• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالفضل ختلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اَبوالفَضل خُتَلی، محمد بن حسن، عارف و زاهد سده‌های ۴-۵/۱۰-۱۱م خراسان و پیر و استاد علی بن عثمان هجویری است.


شهرت وی به ختلی به سبب انتساب او به ختل یا ختلان (ناحیه‌ای در شمال خراسان، میان وخشاب و جیحون ) است.
[۱] عبدالمؤمن بن عبدالحق، صفی‌الدین، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، ج۱، ص۴۵۲، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۲] لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، ج۱، ص۴۶۶، تهران، ۱۳۳۷ش.
تاریخ ولادت وی دانسته نیست، ‌ولی اگر سال ۴۵۳ق را که سرور لاهوری برای وفات او ذکر کرده است
[۳] سرور لاهوری، غلام، خزینه الاصفیا، ج۲، ص۲۳۱، لکهنو، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م.
بپذیریم، تاریخ تولد وی را می‌توان به‌طور تقریب در اواسط نیمه دوم سده ۴ق دانست زیرا هجویری از عزلت ۶۰ ساله و عمر طولانی ابوالفضل سخن گفته است
[۴] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
و بی‌تردید وی هنگام عزلت‌گزینی باید مراحل ابتدایی عمر را پشت‌سرنهاده و مدتی را نیز به سیر و سلوک گذرانده باشد. به گفته هجویری، ‌ابوالفضل در شام در کوه لکام نزدیک حلب ۶۰ سال در زهد و انزوا به سر برده
[۵] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
و سرانجام در دهکده‌ای به نام بیت‌الجن، میان بانیاس (بانیار) و دمشق درگذشته است. باآنکه هجویری هنگام وفات بر بالین او بوده و واپسین وصیت‌ ها و اندرزهای او را شنیده است،
[۶] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۹، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
هیچ‌گونه اشاره‌ای به تاریخ وفات وی نمی‌کند. سرور لاهوری ماده تاریخی را که حاکی از وفات ابوالفضل در ۴۵۳ق بوده در حاشیه نسخه کهنی از نفحات الانس جامی دیده و آنرا در کتاب خود آورده است،
[۷] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۹، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
اما عبدالرشید وفات او را از قول ذهبی در ۴۶۰ق نوشته است.
[۸] عبدالرشید، حیات و تعلیمات حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۲۷، لاهور، ۱۹۶۷م.


از زندگی و تحصیلات ابوالفضل اطلاع چندانی دردست نیست. به گفته هجویری: وی «عالم بود به علم تفسیر و روایات ».
[۹] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
به نظر می‌رسد که او پس از پایان تحصیلات مقدماتی و ورود به جرگه صوفیه ، رهسپار دیار شام شده باشد و احتمالاً در همین اوقات بوده که در بغداد به درک محضر حصری نایل آمد و وی را به عنوان پیرخویش برگزیده است.
[۱۰] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.


ابوالفضل را از معاصران ابوعمر و قزوینی و ابوالحسن سالبه دانسته‌اند،
[۱۱] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
اما به مصاحبت وی با آنان اشاره‌ای نشده است.

هجویری
[۱۲] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
[۱۳] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۳۰۰، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
و به تبع وی جامی
[۱۴] جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی‌پور، ج۱، ص۳۱۶، تهران، ۱۳۳۶ش.
و سرور لاهوری ،
[۱۵] سرور لاهوری، غلام، خزینه الاصفیا، ج۲، ص۲۳۱، لکهنو، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م.
کراماتی را به وی نسبت داده‌اند که حاکی از اعتقاد عامه مردم نسبت به اوست. وی به آداب ظاهری طریقت بی‌اعتنا بوده و به گفته هجویری مدت ۵۶ سال با یک جامه به سر برده است.
[۱۶] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۵۶، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.


ابوالفضل در طریقت، جنیدی مذهب و به بیان دیگر پیرو مکتب « صحو » بود.
[۱۷] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
[۱۸] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۳۲، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
وی سکر را «بازی گاه کودکان» و صحو را «فناگاه مردان» می‌دانست. بی‌تردید به سبب پیروی از مکتب صحو بود که سماع را «زاد المضطرین» و واصلان را مستغنی از سماع می‌پنداشت.
[۱۹] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۳۲، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
[۲۰] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۵۲۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
[۲۱] هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۵۹۷، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
از وی سخنان دیگری نیز درباره قبض و بسط ، انس و هیبت و موضوعات دیگر عرفانی برجای مانده که در کتب تذکره و طبقات صوفیه آمده است.

(۱) جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی‌پور، تهران، ۱۳۳۶ش.
(۲) سرور لاهوری، غلام، خزینه الاصفیا، لکهنو، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م.
(۳) عبدالرشید، حیات و تعلیمات حضرت داتا گنج بخش، لاهور، ۱۹۶۷م.
(۴) عبدالمؤمن بن عبدالحق، صفی‌الدین، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
(۵) لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران، ۱۳۳۷ش.
(۶) هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.

۱. ↑ عبدالمؤمن بن عبدالحق، صفی‌الدین، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، ج۱، ص۴۵۲، دمشق، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
۲. ↑ لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، ج۱، ص۴۶۶، تهران، ۱۳۳۷ش.
۳. ↑ سرور لاهوری، غلام، خزینه الاصفیا، ج۲، ص۲۳۱، لکهنو، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م.
۴. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۵. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۶. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۹، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۷. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۹، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۸. ↑ عبدالرشید، حیات و تعلیمات حضرت داتا گنج بخش، ج۱، ص۲۷، لاهور، ۱۹۶۷م.
۹. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۰. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۱. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۲. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۳. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۳۰۰، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۴. ↑ جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی‌پور، ج۱، ص۳۱۶، تهران، ۱۳۳۶ش.
۱۵. ↑ سرور لاهوری، غلام، خزینه الاصفیا، ج۲، ص۲۳۱، لکهنو، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م.
۱۶. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۵۶، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۷. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۰۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۸. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۳۲، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۱۹. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۲۳۲، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۲۰. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۵۲۸، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.
۲۱. ↑ هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش والنتین ژوکوفسکی، ج۱، ص۵۹۷، لنینگراد، ۱۳۴۴ق/۱۹۲۶م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفضل ختلی»، ج۶، ص۲۴۶۱.    



جعبه ابزار