حرف خ۱
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خبر
الفاظ حکایت کننده از سنّت معصوم علیه السّلام یا نفس سنّت محکیّ
خبر، مقابل انشا بوده و در لغت به معنای قولی است که احتمال صدق و کذب آن وجود دارد و در اصطلاح اصولیون، به آن دسته از کلام غیر معصوم گفته می‌شود که از قول، فعل یا تقریر معصوم علیه السّلام حکایت می‌کند.
به بیان دیگر، نقل و حکایت کردن سنت معصوم علیه السّلام را روایت، حدیث و یا خبر می‌گویند.
اهل سنت اعتقاد دارند خبر یا حدیث، به سخنانی می‌گویند که به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم وسلّم نسبت داده می‌شود؛ در مقابل قرآن که کلام خدا است.
گاهی خبر یا حدیث، هم به سخنان معصوم علیه السّلام (محکی) و هم به سخنان غیر معصوم که از سنت معصوم علیه السّلام حکایت دارد (حاکی) اطلاق می‌شود.
نکته اول:
حدیث و خبر را معمولا مرادف هم می‌گیرند، اما بعضی حدیث را مختص کلام معصوم علیه السّلام دانسته و خبر را کلام غیر معصوم می‌دانند.
نکته دوم:
در بحث حجیت خبر واحد، سخن از حجیت خبری است که حسی (نه حدسی) و دارای اثر شرعی باشد، چه باواسطه و چه بی واسطه.
خبر صحیح قدم
خبر مطمئن به صدور از جانب معصوم علیه السّلام
خبر صحیح قدما، خبری است که نسبت به صدور آن از معصوم علیه السّلام اطمینان وجود داشته باشد، چه منشا اطمینان، وثاقت راوی باشد و چه امارات قطعی یا ظنی دیگر.
این اطمینان ممکن است از راه‌های ذیل پدید آید:
۱. وجود حدیث در چند اصل از اصول اربعماة (چهارصد کتاب حدیثی مرجع که به نام اصل معروف بوده است)؛
۲. تکرار حدیث در یک یا دو اصل به طرق معتبر؛
۳. وجود حدیث در یکی از اصول (کتاب‌های روایی مرجع) اصحاب اجماع یا راویانی که وثاقت آنها یا عمل به اخبار آنها اجماعی است؛
۴. وجود حدیث در کتاب‌هایی که اصحاب ائمه علیهم السّلام نوشته‌اند و بر امام علیه السّلام عرضه گردیده و امام نیز صحت آنها را تایید کرده است؛
۵. وجود حدیث در کتاب‌هایی که نزد پیشینیان از علمای امامیه شهرت داشته و مورد اعتماد بوده است، چه مؤلف آن امامی باشد چه غیر امامی.
تعریف‌های دیگری نیز برای خبر صحیح قدما ذکر شده است، از جمله خبری که صدور آن از معصوم علیه السّلام معلوم بوده و معارض اقوایی نیز نداشته باشد، و یا روایتی که نسبت به صحت مضمون آن قطع وجود دارد، هر چند صدور آن از معصوم علیه السّلام قطعی نباشد.
نکته:
متاخران، به دلایل مختلفی، از روش قدما عدول نمودند، از جمله این که بین صدر سلف و آنان زمان زیادی فاصله شده بود و بعضی از اصول روایی، به دلایلی چون ممنوعیت استفاده از آنها و خوف دستگیر شدن توسط حکومت‌های ظالم کم کم از بین رفت.
خبر صحیح متاخرین
خبر دارای سلسله راویان امامی مذهب، عادل و ضابط
خبر صحیح متاخرین، از اقسام خبر واحد بوده و به خبری گفته می‌شود که راویان آن در تمام سلسله سند، امامی، عادل، ضابط و متصل به معصوم علیه السّلام باشند؛ این تعریف در نزد بیشتر متاخران پذیرفته شده است.
تعریف خبر صحیح در دیدگاه قدما با تعریف آن نزد متاخران تفاوت دارد. از نظر قدما، خبر صحیح، خبری است که صدور آن از معصوم علیه السّلام از هر راه ممکن ثابت شود.
نزد قدما، خبر به مقبول و غیر مقبول تقسیم می‌شود. و تقسیم به صحیح، حسن، موثق و ضعیف در کلمات آنها وجود ندارد و در زمان «علامه حلی» یا، استاد ایشان «سید بن طاووس» این تقسیم بندی به وجود آمد. سه قسم اول صحیح، حسن و موثق نزد قدما خبر مقبول شمرده می‌شود.
خبر صحیح نزد اهل سنت نیز تعریف دیگری دارد.
نکته:
حدیث صحیح نزد متاخران، به صحیح اعلا، صحیح اوسط و صحیح ادنی تقسیم می‌شود. هم چنین در کتاب‌های علم رجال، تقسیم به صحیح لذاته و صحیح لغیره نیز آمده است.
خبر ضعیف
خبر دارای یک یا چند راوی متهم به فسق یا مجهول الحال
خبر ضعیف، از اقسام خبر واحد بوده و در اصطلاح متاخران، به حدیثی گفته می‌شود که شرایط حدیث صحیح، حسن و موثق در آن نباشد، همانند حدیثی که بعضی از راویان آن متهم به فسق شده یا مجهول الحال می‌باشند، هر چند بقیه راویان حدیث عادل باشند؛ به بیان دیگر، خبر ضعیف، خبری است که همه سلسله سند و یا یکی از راویان آن مورد مذمت قرار گرفته و یا مجهول الحال باشد.
نکته:
خبر ضعیف حجت نیست مگر آن که شهرت عملی همراه آن باشد که در این صورت به آن «مقبوله» می‌گویند، مانند: مقبوله عمر بن حنظله، به خصوص اگر این اشتهار عملی در میان قدمای اصحاب باشد. در مستحبات و مکروهات، به خاطر وجود اخبار مستفیضه در این باره، از جمله «اخبار من بلغ»، می‌توان به خبر ضعیف استدلال نمود.
در اصطلاح قدما، خبر ضعیف به هر خبری اطلاق می‌شود که نتوان به آن اعتماد کرد، چه منشا عدم اعتماد، عدم نقل آن از اصول روایی معتبر باشد و چه غیر آن.
