اوستا(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اوستاجلد: ۱۰شماره مقاله:۴۱۲۴
اَوِسْتا، نام كتاب دينى زردشتيان. تا ۱۱۸۵ق /۱۷۷۱م كسى جز زردشتيان با زبان و خط اوستا و مطالب آن آشنايى نداشت. در اين سال آنكتيل دوپرون ۲ فرانسوی (۱۸۰۵م) ترجمه اوستا را به زبان فرانسه در ۳ جلد در پاريس منتشر كرد و به غير زردشتيان امكان داد كه با اوستا آشنايى پيدا كنند، اما توجه به دين زردشتى از سوی اروپاييان به سال ۱۷۰۰م باز مى گردد كه تامس هايد (۱۷۰۳م) كتاب «تاريخ دين كهن ايرانى» را براساس كتاب های فارسى به لاتينى نوشت و در آن از دانشمندان خواست كه جست و جوكنند و نوشته های اصيل زردشتى را به دست آورند در ۱۷۲۳م نيز بوچر۴ نسخه ای از ونديداد ساده را به دست آورد و به كتابخانه بادليان در آكسفرد سپرد و چند سال بعد آنكتيل دوپرون كه در هند، زبان اوستايى آموخته بود، به ترجمه اوستا پرداخت.
فارسى زبانان، اگرچه با نام اوستا، زند و اوستا و زندووستا آشنايى داشتند، از ۱۳۰۵ش به بعد كه ابراهيم پور داود (۱۳۴۷ش) ترجمه گاهان را منتشر ساخت، با زبان، خط و مطالب آن نيز آشنا شدند. وی بعدها بخش های ديگر اوستا را هم به فارسى ترجمه كرد.
طبق روايات زردشتى ۲۱ نسك (كتاب) اوستا را اهوره مزدا به زردشت وحى كرده است. گفته اند كه زردشت به دستور گشتاسب يا داريوش سوم هخامنشى اوستا و زند (تفسير) را در دو نسخه نوشت. يكى از آن دو نسخه در گنج شاهى و ديگر در دزنبشت (مركز اسناد دولتى) نهاده شد. به دستور اسكندر رومى بخش علمى اوستا را به يونانى ترجمه، و باقى را پراكنده و نابود كردند. يكى از پادشاهان اشكانى به نام بلاش (شايد بلاش اول، سل ۵۱ -۷۷م) دستور داد تا اوستا را گردآوری كنند. اردشير بابكان (سل ۲۲۶-۲۴۱م) توسر (يا تنسر) را مأمور گردآوری و تنظيم اوستا كرد. پس از آن شاپور اول (سل ۲۴۱- ۲۷۲م) دستور داد تا مطالب علمى پراكنده شده را گردآوری كنند و به اوستا بيفزايند. در زمان شاپور دوم (سل ۳۰۹-۳۷۹م) آذرباد مهر اسپندان اوستا را بررسى، و صورت درست آن را تدوين كرد. سپس در زمان انوشيروان (سل ۵۳۱ -۵۷۹م) و به دستور او، وِه شاپور اوستا را بازبينى كرد (تفضلى احمد، ج۱، ص۶۵ -۶۶).
از مجموع روايات زردشتى آنچه پذيرفتنى مى نمايد، اين است كه گردآوری و نقل اوستا همواره به صورت شفاهى و سينه به سينه بود، تا آنكه در قرن ۴م، در زمان شاپور دوم، آن را با الفبايى كه از روی الفبای پهلوی زردشتى و پهلوی مسيحى (خط زبوری) اختراع شد، نگاشتند.
بنابراين، نظريه ا¸ندرياس مبنى بر آنكه اوستا در دوره اشكانى با الفبايى مأخوذ از آرامى نوشته، و سپس به الفبای جديد منتقل شده، اكنون مردود است و محققان برجسته آن را رد كرده اند.
اوستا در دوره های مختلف فراهم آمده است : بخش كهن آن (گاهان و يسن هفت هات و بندهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ يسن ۲۷ و بند ۱ يسن ۵۱) در حدود هزار سال پيش از ميلاد، و از بخش جديد اوستا (يسنها و ويسپرد و يشتها و ونديداد و خرده اوستا) يسنها و يشتها ظاهراً در دوره هخامنشى، و خرده اوستا در زمان شاپور دوم تأليف شده است. زمان تأليف ونديداد را هم بايد پس از تأليف يسنها و يشتها دانست.
اوستای دوره ساسانى در ۳ كتاب گردآوری شده بود: ۱. گاهانيگ، گاهان و مطالب مربوط به آن را در بر داشت. ۲. هادگ مانسريگ (در بردارنده سخن ايزدی)، اذكار و اوراد را شامل مى شد. ۳. داديگ، قوانين دين زردشتى را در برداشت.
گاهان و يسنها: گاهان جمع گاه است و گاه بازمانده گاثای اوستايى، و به معنى سرود است. گاهان را از خود زردشت دانسته اند. گاهان ۱۷ يسن (ستايش) از يسنهای اوستا ست و به ۵ گاه تقسيم شده است. تقسيم بر اساس وزنى است كه هر يك از گاهها دارند. گاهان منظوم به نظم هجايى است.
ويسْپْرَد: ويسپ يعنى همه، و رد يعنى حامى. ويسپرد از ۲۴ كرده (فصل) تشكيل شده، و مطالب آن از يسنها گرفته شده است و همراه با يسنها خوانده مى شود.
يشتها: يشت به معنای ستايش است. يشتها كه شمار آنها ۲۱ است، در ستايش اهوره مزدا، امشاسپندان و ايزدان و نيايش ا¸نها سروده شده اند. يشتها ظاهراً در اصل منظوم به نظم هجايى بوده اند.
ونديداد: ونديداد تصحيف ويديو داد است. ويديوداد به معنى قانون غير ديوی است. ونديداد، نسك نوزدهم از نسكهای ۲۱ گانه اوستا ی دوره ساسانى است كه به طور كامل باقى مانده است. زبانى كه در ونديداد به كار رفته، نسبت به زبان به كار رفته در بخش های ديگر اوستا جديدتر است. ونديداد ۲۲ فرگرد (فصل) دارد كه غير از فرگردهای اول و دوم و نوزدهم، بقيه شامل قوانين دين زردشتى است. اين قوانين را مغان، پس از پذيرفتن دين زردشتى، وارد اين دين كرده اند.
خرده اوستا: خرده اوستا به معنى اوستای كوچك، خلاصه ای است از اوستا ی دوره ساسانى. تدوين خرده اوستا را از آذرباد مهر اسپندان، موبدان موبد زمان شاپور دوم مى دانند كه مشتمل است بر انواع ادعيه مانند نيايش ها، گاه ها، «سى روزه ها» و آفرينگان.
متن های پراكنده: متن های پراكنده بخش هايى از نسكهای اوستا ی دوره ساسانى هستند كه از ميان رفته اند:
هادخت نسك: هادخت نسك يكى از نسكهای اوستا ی ساسانى است. آنچه اكنون باقى مانده، ۳ بخش است : بخش نخست درباره دعای اشم و هو، و دو بخش ديگر درباره سرنوشت روح پس از مرگ است. اين دو بخش به بندهای ۲۷-۳۲ فرگرد ۱۹ ونديداد شباهت دارد.
هيربدستان ونيرنگستان: هيربدستان در وظايف هيربدان ونيرنگستان در مقررات دينى است.
زند: اين كلمه به معنى شرح و تفسير است. در دوره ساسانيان اوستا را به زبان فارسى ميانه ترجمه و تفسير كرده اند. از زند اين متنها برجای مانده است : يسنها، ويسپرد، ونديداد، خرده اوستا، هادخت نسك، هيربدستان و نيرنگستان.
----------------------------------------------------------
(۱) ابوالقاسمى محسن، راهنمای زبان های باستانى ايران، تهران، ۱۳۷۵- ۱۳۷۶ش؛
(۲) ابوالقاسمى محسن، شعر در ايران پيش از اسلام، تهران، ۱۳۷۴ش؛
(۳) اوستا؛
(۴) پورداود ابراهيم، مقدمه برگاتها، بمبئى، ۱۳۳۱ش؛
(۵) تفضلى احمد، تاريخ ادبيات ايران پيش از اسلام، به كوشش ژاله آموزگار، تهران، ۱۳۷۶ش؛
