علی بن سعید رستغفنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رُستُغفَنی، ابوالحسن علی بن سعید، متکلم ماتریدی
و فقیه
حنفی بود.
از تاریخ ولادت
و وفات او اطلاعی در دست نیست تنها می‌دانیم در نیمه نخست قرن چهارم می‌زیسته است، زیرا شاگرد
ابو منصور ماتریدی بوده است که سال وفاتش را ۳۳۳ ذکر کرده‌اند.
نجم الدین نسفی (متوفی ۵۳۷) نیز در القند فی ذکر علماء سمرقند
گفته است که حدیثی به خط رستغفنی دیده که تاریخ کتابتش ۳۳۷ بوده است.
محل ولادت او، رُسْتُغْفَن، که رَسْتَغْفَن
و رُسْتُغَفْن
نیز ضبط شده، از توابع سمرقند بوده است.
از استادان وی، فقط از ابومنصور ماتریدی نام برده‌اند.
رستغفنی از مهم‌‌ترین شاگردان ابومنصور بوده
و در زمان خود از برجسته‌‌ترین متکلمان ماتریدی به شمار می‌رفته است.
ابو معین میمون بن محمد نسفی (متوفی ۵۰۸) در تبصرةالادله، یکی از مهم‌‌ترین آثار کلامی ماتریدیه، در موارد متعددی برای بیان آرای ماتریدیه به سخنان رستغفنی استناد کرده است.
فقهای ماتریدی نیز به آرا
و آثار رستغفنی استناد کرده‌اند
با این حال رستغفنی در مقایسه با متکلمان ماتریدی بعد از خود، مخصوصآ ابومُعین نسفی،
ابوحَفص نجم‌الدین عمر نسفی صاحب عقایدالنسفیة
و نور الدین صابونی صاحب البدایة من‌الکفایة، اهمیت
و شهرت خود را از دست داد که شاید در دست نبودن آثارش نیز به این امر کمک کرده باشد. در منابع، از شاگردان او ذکری به میان نیامده است.
این چند اثر را از رستغفنی دانسته‌اند: ۱)
ارشاد المهتدی این کتاب در اصول دین
و کلام بوده،
اما
حاجی خلیفه موضوع آن را
فروع دین دانسته
و کتاب دیگری به نام الارشاد فی اصول‌الدین را به وی نسبت داده است.
۲) الفتاوی در فروع فقهیه که در مجمع‌الفتاوی احمد بن محمد بن ابی‌بکر حنفی نقل شده است.
۳) الزوائد
و الفوائد درباره انواع علوم. ۴) کتابی در خلاف که عنوانش ذکر نشده است
هیچ یک از این آثار تاکنون به چاپ نرسیده است. تنها نسخۀ خطی از اثری از وی با عنوان الاسئلة
و الاجوبة متعلق به قرن دهم، در کتابخانه مراد ملّا در استانبول موجود است.
آرای رستغفنی تفاوت چندانی با آرای
ماتریدی ندارد، جز آن‌که در مسئله
تصویب یا
تخطئه مجتهد، برخلاف او، معتقد به تصویب بوده است.
(۱) عزالدین ابن اثیر الجزری، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت ۱۴۱۴.
(۲) الامام الحافظ زین‌الدین ابی‌العدل قاسم بن قطلوبغا الحنفی، تاج التراجم فی من صنف من الحنفیه، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۲.
(۳) حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب
و الفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۴) الشمس السلفی الافغانی، الماتریدیه، چاپ دوم (بی‌جا)، ۱۴۱۹/۱۹۹۸.
(۵) عبدالکریم بن محمد السمعانی، الأنساب، چاپ عبداللّه عمربارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۶) محیی‌الدین عبدالقادر بن ابوالفداء قرشی حنفی، الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیة، چاپ عبدالفتاح محمدالحلو، ریاض، چاپ دوم ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۷) احمد بن مصطفی طاش‌کبری‌زاده، مفتاح السعادة
و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، چاپ رفیق عجم
و علی دحروج، بیروت ۱۹۹۸.
(۸) علامه ابی‌الحسنات محمد بن عبدالحی الکنوی الهندی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیه، کراچی ۱۳۹۳.
(۹) ابومعین میمون بن محمدالنسفی، تبصرة الادله فی اصول‌الدین، چاپ کلود سلامة دمشق، ۱۹۹۰.
(۱۰) نجم‌الدین عمربن محمد بن أحمدالنسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند، چاپ یوسف الهادی تهران، ۱۳۷۸ش/ ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
(۱۱) یاقوت حموی، کتاب معجم‌البلدان، چاپ
فردیناند و وستنفلد، لاپیزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، افست طهران.
(۱۲) ابوبکر کاشانی، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۱۳) ابن نجیم، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنزالدقائق، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۱۴) ابن عابدین، حاشیة ردالمحتار علی الدرر المختار، شرح تنویرالابصار فی فقه مذهب الامام ابی‌حنیفه النعمان، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رستغفنی»، شماره۵۹۵۹.
