علی بن بکمش ترکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُرکی، علی بن بکمش بن مزّان|بکمش بن مُزّان (یزال) بن عبداللّه، مکنی به
ابوالحسن ، نحوی
قرن ششم و هفتم میباشد.
پدر ترکی از سپاهیان عزالملک، پسر نظام الملک، وزیر سلطان برکیارق
سلجوقی ، بود؛ ازینرو وی به عِزّی هم مشهور است.
او در دهم
ربیع الاول ۵۶۳ در
بغداد زاده شد
در
بغداد نحو و ادب عربی را از ابوبکر
مبارک واسطی (متوفی ۶۱۲) و عمیدالرؤسا
هبة اللّه ایوب (متوفی ۵۸۳) فراگرفت و در ۵۵ روز
قرآن را حفظ کرد و سپس به حلقة درس محمدبن
موسی حازمی (متوفی ۵۸۴)، حافظ
حدیث و
فقیه برجسته
شافعی ، پیوست.
پس از آن، برای کسب دانش بیشتر به
شام رفت و به شاگردی ابوالیُمن
زیدبن حسن کِندی (متوفی ۶۱۳) در آمد که به علوم ادبی و شعرشناسی و نحو شهره بود.
ترکی در شعرشناسی و علوم ادبی به ویژه نحو مهارت یافت، به گونهای که به او
ابوالحسن نحوی میگفتند.
او در ۶۰۹ به بغداد بازگشت و با ابن نجار دیدار کرد.
ابن نجار
او را به زیرکی و خوش خلقی و
مهرورزی ستوده است.
ترکی به مصر هم سفر کرد
و در ۳۰
شعبان ۶۲۶ در
دمشق درگذشت.
ابن نجار و
ابن فوطی که شانزده سال پس از
مرگ ترکی زاده شده است هیچ تألیفی را به او نسبت ندادهاند.
ابن نجار
چهار بیت شعر را که ترکی درباره خود سروده، آورده است.
منذری میگوید که ترکی شعر میسروده و کتابی درباره عروض داشته است.
سیوطی
نیز گفته که ترکی کتابی در عروض تألیف کرده و سپس شش بیت از سرودههای او را آورده است.
حاجی خلیفه در کشف الظنون، کتابهای تحفة العشاق
غایة اللذّات فی شرح الهوی
مُنی القلوب یا منیرالقلوب
و نزهة الناظر
را به او نسبت داده، ولی موضوع هیچیک را مشخص نکرده است.
بغدادی
علاوه بر آنها، کتاب دیگری را به نام مختارالقلوب از تألیفات وی دانسته است.
ظاهراً هیچیک از آثار او چاپ نشده است.
(۱) ابن فُوَطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، چاپ محمدالکاظم، تهران ۱۴۱۶.
(۲) ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین.
(۴) حاجی خلیفه، کشف الظنون؛ ج ۵.
(۵) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
(۶) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات.
(۷) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن بکمش ترکی»، شماره۳۴۸۲.