آثار شیخ بهایی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بهاءالدین محمد بن عزّالدین حسین حارثی عاملی (۹۵۳-۱۰۳۰ یا ۱۰۳۱ ه.ق)، متخلص به بهائی و معروف به شیخ بهایی، فقیه، دانشمند ذوفنون، محدث، حکیم، شاعر و ریاضیدان شیعه در عصر صفویه بود.
او در زمینه‌های گوناگون نظیر: تفسیر، حدیث، فقه، اصول، رجال، فلسفه، دعا، لغت، ریاضی، نجوم، شعر و ادب فارسی و چندین دانش دیگر بیش از ۱۰۰ تالیف دارد که به کتاب جامع عباسی و الاربعون حدیثا می‌توان اشاره کرد.

---

شیخ بهائی یكی از پربركت‌ترین علمای جهان اسلام از نظر تالیف و تنوع در آن بوده است برخی تعداد تـالیفات او را با توجه به رساله‌ها و تحشیه‌ها و تعلیقه‌ها، به عدد ۲۰۰ جلد رسانده‌اند، ولی تازه‌ترین تـحـقـیـق در این مورد، تلاش و كوشش آقای دكتر محمدباقر حجتی، از اساتیـد محترم دانشگاه تهران است كه به كنفرانس دمشق (در مورد شیخ بهایی) ارائه داده‌اند و نـشـریـه الثقافة الاسلامیه در شماره پنجم آن را نشر داده است ایشان بر حسب تتبع و تفحص كاملی كـه داشتـه اسـت، تعداد آن‌ها را ۱۲۳ جلد اعلام می‌كند و بر حسب دسته‌بندی كه دارد، می‌نویسد.

۱.۱ - فقه

- اثنی عشریات خمس: ـ نماز ـ زكات ـ روزه ـ حج.
ـ پاسخ سؤال شاه عباس.
ـ پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
ـ اجوبه مسائل جزائریه.
ـ احكام سجود و تلاوت.
ـ جامع عباسی.
ـ جواب مسائل شیخ جار.
ـ حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلی.
ـ حاشیه بر قواعد علامه.
ـ حاشیه بر قواعد شهید اول.
ـ حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلی.
ـ الحبل المتین.
ـ الحریریه.
ـ الذبیحیه.
ـ شرح فرائض نصیریه خواجه نصیرالدین طوسی.
ـ فرائض بهائیه (بخش ارث).
ـ قصر نماز در چهار مكان.
ـ مسح بر قدمین.
ـ مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
ـ رساله فی مباحث الكر.
ـ رساله فی القصر و التخییر فی السفر.
ـ شرح رساله فی الصوم.
ـ شرح من لایحضره الفقیه.
ـ رساله فی فقه الصلوه.
ـ رساله فی معرفه القبله.
ـ رساله فی فقه السجود.

۱.۲ - علوم قرآنی

ـ حاشیه انوار التنزیل قاضی بیضاوی.
ـ حل الحروف القرآنیه.
ـ حاشیه کشاف زمخشری.
ـ اساله خواجه.
ـ تفسیر عین الحیوه.
ـ العروه الوثقی.
ـ تفسیر آیه شریفه «فاغسلوا وجوهكم و ایدیكم الی الكعبین؛ » كه در اربعین به تفصیل آمده است.
ـ تاویل الآیات.
ـ اکسیر السعادتین (آیات الاحكام).

۱.۳ - حدیث

ـ حاشیه كتاب من لایحضره الفقیه.
ـ اربعین (كه ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).

۱.۴ - ادعیه و مناجات

ـ حاشیه بر صحیفه سجادیه.
ـ الحدیقه الهلالیه.
ـ الحدیقه الاخلاقیه.
ـ شرع دعای صباح.
ـ مصباح العابدین.
ـ مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیله.

۱.۵ - اصول اعتقادات

ـ اثبات وجود القائم.
ـ اجوبه سید زین‌الدین.
ـ الاعتقادیه.
ـ مقارنه بین امامیه و زیدیه.
ـ وجوب شکر المنعم.

۱.۶ - اصول فقه

ـ زبدة الاصول.
ـ شرح عضدی.
ـ حاشیه زبدة الاصول.
ـ شرح حاشیه خطائی.
ـ الوجیزه.

۱.۷ - رجال و اجازات

ـ اجازه او به میرداماد
ـ اجازه او به مجدالدین.
ـ حاشیه خلاصه الاقوال علامه حلی.
ـ حاشیه رجال نجاشی.
ـ حاشیه معالم العلما ابن شهرآشوب مازندرانی.
ـ طبقات الرجال.
ـ الفوائد الرجالیه.
ـ الاجازات.

۱.۸ - ادبیات و علوم عربی

ـ اسرار البلاغه.
ـ تخمیس غزل خیالی بخارایی.
ـ تهذیب البیان.
ـ تعزیت نامه.
ـ حاشیه بر المطول تفتازانی.
ـ دیوان اشعار فارسی و عربی.
ـ ریاض الارواح.
ـ شیر و شکر.
ـ طوطی نامه (شامل ۲۵۰۰ بیت).
ـ فوائد الصمدیه.
ـ قصیده در مدح پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله).
ـ الکافیه.
ـ كشكول (۵ جلد).
ـ لغز الفوائد الصمدیه.
ـ لغز القانون.
ـ لغز الکافیه.
ـ لغز الکشاف.
ـ محاسن شعر سیف‌الدوله.
ـ المخلاه.
ـ مكتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
ـ سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
ـ نان و پنیر.
ـ وسیله الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف).
ـ پند اهل دانش به زبان گربه و موش.

۱.۹ - وقایع الایام

ـ توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.

۱.۱۰ - ریاضیات

ـ اسطرلاب.
ـ انوار الکواکب.
ـ بحر الحساب.
ـ التحفه (اوزان شرعی).
ـ تحفه حاتمی.
ـ تحقیق جهت قبله.
ـ تشریح الافلاک.
ـ حاشیه تشریح الافلاک.
ـ حاشیه شرح التذكره خواجه نصیرالدین طوسی در هیات.
ـ حاشیه شرح قاضی‌زاده روحی.
ـ الحساب.
ـ حل اشکال عطارد و قمر.
ـ خلاصه الحساب و الهندسه.
ـ شرح صحیفه.
ـ صحیفه در اسطرلاب.
ـ استعلام.
ـ تقویم شمس با اسطرلاب.
ـ القبله، ماهیت و علامات آن.
ـ معرفه التقویم.
ـ جبر و مقابله.

۱.۱۱ - حكمت و فلسفه

ـ انکار جوهر الفرد. شیخ بهایی با استناد به ریاضی و هندسه با اقامه ۹ دلیل، جزء لایتجزّی (اتم: کوچک‌ترین جزء یک عنصر که با چشم دیده نمی‌شود و سابقاً آن را جزء لایتجزی می‌پنداشتند.) را ابطال کرده است.
ـ الوجود الذهنی.
ـ وحدت وجود.

۱.۱۲ - علوم غریبه

ـ احکام النظر الی کتف الشاه.
ـ رساله جفر.
ـ جفر.
ـ فالنامه.
و چـنـد جـلد كتاب دیگر كه موضوعات آن‌ها مشخص نشده است، مانند: شرح حق المبین، الصراط المستقیم، القدسیه و....

---