر از طلبکاران فوراً اقدام به مهر و موم اموال او بنماید و باید بلافاصله این اقدام خود را به دادستان اطلاع دهد.
[۱۹] افتخاری، جواد، حقوق تجارت۴، ص۹۳.

اموال در اختیار تاجر ورشکسته
برخی از اموال تاجر ورشکسته در اختیار او قرار دارد و او می‌تواند در آن‌ها مداخله و تصرف نماید.
[۲۰] اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۷.
‌اموالی که جزو مستثنیات دین می‌باشد و قسمتی از حقوق ماهانه‌ی شخص که بازداشت آن قانوناً ممکن نیست در اختیار تاجر ورشکسته باقی می‌ماند.
[۲۱] حسنی، حسن، پیشین، ص۶۱۷، ش ۱۳۶۰.
مستثنیات دین عبارتند از:
الف) لباس و اشیاء و اسبابی که برای رفع حوائج ضروری محکوم‌علیه و خانواده‌ی او لازم است.
ب) آذوقه به قدر احتیاج‌یک‌ماهه محکوم‌علیه و اشخاص واجب النفقه‌ی او
ج) اسناد تاجر به استثنای کاغذ‌های قیمتی و سهام شرکت‌ها
د) اسباب و وسایلی که برای شغل غیر تجاری تاجر ضروری باشد
ه) اموال و اشیایی که به موجب قوانین مخصوص غیر قابل توقیف است، مانند حقوق کارمندی و کارگری به میزانی که قانون‌گذار معین کرده است.
مطابق ماده‌ی ۶۱ آیین‌نامه‌ی اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا، اموال و اشیای زیر از مستثنیات دین است و بازداشت نمی‌شود:
۱ـ مسکن متناسب با نیاز متعهد و اشخاص واجب النفقه او.
۲ـ لباس، اشیا، اسباب و اثاثی که برای رفع حوائج متعهد و اشخاص واجب‌النفقه او لازم است.
۳ـ آذوقه موجود به قدر احتیاج سه ماهه متعهد و عائله او.
۴ـ وسائل و ابزار کار کسبه، پیشه وران و کشاورزان متناسب با امرار معاش خود و اشخاص واجب‌النفقه‌ی آنان.
۵ ـ وسیله نقلیه متناسب با نیاز متعهد و اشخاص واجب‌النفقه او.
۶ ـ سایر اموال و اشیایی که به موجب قوانین خاص، غیرقابل توقیف می‌باشد. مانند حقوق کارمندان که بیش از یک چهارم یا یک سوم حقوقشان توقیف نخواهد شد. (ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی: «از حقوق و مزایای کارکنان سازمانها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و بانک‌ها و شرکت‌ها و بنگاه‌های‌خصوصی و نظائر آن در صورتی که داری زن یا فرزند باشند ربع و الا ثلث توقیف می‌شود.» )
برابر با ماده‌ی ۱۶ قانون اداره‌ی تصفیه‌ی امور ورشکستگی، اموالی که جزو مستثنیات دین هستند در اختیار تاجر ورشکسته گذاشته می‌شود ولی در فهرست اموال او قید خواهد شد.
رفع مهر و موم از اموال تاجر ورشکسته
اگرچه مهر و موم اموال تاجر ورشکسته از وظایف عضو ناظر است اما مستثنیاتِ مهر و موم با اجازه‌ی عضو ناظر و توسط مدیر تصفیه از توقیف خارج می‌گردد. البته فهرست قیمت‌گذاری شده‌ی این اموال به موجب ماده‌ی ۴۵۳ ق. ت به فهرست دارایی ضمیمه می‌گردد.
[۲۲] فرحناکیان، فرشید، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۵۶۸.
برابر ماده‌ی ۴۴۴ ق. ت به تقاضای مدیر تصفیه عضو ناظر به او اجازه می‌دهد که اشیای ذیل را از مهر و موم مستثنی کرده و اگر مهر و موم شده است از توقیف خارج نماید و در اختیار تاجر قرار دهد:
۱- لباس‌ها و اثاثیه و اسبابی که برای حوائج ضروری تاجر ورشکسته و خانواده او لازم است.
۲- اشیایی که ممکن است به زودی، ضایع بشود یا کاهش قیمت داشته باشد.
۳- اشیایی که برای به کار‌انداختن سرمایه‌ی تاجر ورشکسته و استفاده از آن لازم است در صورتی‌که توقیف آن‌ها موجب خسارت طلبکاران باشد. اشیای مذکور در قسمت دوم و سوم باید فوراً تقویم و صورت آن برداشته شود.
[۲۳] افتخاری، جواد، حقوق تجارت۴، ص۹۶.


فهرست مندرجات

۱ - پانویس
۲ - منبع

۱. ↑ صفایی، حسین، اشخاص و اموال، ج۱، ص۱۲۳، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۴، چاپ چهارم.
۲. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ج۴، ص۲۰، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۶، چاپ دهم.
۳. ↑ عرفانی، محمود، حقوق تجارت، ج۴، ص۵۵، تهران، انتشارات جنگل، ۱۳۸۸، چاپ اول.
۴. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۴.
۵. ↑ قانون تجارت.
۶. ↑ عرفانی، محمود، حقوق تجارت، ص۵۵.
۷. ↑ صفایی، حسین و قاسم‌زاده، مرتضی، اشخاص و محجورین، ص۱۷۷، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۴، چاپ دهم.
۸. ↑ حسنی، حسن، حقوق تجارت، ص۶۱۷، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۵، چاپ پنجم، ش ۱۳۶۰.
۹. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۵.
۱۰. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۵-۶۶.
۱۱. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۷-۶۸.
۱۲. ↑ حسنی، حسن، حقوق تجارت، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۵، چاپ پنجم، ص۶۱۷، ش ۱۳۶۰.
۱۳. ↑ افتخاری، جواد، حقوق تجارت۴، ص۱۶۴-۱۶۵، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۹، چاپ اول، چاپ اول.
۱۴. ↑ ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ج۴، ص۷۸، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۸۹، چاپ دوازدهم.
۱۵. ↑ فرحناکیان، فرشید، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۵۵۸.
۱۶. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۹۲.
۱۷. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۹.
۱۸. ↑ فرحناکیان، فرشید، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۵۶۳.
۱۹. ↑ افتخاری، جواد، حقوق تجارت۴، ص۹۳.
۲۰. ↑ اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، ص۶۷.
۲۱. ↑ حسنی، حسن، پیشین، ص۶۱۷، ش ۱۳۶۰.
۲۲. ↑ فرحناکیان، فرشید، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۵۶۸.
۲۳. ↑ افتخاری، جواد، حقوق تجارت۴، ص۹۶.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اموال تاجر ورشکسته»، تاریخ بازیابی ۹۹/۱/۲۴.    



جعبه ابزار