بهرام سقای بخاری(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَهْرامْ سَقّایِ بُخاری، شاه بیات بردوانی جغتایی ماوراءالنهری(د۹۷۰ق/۱۵۶۳م)، از عارفان و شاعران بزرگ. وی ترک‌نژاد و از قبیلۀ بیات بود(ابوالفضل،ج۱، ص۱۷۵) و نسبش به ترکان جغتایی می‌رسید(اکرام، ص۵۰۴؛ قدوسی، ص۹۷).
بهرام سقا از مریدان شیخ محمد خبوشانی بود(گوپاموی، ۳۳۸) و پیش از تحول روحی و یافتن حالت جذبه و روی آوردن به پیشۀ سقایی، مقام و منصبی در سپاه جلال‌الدین محمد اکبرشاه(حک: ۹۶۳-۱۰۱۴ق/۱۵۵۶-۱۶۰۵م) داشت (قدوسی، ص۹۷-۹۸). بهرام سقا در ۹۶۷ق به لاهور و سپس به دهلی رفت و در مزار خواجه نظام‌الدین اولیا(د ۷۲۵ق/۱۳۲۵م) اقامت گزید. وی در این شهر سقایی می‌کرد، درمجالس سماع حضور می‌یافت و در حالتِ وجد و جذبه شعر نیز می‌سرود(بدائونی، ج۳، ص۲۴۳-۲۴۴). او پس از یک سال با برادر کوچک خود، بایزید بیات(ه م)، به اکبرآباد(آگره) رفت و در آنجا سقاخانه‌ای بنا نهاد؛ اکبرشاه نیز گاه به سقاخانۀ وی می‌آمد و به اشعار او گوش می‌داد(بایزید، ص۲۴۲). بهرام در اکبرآباد متهم به «رفض» شد و به همین سبب، دلسرد گشت و اکبرآباد را ترک کرد(قدوسی، ص۹۹-۱۰۰).
برخی از منابع محل وفات و دفن بهرام را سراندیب(احمد، ج۲، ص۵۰۹)، و برخی دیگر بردوان می‌دانند(قدوسی، ص۱۰۴). آرامگاه او زیارتگاه مردمان است(نفیسی، ج۲، ص۸۲۲؛احمدعلی، ج۲، ص۸۵۴؛ گلچین، ج۲، ص۸۲۷).
بهرام سقا به زبانهای فارسی، ترکی و اردوشعر می‌سرود(جمیل، ج۱، ص۵۹). دیوان فارسی شاه قاسم انوار و دیوان ترکی شاه نسیمی را تتبع کرده(بایزید، ص۵۵)، و اشعار بسیاری از خود باقی گذاشت(بدائونی، ج۳، ص۲۴۴). اشعار فارسی وی در قالب غزل و مثنوی است. بیش از ۳۰ هزار بیت غزل عارفانه به سبک غزلیات مولانا جلال‌الدین و قاسم‌انوار(د ۸۳۷ق/۱۴۳۴م) سروده، و تخلص وی سقا بوده است(نفیسی، ج۲، ص۸۲۲). غیر از دیوان غزلیات، مثنویهای کوتاه مانند مثنوی در حلواگیری(حلواسازی)، مثنوی در آداب خیمه‌دوزی که به گفتۀ وی، ترجمۀ رسالۀ امام جعفر صادق(ع) است، مغنی نامه و... از وی برجا مانده است. نسخه‌های خطی آثار وی در کتابخانه‌های متعدد پاکستان و هند نگهداری می‌شود(منزوی، ج۷، ص۷۲۳).
مآخذ:
(۱)ابوالفضل علامی، آیین اکبری، لکهنو، ۱۸۶۹م؛
(۲) نظام‌الدین احمد، طبقات اکبری، کلکته، ۱۹۳۵م؛
(۳) احمدعلی هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۷۰م؛
(۴) محمد اکرام، رودکوثر، لاهور، ۱۹۸۶م؛
(۵) بایزید بیات، تذکرۀ همایون و اکبر، به کوشش محمدهدایت حسین، کلکته، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۱م؛
(۶) عبدالقادر بدائونی، منتخب‌التواریخ، به کوشش احمدعلی صاحب، کلکته، ۱۸۲۹م؛
(۷) محمدجمیل جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م؛
(۸) قدوسی، اعجازالحق، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م؛
(۹) احمد، گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران، ۱۳۵۰ش؛
(۱۰) محمدقدرت‌الله گویاموی، نتائج‌الافکار، بمبئی، ۱۳۳۶ش؛
(۱۱) منزوی، خطی مشترک؛
(۱۲) سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، ۱۳۴۴ش؛
