• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوعلی محمد بن حسن نیشابوری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: ابوعلی محمد بن حسن نیشابوری


ابوعلی محمد بن حسن نیشابوری (م ۵۰۸ هـ.ق) مشهور به ابن فارسی، از علمای برجسته امامیه در قرن پنجم و ششم هجری قمری بود.
او به دلیل فصاحت کلام به فتال ملقب شد و در شمار بزرگان شیعه هم‌چون شیخ مفید و شیخ طوسی قرار داشت.
وی در عراق از استادانی چون شیخ طوسی و شریف مرتضی بهره برد.
او شاگردانی بزرگ از جمله ابن شهرآشوب پرورش داد.
از مهم‌ترین آثارش مونس الحزین، التنویر فی معانی التفسیر و روضة الواعظین (در دو مجلد درباره امامت و موعظه) است.
در سال ۵۰۸ (هجری قمری) به دست وزیر سلطان سنجر کشته و در نیشابور دفن شد.


ابوعلی محمد بن حسن بن علی بن احمد فتال نیشابوری معروف به ابن فارسی
[۱] نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
[۲] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۳] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
[۴] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۵.    
از علمای بزرگ امامیه در قرن پنجم و ششم هجری بود.
[۵] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۳.    

از سال ولادتش اطلاعی در دست نیست.
در کتب رجالی برخی او را به پدرش، حسین، برخی به پدربزرگش علی و برخی دیگر به جدش احمد نسبت داده‌اند، به همین سبب گاه تصور شده است اینان افراد متعدد هستند؛ اما بسیاری خلاف این نظر را دارند.
[۶] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۷، ص۲۱۸.    
[۷] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
[۸] قمی، عباس، فوائد الرضویه، ج۲، ص۸۹۳.
[۹] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    

گفته‌اند وی را از آن رو فتال
[۱۰] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
(از اسامی بلبل) لقب داده‌اند که از شیوایی بیان بهره داشت.
[۱۱] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۶۱.    

شیخ عبدالجلیل قزوینی او را در شمار علمای بزرگ شیعه هم‌چون شیخ مفید، شیخ طوسی
[۱۲] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
و شریفین رضی و مرتضی قرار داده و آنان را مدرس، متکلم، فقیه، عالم، مفسر
[۱۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
و متدین و زاهد
[۱۴] نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
[۱۵] خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
[۱۶] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۱۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۹.    
[۱۸] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
[۱۹] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۹.    
معرفی کرده است و تفسیر فتال را ثقه
[۲۰] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۵۵.    
[۲۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۶.    
[۲۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۷۰.    
[۲۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۸.    
[۲۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۷۲.    
[۲۵] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
[۲۶] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
می‌داند.
[۲۷] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۵-۶.    

او پیش از سال ۴۳۶ (هجری قمری) سال‌هایی از عمر خود را همراه پدرش، در عراق به سر برد، دیاری که در این زمان محل بزرگان و علمای شیعه بود. وی از این فرصت استفاده کرده و از بسیاری از بزرگان حدیث شنید.


فتال استادانی داشت که استادان او را علاوه بر پدرش،
[۲۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
مرتضی بن حسن مطهر، عبدالجبار بن عبداللّه،
[۲۹] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی (م ۴۶۰ هـ.ق) و شریف مرتضی (م ۴۳۶ هـ.ق)
[۳۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
دانسته‌اند.
[۳۱] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۳۲] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    



نیشابوری شاگردان بزرگی نیز چون علی بن حسن بن عبداللّه نیشابوری
[۳۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
و ابن شهرآشوب (م ۵۸۸ هـ.ق)
[۳۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
[۳۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۷۰.    
[۳۶] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
داشته است.


آثار ابن فارسی بدین شرح است:
• کتاب مونس الحزین؛
[۳۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۷۲.    

• التنویر فی معانی التفسیر؛
[۳۸] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۱۴.    
[۳۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۶۹.    
[۴۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۳۰۵.    
[۴۱] حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۶۰.    
[۴۲] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۴۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
[۴۴] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
[۴۵] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    

• روضة الواعظین.
[۴۶] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۳۹۱.    
[۴۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
[۴۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۶۹.    
[۴۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۳۰۵.    
[۵۰] حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۶۰.    
[۵۱] خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
[۵۲] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۵۳] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۸.    
[۵۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
[۵۵] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۷، ص۲۱۸.    
[۵۶] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
[۵۷] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    

کتاب اخیر در دو مجلد است: مجلد اول در امامت ائمه دوازده‌گانه و مجلد دوم در موعظه نوشته شده است.
[۵۸] صدر، سید حسن، تأسیس الشیعه، ص۳۹۵.
این اثر با مقدمه سیدمحمدمهدی خرسان در قم و پیش‌تر در نجف به چاپ رسیده است.
[۵۹] قمی، عباس، فوائد الرضویه، ج۲، ص۷۴۶.



گفته شده محمد در سال ۵۰۸ (هجری قمری)
[۶۰] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
به دست ابوالمحاسن عبدالرزاق،
[۶۱] نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
[۶۲] خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
[۶۳] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۶۴] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۹.    
[۶۵] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۹.    
وزیر سلطان سنج (۵۱۳ ـ ۵۱۵ هـ.ق) به قتل رسید
[۶۶] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۱۴.    
و در نیشابور دفن شد.
[۶۷] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۱۴.    

(دیگر منابع:
[۶۸] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۳۹۱.    
[۶۹] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۵۵.    
[۷۰] نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
[۷۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
[۷۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۶.    
[۷۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۶۹.    
[۷۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۳۰۵.    
[۷۵] حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۶۰.    
[۷۶] خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
[۷۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۳۳۴.    
[۷۸] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
[۷۹] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۸.    
[۸۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
)


۱. ↑ نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
۲. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۳. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۴. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۵.    
۵. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۳.    
۶. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۷، ص۲۱۸.    
۷. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۸. ↑ قمی، عباس، فوائد الرضویه، ج۲، ص۸۹۳.
۹. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
۱۰. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۱۱. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۶۱.    
۱۲. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
۱۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
۱۴. ↑ نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
۱۵. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
۱۶. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۱۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۹.    
۱۸. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۱۹. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۹.    
۲۰. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۵۵.    
۲۱. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۶.    
۲۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۷۰.    
۲۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۸.    
۲۴. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۷۲.    
۲۵. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۲۶. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
۲۷. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۵-۶.    
۲۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
۲۹. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
۳۰. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
۳۱. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۳۲. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۳۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
۳۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
۳۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۷۰.    
۳۶. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۳۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۷۲.    
۳۸. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۱۴.    
۳۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۶۹.    
۴۰. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۳۰۵.    
۴۱. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۶۰.    
۴۲. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۴۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
۴۴. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۴۵. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
۴۶. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۳۹۱.    
۴۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۷.    
۴۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۶۹.    
۴۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۳۰۵.    
۵۰. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۶۰.    
۵۱. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
۵۲. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۵۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۸.    
۵۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    
۵۵. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۷، ص۲۱۸.    
۵۶. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸.    
۵۷. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۳.    
۵۸. ↑ صدر، سید حسن، تأسیس الشیعه، ص۳۹۵.
۵۹. ↑ قمی، عباس، فوائد الرضویه، ج۲، ص۷۴۶.
۶۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
۶۱. ↑ نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
۶۲. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
۶۳. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۶۴. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۹.    
۶۵. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۵۹.    
۶۶. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۱۴.    
۶۷. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین (مقدمه)، ص۱۴.    
۶۸. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۳۹۱.    
۶۹. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۵۵.    
۷۰. ↑ نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال، ج۱، ص۳۰۵.    
۷۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۴.    
۷۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۹۶.    
۷۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۶۹.    
۷۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۳۰۵.    
۷۵. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج۲، ص۲۶۰.    
۷۶. ↑ خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۹.    
۷۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۳۳۴.    
۷۸. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۲.    
۷۹. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱، ص۸.    
۸۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۰.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «ابوعلی محمد بن حسن نیشابوری»، ج۴، ص۴۰۱.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 508 (قمری) | شخصیت‌های شیعه قرن 6 (قمری) | علمای شیعه قرن 6 (قمری) | فقیهان شیعه قرن 6 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 6 (قمری) | متکلمان شیعه قرن 6 (قمری) | مفسران شیعه قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار