آلیت (فرهنگ فلسفی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آلیت یا ماشینیزم، (فارسی/ ساخت و کار-فرانسه/Mecanisme-انگلیسی/Mechanism) یک
نظریه فلسفی است؛ مبنی بر اینکه بعضی از حوادث طبیعی و یا تمام حوادث طبیعی، منتهی به تعدادی عوامل مکانیکی می‌شود.
واژه آلیت، در چند معنا به کار می‌رود:
۱. آلیت، به معنای ساخت و کار منسوب به افزار و یا نتیجه آن است، مانند گلدوزی.
۲. آلیت، به معنای کاری است که توسط افزار به اتمام می‌رسد، مانند محاسبه.
۳. آلیت، به معنای هر آن چیزی است که با آن حرکت می‌کنند، مانند نردبان.
۴. گاهی به کسی که کاری را بدون تامّل و فکر و از روی عادت انجام می‌دهد، خودکار گویند.
افزار (ابزار)، چیزی است مرکب از اجزاء با ترتیبی استوار، که وقوع حرکتی یا ساختن چیزی را موجب می‌گردد.
"ساخت و کار"، یک
نظریه فلسفی است؛ مبنی بر اینکه بعضی از حوادث طبیعی و یا تمام حوادث طبیعی، منتهی به تعدادی عوامل مکانیکی می‌شود. این
نظریه مترادف
اصالت ماده است. ساخت و کار، مجازا به اعمالی اطلاق می‌شود که شامل مراحل متوالی متصل به یکدیگر باشند، مثلا گفته می‌شود:
"ساخت و کار شناخت"، "ساخت و کار یادآوری" و "ساخت و کار قیاس" و نیز به بعضی اعمال ضروری، برای اشاره به اعمال ارادی اطلاق می‌شود. مثلا گویند: "ساخت و کار انتخابات" و "ساخت و کار تعادل".
"ساخت و کار" در مقابل توانمندی (دینامیک)،
غایت‌گرائی و
حیات‌مداری قرار دارد.
تقابل آن با توانمندی در این است که بدون قول به یک نیروی محرک، می‌کوشد حوادث
عالم مادی را با توسل به اجزاء ماده توجیه کند.
تقابل آن با غایت‌گرائی در این است که تمام حوادث جهان را با
علّت فاعلی توجیه می‌کند و از
علل غائی چشم می‌پوشد.
اما تقابل آن با حیات‌مداری در این است که تمام حوادث حیاتی را به کمک خواص ماده (خواص فیزیکی و شیمیائی) توجیه می‌کند و به مبدا دیگری قائل نیست.
صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، برگرفته از مقاله «آلیت».
