اوس بن صامت انصاری خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مادر اوس (اويس)
[۱] بن صامت خزرجى انصارى
[۲] ، قُرّة العين دختر عُباده خزرجى
[۳] است و برادرش عُبادة‌بن صامت صحابى پيامبر
[۴] و همسرش خولة بنت ثعلبة الخزرجيّه. مفسران نامهاى ديگرى نيز براى همسرش ذكر‌كرده‌اند.
[۵] بنا به گزارش برخى منابع همسرش دختر عموى او بوده است.
اوس از شاعران خزرج و راويان حديث بود و در جنگهاى بدر، احد و خندق شركت كرد و پس از رحلت پيامبر در بيت المقدس ساكن شد و در سال ۳۲ يا ۳۴ قمرى در رَمْله (از شهرهاى بزرگ فلسطين)
[۶] در ۷۲ يا ۸۵ سالگى
[۷] از دنيا رفت.
درباره تندخويى او در دوره كهنسالى گزارشهايى نقل شده است.
[۸] در دوره اسلامى وى نخستين فردى بود كه همسرش را ظهار كرد.
[۹] مفسران ذيل نخستين آيات سوره مجادله به اين مسئله پرداخته‌اند.
[۱۰] بنا به گزارش راويان روزى اوس بر همسرش خشم گرفت و بنا به سنت جاهلىِ ظهار، همسرش را همچون مادرش دانست و بر خود حرام كرد؛ امّا پس از آن پشيمان شد. همسرش كه براى چاره انديشى نزد رسول خدا(صلى الله عليه وآله)رفته بود زبان به گلايه گشود كه اموالم را صرف و جوانيم را تباه كرد و اهل و خويشاوندانم را از پيرامونم پراكنده ساخت و حال كه سالخورده شده‌ام مرا ظهار كرده؛ ليكن از كار خويش پشيمان شده است. پيامبر فرمود: در اين زمينه حكمى نازل نشده است. خوله دست به دعا برداشت و به خداوند شكوه كرد و منتظر ماند تا آنكه اين آيات نازل شد: «قَد سَمِعَ اللّهُ قَولَ الَّتى تُجـدِلُكَ فى زَوجِها وتَشتَكى اِلَى اللّهِ... اَلَّذينَ يُظـهِرونَ مِنكُم مِن نِسائِهِم ما هُنَّ اُمَّهـتِهِم اِن‌اُمَّهـتُهُم اِلاَّالّــى ولَدنَهُم واِنَّهُم لَيَقولونَ مُنكَرًا مِنَ القَولِ وزورًا واِنَّ اللّهَ لَعَفُوٌّ غَفور والَّذينَ يُظـهِرونَ مِن نِسائِهِم ثُمَّ يَعودونَ لِما قالوا فَتَحريرُ رَقَبَة مِن قَبلِ اَن يَتَماسّا ذلِكُم توعَظونَ بِهِ واللّهُ بِما تَعمَلونَ خَبير فَمَن لَم يَجِد فَصيامُ شَهرَينِ مُتَتابِعَينِ مِن قَبلِ اَن يَتَماسّا فَمَن لَم يَستَطِع فَاِطعَامُ سِتّينَ مِسكينـًا ذلِكَ لِتُؤمِنوا بِاللّهِ ورَسولِهِ و تِلكَ حُدودُ اللّهِ ولِلكـفِرينَ عَذابٌ اَليم» . (مجادله/۱ ـ ۴) با نزول اين آيات حكم كفاره ظهار به ترتيب اولويت، آزادى بنده، دو ماه روزه پياپى يا اطعام ۶۰ فقير تعيين شد؛ امّا اوس‌كه تهيدست بود تنها با كمك پيامبر(صلى الله عليه وآله)توانست فقيرانى چند را اطعام‌كند.
بنا به برخى نقلها پس از وفات وى دو تن از عموزاده‌هايش بنا به رسم جاهلى كه ارث را ميان مردان جنگجو قسمت مى‌كردند، اموال اوس را ميان خود تقسيم كردند و به همسرش ام‌كُجّه و فرزندان او سهمى ندادند. همسر او در مسجد فضيخ به حضور پيامبر‌اكرم(صلى الله عليه وآله)شكايت برد. در اين هنگام اين آيه نازل شد: «لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمّا تَرَكَ الولِدانِ والاَقرَبونَ ولِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمّا تَرَكَ الولِدانِ والاَقرَبونَ مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو كَثُرَ نَصيبـًا مَفروضا» (نساء/۷) و بدينوسيله زنان و فرزندان خردسال نيز در شمار وارثان قرار گرفتند، ازاين‌رو پيامبر از‌تصرف عموزاده‌هاى اوس در اموال وى جلوگيرى‌كرد.
[۱۱] با توجه به نظر مورخان در تاريخ وفات اوس پس از وفات پيامبر و نيز نداشتن همسرى به نام ام‌كُجّه اين شأن نزول مورد ترديد جدى قرار گرفته‌است.
[۱۲] . الاصابه، ج۱، ص۳۰۳.
[۱۳] . الاستيعاب، ج۱، ص۲۰۷؛ الاصابه، ج۱، ص۳۰۲؛ اسدالغابه، ج۱، ص۳۲۳.
[۱۴] . الطبقات، ابن‌سعد، ج۳، ص۴۱۳؛ الطبقات، ابن‌خياط، ص۱۶۹؛ المعارف، ص۲۵۵.
[۱۵] . رجال الطوسى، ص۲۳؛ البداية و النهايه، ج۳، ص۲۴۷ـ۲۴۸؛ البداية و النهايه، ج۷، ص۱۷۶.
[۱۶] . اسباب النزول، ص۳۴۷؛ تفسير قرطبى، ج۱۷، ص۱۷۵؛ الميزان، ج۱۹، ص۱۸۱.
[۱۷] . معجم البلدان، ج۳، ص۶۹.
[۱۸] . الاصابه، ج۱، ص۳۰۳؛ تهذيب التهذيب، ج۱، ص۳۴۸.
[۱۹] . مجمع البيان، ج۹، ص۳۷۱؛ تفسير ابن‌كثير، ج۴، ص۳۴۱؛ الدرالمنثور، ج۸، ص۷۰.
[۲۰] . تفسير قمى، ج۲، ص۳۶۵؛ التبيان، ج۹، ص۵۴۱؛ الاصابه، ج۱، ص۳۰۳.
[۲۱] . مجمع البيان، ج۹، ص۳۷۱؛ تفسير قرطبى، ج۱۷، ص۱۷۶.
[۲۲] . تفسير بغوى، ج۱، ص۳۱۴؛ الكشاف، ج۱، ص۵۰۳؛ روض‌الجنان، ج۵، ص۲۵۹.
