• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابراهیم‌ غمر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابراهیم غمر، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع)، دارای نسبی والا و شخصیتی بافضیلت است. وی دانا به معارف دین و تربیت شده دامان حسن مثنی و فاطمه دختر امام حسین(ع) است. او از راویان شیعه و فردی ثقه و در نشر معارف اهل بیت (علیهم‌السّلام) کوشا بوده است.


ابراهیم الغَمر، سومین فرزند حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، معروف به حسن مثنیاز نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است؛ بنابراین نسبی والا و شریف دارد.
پدر ابراهیم غمر، حسن مثنی است که مردی باابهت، بزرگوار، فاضل، زاهد و اهل وَرَع توصیف شده است.
[۱] الارشاد، ج٢، ص٢٣؛ الفصول المهمه، ج٢، ص١۵٩.
از زندگی وی تا پیش از واقعه کربلا در سال ۶١ قمری اطلاعی در دست نیست. وی در آن سال با فاطمه دختر امام حسین(ع) ازدواج کرد.
[۲] لباب الانساب، ابن فندق، ١۴٠١ق، ج١، صص٣٨۴ و ٣٨۵.

فاطمه مادر ابراهیم، بزرگ‌ترین دختر امام حسین(ع)
[۳] الطبقات الکبری، ابن سعد، ١۴١٠ق، ج٣، ص٢١۴؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۶۴؛ الکامل فی‌التاریخ، ج٢، ص۵٧٧.
است که حاصل ازدواج وی با حسن مثنی، فرزندانی مؤمن و شجاع، به نام‌های عبدالله، ابراهیم، حسن و زینب بودند که هر کدام به نوعی ادامه دهنده راه مبارزاتی امام حسن و امام حسین بر ضد حکومت غاصبانه اموی بودند.

مشهورترین کنیه ابراهیم، ابواسماعیل است.
[۴] عمدة الطالب، ص١٩٧.
ابوالحسن
[۵] مراقد المعارف، ج١، ص٣۴؛ مقاتل الطالبیین، ص٢١۵.
و ابواسحاق
[۶] سر السلسلة العلویة، ص٣٩.
نیز از کنیه‌های اوست.
بارزترین لقب ابراهیم، «غَمر» است که به‌سبب زیبایی، سخاوت و فضایل اخلاقی به آن ملقب گردید. این لقب همیشه پس از نام ابراهیم و به صورت ابراهیم‌الغَمر آورده می‌شود. ابن عنبه، علت شهرت یافتن ابراهیم به غَمر را چنین می‌نویسد: «لُقِّب الغمر لجوده؛ به دلیل بخشش زیادش به غمر ملقب شد.»
[۷] عمدة الطالب، ص١٩٧.

دیگر القاب ابراهیم عبارت‌اند از: شبیه، صاحب صندوق و مظلوم.
[۸] منتقلة الطالبیة، ص١٢٧؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، نمازی شاهرودی، ١٣٨۴ش، ج١، ص۱۳۵.

شباهت زیاد ابراهیم به پیامبر(ص) سبب شده بود که از وی با عنوان «ابراهیم الشبیه» یاد شود. تاریخ نگاران از او با عنوان «کان اشبه الناس برسول الله(ص)» یاد می‌کند.
[۹] تحفة لب اللباب، ص۴۶؛ مقاتل الطالبیین، ص١٧٢؛ سر السلسلة العلویة، ص٣٩؛ مقاتل الطالبیین، ص٢١۵؛ منتقلة الطالبیة، علامه نسابه ابواسماعیل ابراهیم بن ناصر بن طباطبا، ١٣٧٧ش، ص٢۶۵؛ تاریخ بغداد، ج۶، ص۵۴، ش ٣٠٨٠؛ الشجرة المبارکة، ص٣٧؛ شرح نهج البلاغة، ابن ابی‌الحدید معتزلی، ١٩۶٣م، ج١۵، ص٢٩٠.


برخی منابع تراجم‌نگاری و تاریخی درباره او نوشته‌اند: ابراهیم بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، بزرگ خاندان خود و شخصیتی محترم و برجسته بود. وی را به بزرگواری و شرافت ستوده‌اند. برخی دیگر نیز از ایشان با وصف سیدی بزرگوار، جلیل‌القدر، شریف، بخشنده،
[۱۰] مقاتل الطالبیین، صص١٧٢ و ١٧٣؛ تحفة لب اللباب، ص۴۶.
عالمی از عالمان آل محمد(ص) و بزرگی از بزرگان‌هاشمی یاد کرده‌اند.
[۱۱] کتاب المزار، ص١٨٨.


ابراهیم از راویان مشهور و بزرگ حدیث در میان علویان بود.
[۱۲] المجدی، ص٢۵۶.
او از طریق پدرش حسن مثنی
[۱۳] الجرح والتعدیل، ج٢، ص٩٢، ش٢٣٩؛ صحیح بخاری، بخاری، ١۴٠١ق، ج١، ص٢٧٣، ش٨٩٧.
و جدش امام علی(ع)، از پیامبر(ص) حدیث نقل می‌کرد.
[۱۴] صحیح بخاری، ج١، ص٢٧٣.
همچنین راوی حدیث مادرش فاطمه بنت‌الحسین(ع) بود.
[۱۵] الثقات، ج٣، ص١٧٨؛ امالی طوسی، صص ۵٧۶ و ۵٧٧.
به نقل شیخ صدوق، اسماء بنت عُمیس خثعمی نیز، در طریق روایت ابراهیم قرار دارد.
[۱۶] مشیخة من لا یحضره الفقیه، ج۴، صص ۴٣٨ و ۴٣٩.

از حسن نیز، کسانی مانند فضیل بن مرزوق
[۱۷] المحدّثون من آل ابی‌طالب، ج١، ص٧؛ کتاب الثقات، ج٣، ص١٧٨؛ لسان المیزان، ج١، ص٣۶.
و ابوعقیل یحیی بن متوکل
[۱۸] التحفة اللطیفة، ج١، ص۶٨، ش ٣٢.
روایت نقل کرده‌اند.

از زندگی ابراهیم در سال‌های پایانی حکومت بنی‌امیه اطلاعی در دست نیست؛ اما او زمان خلافت سفّاح، نخستین خلیفه عباسی (١٣٢-١٣۶ه.ق)، از احترام فوق‌العاده‌ای برخوردار بود.
پس از مرگ سفاح، هنگامی که منصور دوانیقی (١٣۶-١۵٨ه.ق) به خلافت رسید، ابراهیم غمر و برادرش عبدالله محض را زندانی کرد
[۱۹] مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.
و سرانجام ابراهیم در زندان منصور، خلیفه عباسی به شهادت رسید.

۵.۱ - تاریخ شهادت

در مورد تاریخ شهادت وی اختلاف است؛ برخی زمان شهادت وی را ربیع‌الاول سال ١۴۵هجری دانسته‌اند و برخی دیگر مرگ ابراهیم را بین سال‌های ١۴٧ یا ١۴٩ هجری می‌دانند. به همین سبب مدت عمر ابراهیم غمر دقیقاً مشخص نیست. برخی سن ایشان را هنگام شهادت، ۶٩ سال و برخی ۶٧ سال ثبت کرده‌اند.
[۲۰] مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.


۵.۲ - مکان و چگونگی شهادت

درباره درگذشت و یا شهادت ابراهیم و مکان آن سه دیدگاه مطرح است: زندان‌ هاشمیه، مسیر کوفه و کوفه.

۵.۲.۱ - زندان‌هاشمیه

ابونصر بخاری و ابوالفرج اصفهانی معتقدند که ابراهیم غَمر در زندان‌ هاشمیه -شهری نزدیک کوفه- در ربیع‌الاول سال ١۴۵ه. ق به شهادت رسید و هنگام مرگ ۶٧ سال داشت که با این حساب، سال ٧٨ه. ق به دنیا آمده است. زندانیان بر جنازه او نماز خواندند و ظاهراً همان‌جا دفنش کردند.
[۲۱] مقاتل الطالبیین، ص١٢٧؛ سر السلسلة العلویة، ص۴٠؛ المجدی، ص٢۵۶؛ منتقلة الطالبیة، ص٢۶۵؛ لباب‌الانساب، ج١، ص٣٨۶؛ الاصیلی، صص ١١١ و ١١٢؛ عمدة الطالب، ص١۶١؛ لباب الانساب، ج١، ص۴٠٧.


۵.۲.۲ - مسیر کوفه

به نقل ابن خداع، پیش از آنکه ابراهیم از مدینه به زندان منتقل شود، در مسیر راه، از دنیا رفته بود؛ زیرا در مسیر راه به کوفه، محمل شترش را برداشته بودند و گرما چنان شدید بود که بر اثر تابش آفتاب، گونه‌های صورتش از بین رفت و همان باعث شد که قبل از رسیدن به کوفه دار دنیا را وداع گوید.
[۲۲] منتقلة الطالبیة، ص٢۶۵.


۵.۲.۳ - کوفه

ابن فوطی معتقد است که ابراهیم را زنده در میان صندوقی اطراف کوفه دفن کردند و می‌نویسد: «انه دفن حیاً فی صندوق بظاهر الکوفة بقریة الهاشمیة».
[۲۳] مجمع الآداب، ج٢، صص ۴٢٨ و ۴٢٩.
بنا به نقل ابوالفرج، ابراهیم غمر را زنده به گور کردند و بر سر عبدالله بن الحسن، سقف اتاق را فرود آوردند.
[۲۴] مقاتل الطالبیین، ص١٧٣.


بنابر گزارشات تاریخی، ابراهیم غمر چندین همسر و فرزند داشته است که از همسران وی، جز رمیحه (ذبیحه) که از تیره بنی‌مخزوم قریش و آزاد بود، بقیه کنیز بودند و عبارت‌اند از: عابده، خریده، عالیه (عافیه) و مذهبه که ابراهیم از آنان فرزندانی داشت.
همچنین منابع تاریخی ابراهیم غمر را صاحب یازده فرزند (۵ دختر و ۶ پسر) دانسته‌ و گفته‌اند که نسل وی را، فقط از طریق فرزندش اسماعیل دیباج ادامه یافت.
[۲۵] المجدی، صص ٢۵۶ و ٢۵٧.
[۲۶] عمدة الطالب، ص١٩٨؛ لباب الانساب، ج٢، صص ۴۵٠ و ۴۵١؛ منتقله الطالبیه، ص٢۶۵.




جعبه ابزار