• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

برهان‌الدین جانم خام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



بُرْهان‌ُ الدّين‌ْ جانَم‌د ۹۰ق‌/۵۸۲م‌، شاعر و عارف‌ هندی وابسته‌ به‌ طريقه چشتيه‌ بود. وی فرزند شمس‌العشاق‌ميران‌جى‌ د ۰۲ق‌/ ۴۹۷م‌ بود و در عرفان‌ هم‌ مريد او به‌شمار مى‌رفت‌. پدر برهان‌الدين‌، در ميان‌ مشايخ‌ چشتيه دكن‌ دارای شهرت‌ بود.(نسيم‌، ص۶۰_۶۹؛ قادری، ص۷؛ احمد، ص۳۳) منابع‌ موجود آگاهى‌ چندانى‌ از شرح‌ حال‌ برهان‌الدين‌ نمى‌دهند و بيشتر به‌ ذكر آثار و ويژگی‌های آن‌ها پرداخته‌اند. درباره او همين‌ اندازه‌ مى‌دانيم‌ كه‌ علوم‌ظاهری را نزد پدر فرا گرفت‌ و همچون‌ وی آثار بسيار برجای نهاد. او در بيجاپور ساكن‌ بود و در همانجا نيز درگذشت‌ و به‌خاك‌ سپرده‌ شد. (نسيم‌، ص۶۳؛ نسيم‌، ص۶۹)
آثار: برهان‌الدين‌ دارای آثار منظوم‌ و منثور است‌:
الف‌- منثور:
۱. كشف‌العوالم‌، در باب‌ و فصل‌، به‌فارسى‌، موضوع‌ آن‌ در بيان‌ عوالم‌ مختلف‌ جسمانى‌، نفسانى‌، ذاتى‌، سری، قلبى‌ و روحانى‌ و مراحل‌ سلوك‌ است‌.
۲. كلمة الحقايق‌، رساله‌ای به‌ اردو در موضوع‌ شريعت‌ و طريقت‌ و پرسش‌ و پاسخ‌ در مسائل‌ تصوف‌، شيوه نثر اين‌ اثر، به‌ نثر شمس‌العشاق‌ شباهت‌ بسيار دارد. نثر آن‌ اردو گجراتى‌ و سبك‌ ادبى‌ آن‌، دكنى‌است‌. اين‌ رساله‌ به‌ كوشش‌ محمد اكبرالدين‌صديقى‌ در حيدرآباد منتشر شده‌ است‌.(قادری، ص۷؛ نسيم‌، ص۶۳؛ نسيم‌، ص۹۷؛ صديقى‌، ص۸۵)
۳. كليد گنج‌، در ۲ باب‌، در بيان‌ انواع‌ نفس‌، مراحل‌ توحيد و راه‌های رسيدن‌ به‌ حقيقت‌. (هاشمى‌، ص_۹)
۴. مخزن‌السالكين‌ و مقصد العارفين‌، به‌ فارسى‌ درباره مسائل‌ بنيادی پيروان‌ چشتيه‌، يعنى‌ وحدت‌ وجود و اقسام‌آن‌، از اين‌كتاب‌ دو نسخه‌ يكى‌ در موزه ملى‌ پاكستان‌ و ديگری در كتابخانه انجمن‌ ترقى‌ اردو نگهداری مى‌شود. (نوشاهى‌، ص۶۶؛ هاشمى‌، ص۲_ ۵)
۵. معرفت‌المحبوب‌، رساله‌ای به‌ فارسى‌ در بيان‌ منزل‌ عرفان‌، يعنى‌ شريعت‌، طريقت‌، حقيقت‌ و معرفت‌. نثر اين‌ رساله‌ روان‌، و حاوی معانى‌ عميق‌ است‌. نسخه‌ای از آن‌در كتابخانه گنج‌بخش‌ اسلام‌آباد نگهداری مى‌شود. (منزوی، فهرست‌...، ص۷۰؛ منزوی، خطى‌، ص۳۹۹)
ب‌- منظوم‌:
۱. ارشاد نامه‌.
۲. بشارة الذكر، در تصوف‌. اين‌ كتاب‌ به‌ پدر او، شمس‌العشاق‌ نيز منسوب‌ شده‌ است‌.
۳. حجة البقاء، گفت‌ و گوی ميان‌ مريد و مرشد است‌ كه‌ گمان‌ مى‌رود با خوش‌نامه‌ و خوش‌نغز ميران‌جى‌شمس‌العشاق‌ قرابتى‌ دارد.
۴. رموز الواصلين‌.
۵. سكه سهيلا، تركيب‌بندی به‌ زبان‌ اردو كه‌ در ميان‌ هر بيت‌ آن‌، يك‌بند با موضوع‌ توحيد گنجانده‌ شده‌ است‌.
۶. منفعت‌الايمان‌، درباره اعتقادات‌ ماده‌پرستان‌ و پرهيز مريدان‌ از آن‌ اعتقادات‌.
۷. نسيم‌الكلام‌، شرح‌ آيات‌ قرآنى‌.
۸. نكته واحد، در توحيد.
۹. وصيت‌الهادی، مثنوی كوتاهى‌ به‌ زبان‌ اردو در زمينه تصوف‌.(نسيم‌، ص۶۱_۶۴؛ صديقى‌، ص۸۴)
در ميان‌ نسخه‌های خطى‌ انجمن‌ ترقى‌ اردو نام‌ رساله وجوديه‌ نيز از او به‌چشم‌ مى‌خورد كه‌ صديقى‌ در فهرست‌ اردو مخطوطات‌ از آن‌ نام‌ برده‌ است‌.(صديقى‌، ص۸۵) گفته‌اند كه‌ كلام‌ برهان‌الدين‌ بسيار به‌ كلام‌ شمس‌العشاق‌ شباهت‌ دارد، با اين‌ تفاوت‌ كه‌ اندكى‌ نسبت‌ به‌ آن‌ روان‌تر است‌؛ در آثار هر دو آن‌ها سبك‌ دكنى‌ مشاهده‌ مى‌شود.
شاه‌ امين‌الدين‌اعلى‌ د ۰۸۶ق‌/۶۷۵م‌ فرزند برهان‌الدين‌، همچون‌ وی از اوليا بود. از مريدان‌ برهان‌الدين‌ مى‌توان‌ از شاه‌ داول‌د۰۶۸ق‌/۶۵۸م‌ نام‌ برد كه‌ ساكن‌ بيجاپور و مؤلف‌ ناری‌نامه‌ و كشف‌الانوار است‌.(منزوی، فهرست‌، ص۳۹۹؛ نسيم‌، ص۶۱؛ نسيم‌، ص۶۹؛ صديقى‌، ص۵)
سراج‌العشق‌ مثنويى‌ است‌ به‌ فارسى‌ كه‌ در مناقب‌ برهان‌الدين‌، شمس‌العشاق‌ و شاه‌امين‌الدين‌اعلى‌ سروده‌ شده‌ است‌ و دو نسخه‌ از آن‌ در موزه ملى‌ كراچى‌ و انجمن‌ ترقى‌ اردو نگهداری مى‌شود كه‌ در نسخه اخير نام‌ نگارنده‌، دستگير على‌ بن‌ شاه‌ بابا آمده‌ است‌.
فهرست منابع:
(۱) عزيز احمد، تاريخ‌تفكر اسلامى‌در هند، ترجمه محمد جعفر ياحقى‌ و نقى‌ لطفى‌، تهران‌، ۳۶۷ش‌؛
(۲) برهان‌الدين‌جانم‌، معرفت‌المحبوب‌، نسخه عكسى‌ موجود در كتابخانه مركز؛
(۳) افسر صديقى‌، مخطوطات‌ انجمن‌ ترقى‌ اردو، كراچى‌، ۹۶۵م‌؛
(۴) حامد حسن‌ قادری، داستان‌ تاريخ‌ اردو، آگره‌، ۹۴۱م‌؛
(۵) منزوی، خطى‌؛
(۶) منزوی، فهرست‌ نسخه‌های خطى‌ كتابخانه گنج‌بخش‌، اسلام‌آباد، ۳۵۷ش‌؛
(۷) نسيم‌، «مشايخ‌ اردو سری مصنفين‌» تاريخ‌ ادبيات‌ مسلمانان‌ پاكستان‌ و هند، لاهور، ۹۷۱م‌؛
(۸) عارف‌ نوشاهى‌، فهرست‌ نسخه‌ های خطى‌ فارسى‌ موزه ملى‌ پاكستان‌، كراچى‌، ۳۶۲ش‌؛
(۹) متين‌ هاشمى‌، فهرست‌ مخطوطات‌ ديال‌ سنگه ترست‌ لائبريری، لاهور، ۹۷۹م‌؛



جعبه ابزار