• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علی بن بکمش ترکی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تُرکی، علی بن بکمش بن مزّان|بکمش بن مُزّان (یزال) بن عبداللّه، مکنی به ابوالحسن ، نحوی قرن ششم و هفتم می‌باشد.



پدر ترکی از سپاهیان عزالملک، پسر نظام الملک، وزیر سلطان برکیارق سلجوقی ، بود؛ ازینرو وی به عِزّی هم مشهور است.
او در دهم ربیع الاول ۵۶۳ در بغداد زاده شد
[۱] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۱، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۸-۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۳] ابن فُوَطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۷۲ ـ ۷۳، چاپ محمدالکاظم، تهران ۱۴۱۶.



در بغداد نحو و ادب عربی را از ابوبکر مبارک واسطی (متوفی ۶۱۲) و عمیدالرؤسا هبة اللّه ایوب (متوفی ۵۸۳) فراگرفت و در ۵۵ روز قرآن را حفظ کرد و سپس به حلقة درس محمدبن موسی حازمی (متوفی ۵۸۴)، حافظ حدیث و فقیه برجسته شافعی ، پیوست.
پس از آن، برای کسب دانش بیش‌تر به شام رفت و به شاگردی ابوالیُمن زیدبن حسن کِندی (متوفی ۶۱۳) در آمد که به علوم ادبی و شعرشناسی و نحو شهره بود.


ترکی در شعرشناسی و علوم ادبی به ویژه نحو مهارت یافت، به گونه‌ای که به او ابوالحسن نحوی می‌گفتند.
[۴] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۵] ابن فُوَطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۷۲ ـ ۷۳، چاپ محمدالکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۶] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۸۸.

او در ۶۰۹ به بغداد بازگشت و با ابن نجار دیدار کرد.
ابن نجار
[۷] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۲، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
او را به زیرکی و خوش خلقی و مهرورزی ستوده است.
ترکی به مصر هم سفر کرد
[۸] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
و در ۳۰ شعبان ۶۲۶ در دمشق درگذشت.
[۹] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۲، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.



ابن نجار و ابن فوطی که شانزده سال پس از مرگ ترکی زاده شده است هیچ تألیفی را به او نسبت نداده‌اند.
ابن نجار
[۱۰] ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۲، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
چهار بیت شعر را که ترکی درباره خود سروده، آورده است.
منذری
[۱۱] عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
می‌گوید که ترکی شعر می‌سروده و کتابی درباره عروض داشته است.
سیوطی
[۱۲] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۲، ص۱۵۲، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
نیز گفته که ترکی کتابی در عروض تألیف کرده و سپس شش بیت از سروده‌های او را آورده است.
حاجی خلیفه در کشف الظنون، کتاب‌های تحفة العشاق
[۱۳] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۳۷۰،
غایة اللذّات فی شرح الهوی
[۱۴] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۱۹۳.
مُنی القلوب یا منیرالقلوب
[۱۵] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۸۸۸.
و نزهة الناظر
[۱۶] حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۹۴۸.
را به او نسبت داده، ولی موضوع هیچ‌یک را مشخص نکرده است.
بغدادی
[۱۷] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۰۶.
علاوه بر آن‌ها، کتاب دیگری را به نام مختارالقلوب از تألیفات وی دانسته است.
ظاهراً هیچیک از آثار او چاپ نشده است.


(۱) ابن فُوَطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، چاپ محمدالکاظم، تهران ۱۴۱۶.
(۲) ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین.
(۴) حاجی خلیفه، کشف الظنون؛ ج ۵.
(۵) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
(۶) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات.
(۷) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.


۱. ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۱، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲. عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۸-۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۳. ابن فُوَطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۷۲ ـ ۷۳، چاپ محمدالکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۴. عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵. ابن فُوَطی، مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۷۲ ـ ۷۳، چاپ محمدالکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۶. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۸۸.
۷. ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۲، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۸. عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۹. ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۲، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۰. ابن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۸، ص۱۵۲، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۱. عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۳، ص۲۴۹، چاپ بشّارعوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۱۲. عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۲، ص۱۵۲، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۱۳. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۳۷۰،
۱۴. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۱۹۳.
۱۵. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۸۸۸.
۱۶. حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۹۴۸.
۱۷. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۰۶.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن بکمش ترکی»، شماره۳۴۸۲.    



جعبه ابزار