• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بویطی(خام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بُوَیْطی، ابویعقوب، یوسف بن یحیی قرشی از فقها و محدثان عامه و جانشین شافعی است.


او که به ابن بویطی نیز معروف است، به بُوَیْط، قریه‌ای در مصر ، منسوب بوده است
[۱] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۱۳، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۱۶، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
و تاریخ ولادت او معلوم نیست.

احادیث نبوی را از شافعی (متوفی ۲۰۴) و عبداللّه بن وهب فقیه مالکی (۱۲۵ـ۱۹۷) استماع کرد.

ابواسماعیل ترمذی، ابراهیم بن اسحاق حربی، قاسم بن مغیره جوهری، احمدبن منصور رمادی، ابومحمد الدارمی، ابوحاتم، ربیع بن سلیمان و بعضی از محدثان دیگر نیز از وی روایت کرده‌اند.
[۳] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۴، ص۳۰، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۴] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۶۶، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۵] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
[۶] محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۸ ـ۵۹، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.


بویطی مصاحب شافعی بود و نزد او منزلت مهمی داشت.
شافعی نظریات او را تأیید می‌کرد و گاهی پاسخ به مسائل را به وی ارجاع می‌داد و بویطی را زبان خود می‌دانست.
[۷] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
[۸] ابن تغری بردی، النّجوم الزاهرة فی ملوک مصر و قاهرة، ج۲، ص۲۶۰ـ۲۶۱، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۳/۱۹۶۳).


شافعی پس از ابتلا به مرضی که به مرگ او منجر شد، جلسات درس خود را به بویطی واگذار کرد و او را اعلم اصحاب و شاگردان خود خواند.
[۹] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
[۱۰] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۴، ص۳۰۳، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.

پس از فوت شافعی نیز بویطی جانشین او در درس و افتاء شد.
[۱۱] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
[۱۲] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۱۳] احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج۲، ص۲۷۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.


بویطی قائل به قِدَم قرآن بود.
به همین سبب در دوران خلافت واثق بالله (۲۲۷ـ۲۳۲) از مصر به بغداد فراخوانده شد؛ اما با وجود زندان و شکنجه از عقیده خود دست برنداشت تا در ۲۳۱ یا ۲۳۲ در زندان درگذشت. اسنوی علت گرفتاری بویطی را سعایت ابن ابی اللیث قاضی حنفی مصر می‌داند.
[۱۴] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۴، ص۳۰۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۵] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، ج۲، ص۱۶۵، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۱۶] عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۱۷، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۷] محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۶۰، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
[۱۸] عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۲۳، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.


از جمله آثار اوست: المختصرالکبیر؛ المختصرالصغیر؛ الفرایض (هر سه در فروع).
به گفته عبادی شافعی و سبکی، المختصر در نهایت زیبایی و به شیوه ابواب کتاب مبسوط تألیف شده است
[۱۹] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۶۶، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۲۰] عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۲۱] فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۳، ص۱۹۲، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۲] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۵۴۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۳] خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۸، ص۲۵۷، بیروت ۱۹۸۶.


۷.۱ - انتساب کتاب الام

بعضی از محققان گردآوری آثار شافعی را که کتاب الامّ نامیده شده به بویطی نسبت می‌دهند، اما برخی دیگر آن را از آثار ربیع بن سلیمان (خدمتگزار و شاگرد شافعی) دانسته‌اند.
[۲۴] فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۳، ص۱۸۴، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۵] فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۳، ص۱۹۱، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۶] محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۲، ص۲۸۰، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.


۷.۲ - اثری در نحو

اثر دیگر بویطی کتابی در نحو است که کحّاله
[۲۷] عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۴۲، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
نام آن را النزّهة الذهبّیة و حاجی خلیفه
[۲۸] مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۹۴۲، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
و بغدادی
[۲۹] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۵۴۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
النزهة الزهیّة نامیده‌اند.

(۱) ابن تغری بردی، النّجوم الزاهرة فی ملوک مصر و قاهرة، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۳/۱۹۶۳).
(۲) ابن خلّکان، وفیات الاعیان، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
(۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۴) عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۵) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۶) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۸) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
(۹) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۱۰) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
(۱۱) فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۲) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۱۳) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۱۴) محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۱۵) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
(۱۶) یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.

۱. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۱۳، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۱۶، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۳. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۴، ص۳۰، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۴. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۶۶، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.
۵. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
۶. ↑ محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۸ ـ۵۹، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
۷. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
۸. ↑ ابن تغری بردی، النّجوم الزاهرة فی ملوک مصر و قاهرة، ج۲، ص۲۶۰ـ۲۶۱، قاهره (تاریخ مقدمه ۱۳۸۳/۱۹۶۳).
۹. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
۱۰. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۴، ص۳۰۳، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۱. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۶۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۶۸ـ۱۹۷۷.
۱۲. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۱۳. ↑ احمدبن مصطفی طاش کبری زاده، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، ج۲، ص۲۷۹، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۱۴. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۱۴، ص۳۰۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۵. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، ج۲، ص۱۶۵، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۱۶. ↑ عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۱۷، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۱۷. ↑ محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۶۰، بیروت ۱۴۰۲ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
۱۸. ↑ عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۲۳، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۹. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۶۶، چاپ رضا تجدّد، تهران ۱۳۵۰ ش.
۲۰. ↑ عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشّافعیّة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۲۱. ↑ فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۳، ص۱۹۲، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۲. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۵۴۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۳. ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۸، ص۲۵۷، بیروت ۱۹۸۶.
۲۴. ↑ فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۳، ص۱۸۴، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۵. ↑ فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۳، ص۱۹۱، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۶. ↑ محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۲، ص۲۸۰، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۲۷. ↑ عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۳۴۲، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۲۸. ↑ مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۹۴۲، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۹. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۵۴۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۲۱۴۰.    



جعبه ابزار