تعارض ادله(اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تعارض ادله، تنافی میان مدلول - یا
دلالت - دو یا چند
دلیل را میگویند.
تعارض ادله، به معنای تنافی میان مدلول و به نظر برخی
دلالت دو یا چند
دلیل است، به گونهای که هر یک مدلول دیگری را نفی کند، مثل این که
شارع بگوید: «ان ظاهرت فاعتق رقبة» و بعد بگوید: «لا تملک رقبة کافرة»؛ که طبق دلیل اول، آزاد کردن رقبة
کافر جایز، و طبق دلیل دوم، غیر جایز است.
در تعارض میان دو یا چند دلیل،
اصولیون شیعه به ترتیب زیر عمل میکنند:
۱. نخست سعی میشود
تعارض موجود از طریق
جمع عرفی ، مرتفع گردد؛
۲. اگر جمع عرفی مقدور نشد، هر یک از آنها که راجح باشد، اخذ و دیگری کنار گذاشته میشود؛
۳. در صورت عدم رجحان یکی بر دیگری (
تعادل ادله )؛
قاعده تخییر یا تساقط بنا به اختلافی که وجود دارد جاری میشود.
وجوه اشتراک و افتراق
تعارض و
تزاحم به قرار زیر است:
ا) وجوه افتراق:
۱. تزاحم فقط در محدوده دو
حکم الزامی ، همانند دو
واجب است، ولی تعارض به
حکم الزامی اختصاص ندارد و ممکن است یک دلیل که بر
استحباب دلالت میکند با دلیل دیگری که دلالت کننده بر
اباحه است، تعارض نماید؛
۲. در تعارض، امتناع اجتماع دو
خطاب فعلی ، به لحاظ
مقام تشریع و جعل است، ولی در تزاحم، به لحاظ
مقام امتثال میباشد؛
۳. در باب تعارض اگر دو دلیل متعارض، متعادل باشند، در
حکم مسئله اختلاف است (تخییر یا تساقط)؛ ولی در
باب تزاحم اگر تعادل داشته باشند
حکم تخییر ، اتفاقی است.
ب) وجوه اشتراک:
۱. در
تعارض و
تزاحم ، اجتماع دو یا چند
حکم فعلی در یک موضوع
محال است؛
۲. تعارض و تزاحم، به عامین من وجه اختصاص ندارد، بلکه در متباینین هم جاری میشود؛
۳. دو دلیل متزاحم، همانند دو دلیل
متعارض ، به متعادلین و متراجحین تقسیم میشود.
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «تعارض ادله».