• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابومحمد بطلیوسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَطَلْیَوْسی، ابومحمّد عبداللّه بن محمّدبن السیّد، ادیب، نحوی، فیلسوف و فقیه مالکی اندلسی مشهور به ابن السیّد است.



پدرش محمدبن السیّد، اهل شَلَب بود.
ابومحمد در۴۴۴ در بطلیوس ، از شهرهای استان مارده ( مریذا ) در اندلس متولد و بدانجا منسوب شد.
[۱] ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۲، قاهره ۱۹۶۶.
[۲] ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۴۲۱ـ۴۲۲، قاهره ۱۹۶۶.
[۳] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، ج۲، ص۵۵ـ۵۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
[۴] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۴، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
[۵] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۳، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
[۶] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۳۰۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.

بطلیوسی بیشترین سالهای زندگانی خود را در دوران پرآشوب ملوک الطوایف اندلس سپری کرد و از محضر دو استاد ، یکی برادرش علی بن محمّد بطلیوسی، دیگری همشهریش عاصم بن ایوّب بطلیوسی بهره گرفت؛ سپس به قرطبه رفت تا از محضر ابوعلی غسانی از محدثان بزرگ قرطبه، استفاده کند.
[۷] مقدمه فرطوسی، ص ۱۳ـ۱۴، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.

به گمان قوی، بطلیوسی از قرطبه به طُلَیطُلَه رفته و در آن‌جا با ابوالحسن راشدبن عریف ، منشی دربار ذی النون، روابط دوستانه و فرهنگی نزدیکی برقرار کرده است.
[۸] مقدمه فرطوسی، ص ۱۷، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.

بطلیوسی با ابومروان عبدالملک بن رَزین، حاکم شَنتَ ماریه (سنت مریه) و سپس با ابو عیسی بن لبّون، حاکم مُربَیطَر، نیز مناسبات استواری به هم رساند؛ اما چون به علتی ناشناخته مورد بی مهری قرار گرفت، به سَرَقُسطه گریخت.
[۹] مقدمه فرطوسی، ص ۱۸ـ۱۹، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.

المستعین، حاکم سرقسطه از سوی یوسف بن تاشفین (متوفی ۵۴۳)، که از وضعیت ناگوار وی آگاه شد، وی را بنواخت و بطلیوسی نیز در مدح وی، قصیده ای سرود.
[۱۰] مقدمه فرطوسی، ص ۱۹، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.

بعد از ورود مرابطون به اندلس (۴۸۴ـ۵۳۹)،
[۱۱] مقدمه فرطوسی، ص ۲۰، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
بطلیوسی به دربار آنان راه یافت و با استفاده از آرامش و امنیتی که در سرتاسر اندلس پدید آمده بود، برای تدریس و پژوهش و تألیف در بَلَنْسیه فرصتی مناسب پیدا کرد.
[۱۲] مقدمه فرطوسی، ص ۲۰، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.

به نظر می‌رسد که بطلیوسی در اواخر عمر خود به اِشبیلیَه رفته و در همین سفر شاگردش ابن بشکوال (۴۹۴ـ ۵۷۸) از او دانش اندوخته باشد.
[۱۳] مقدمه فرطوسی، ص ۲۱، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.



بطلیوسی در نیمه رجب ۵۲۱ درگذشت.
[۱۴] ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۳، قاهره ۱۹۶۶.
[۱۵] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۳، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
[۱۶] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۴، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
[۱۷] محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.



نام برخی از استادان بطلیوسی در منابع، و نیز در کتابهای خود وی، آمده است که از آن جمله اند :
۱) برادرش، علی بن محمد معروف به خَیطال که در علم لغت و حفظ و ضبط آن پیشگام بود و از ابوبکربن غُراب روایت می‌کرد.
او در حدود۴۸۸، در قلعه رباح ، در حالی که در بازداشت بود، درگذشت.
[۱۸] ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۲، قاهره ۱۹۶۶.
[۱۹] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۳۰۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.

بطلیوسی نزد برادر خود کتابهای المُبَرّز فی اللغه ابوعبدالله محمدبن یونس حجازی؛ النوادر ابن مِقسَم مُقری عطار؛
[۲۰] احمدبن یحیی ضبّی، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، قاهره ۱۹۶۷.
القلب والابدال، الاصوات، النبات، الفرق، خلق الانسان، معانی الابیات و الاضداد ابن سکیّت؛ اختیارات مفضّل؛ اختیارات اصمعی؛ اراجیز عَجاج؛ و سِقط الزند و الضوء ابوالعلاء مَعری را خوانده و همه را از برادرش روایت کرده است.
[۲۱] مقدمه فرطوسی، ص ۲۴، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
[۲۲] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۵۷، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۲۳] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۸۱ـ۳۸۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۲۴] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۹۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۲۵] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۱۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.

۲) ابوبکر عاصم بن ایوب بطلیوسی اندلسی (متوفی ۴۹۴) صاحب شرح معلقات
[۲۶] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، ج۲، ص۲۴، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
که بطلیوسی از وی روایت کرده است.
[۲۷] ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۱، قاهره ۱۹۶۶.
[۲۸] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۳۸۴، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.

۳) ابوسعید وراق که بطلیوسی از وی کتاب مقاتل الفُرسان و اختیارات اصمعی را روایت کرده است.
[۲۹] مقدمه فرطوسی، ص ۲۵، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
[۳۰] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۸۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.

۴) ابوعلی غسانی.
[۳۱] ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۱، قاهره ۱۹۶۶.

۵) ابوالفضل بغدادی.
[۳۲] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۱۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.



تعداد شاگردان بطلیوسی را بیش از هشتاد تن گفته اند
[۳۳] مقدمه فرطوسی، ص ۲۵ـ ۲۸، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
که برخی از مهمترین ایشان عبارت‌اند از:
۱) ابونصر فتح بن محمد قَیسی کاتب، معروف به فتح بن خاقان (متوفی ۵۲۸).
وی زندگینامه بطلیوسی را به رشته تحریر درآورده است.
[۳۴] ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، ج۱، ص۳۰۰ـ۳۰۱، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.

۲) ابوالحسین عبدالملک بن محمدبن هشام قیسی (متوفی ۵۵۱)، معروف به ابن الطّلا، فقیه و محدث که بسیاری از کتابهای استادش را روایت کرده است.
[۳۵] احمدبن یحیی ضبّی، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ج۱، ص۳۷۴، قاهره ۱۹۶۷.
[۳۶] ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، ج۱، ص۲۵۲، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.
[۳۷] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۲۰۴، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۳۸] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۴۴ـ ۳۴۵، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۳۹] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۲۰، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۴۰] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۳۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.

۳) ابومحمد عبدالله بن احمدبن سعید (متوفی ۵۶۶)، معروف به ابن موجوال، فقیه اهل بلنسیه که کتابهای استادش را روایت کرده است.
[۴۱] ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، ج۱، ص۲۲۶ـ ۲۲۷، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.
[۴۲] مقدمه فرطوسی، ص ۲۶ـ ۲۷، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
[۴۳] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۲۵۸ـ۳۱۶، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.

۴) ابوالحسن علی بن ابراهیم بن محمدبن سعدالخیر انصاری (متوفی ۵۷۱)، ادیب بلنسیه.
وی کتاب الحلل فی شرح الجمل را بعد از فوت استادش تکمیل کرد.
[۴۴] ابراهیم بن محمد بلفیقی، المقتضب من کتاب تحفه القادم لابن الا بّار، ج۱، ص۱۰۴، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

۵) ابوبکر احمدبن ابی المطرف.
[۴۵] ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، ج۱، ص۷۷، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.

۶) احمدبن محمدبن احمدبن حصن.
[۴۶] ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، ج۱، ص۴۷، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.

۷) محمدبن عبیدالله الخشنی
[۴۷] ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، ج۲، ص۵۱.، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.
[۴۸] مقدمه فرطوسی،ص ۲۷ـ ۲۸، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.



تألیفات و آثار بطلیوسی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد :

۵.۱ - آثار چاپ شده


به نوشته فرطوسی،
[۴۹] مقدمه فرطوسی، ص ۳۵ـ۴۰، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
بعضی آثار چاپ شده بطلیوسی عبارت است از: الاسم و المسمی؛ الاقتضاب فی شرح ادب الکتاب؛ الانتصار ممن عدل عن الاستبصار؛
[۵۰] انباه الرّواه علی انباه النّحاه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
الحدائق فی المطالب العالیه الفلسفیه العویصه، الحلل فی اصلاح الخلل من کتاب الجمل؛ رساله کتب بها الی قبر النبی (ص) و بعث معها بشعر الی مکه و المسائل و الاجوبه.
شرح سقط الزند بطلیوسی از کاملترین شرح‌ها بر سِقط الزند و حاوی تحقیقهای لغوی و مسائل نحوی فراوانی است.
به ضمیمه این شرح، شرح المختار فی لزومیات ابی العلاء است که حاوی شرح قصاید برگزیده از دیوان لزومیات ابوالعلاء است که بطلیوسی آن را به صورت الفبایی تنظیم کرده است.
[۵۱] مقدمه فرطوسی، ص ۳۹، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
[۵۲] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۴۱، ج ۵، ترجمه رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.

از دیگر کتابهای چاپ شده وی می‌توان از المثلث
[۵۳] محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
و الفرق بین الاحرف الخمسه نیز نام برد.
الفرق در پنج باب نوشته شده و موضوع آن بحث در کلماتی است که یکی از حروف آن‌ها ظ، ض، ذ، س و صیا حروفی تلفظ مشابه با این حروف باشد.
[۵۴] عبدالله بن محمد بطلیوسی، الفرق بین الحروف الخمسه، ج۱، ص۱۳۳، چاپ عبدالله ناصیر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.


۵.۲ - آثار خطی


ارجوزه فی المساجله باسم الرجل و ابنه و بلده و قبیلته؛ حکایه؛ شرح الخمسه المقالات الفلسفیه؛ المسائل
[۵۵] مقدمه فرطوسی، ص ۴۰ـ۴۲، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
شرح ابیات الجمل
[۵۶] ابن سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، ج۱، ص۳۸۶، چاپ شوقی ضیف، قاهره ۱۹۶۴.
[۵۷] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
[۵۸] ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۲، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
[۵۹] محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
[۶۰] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، ج۲، ص۵۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
طرز علی الکامل للمبرّد.
[۶۱] محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۴۳، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.


۵.۳ - آثار مفقود


ابیات المعانی؛ شرح اصلاح لمنطق
[۶۲] عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۹، بولاق ۱۲۹۹، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۶۳] عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، ج۳، ص۲۹۵ـ۲۹۶، بولاق ۱۲۹۹، چاپ افست بیروت (بی تا).
اثبات النبوات؛ شرح موطأ مالک بن انس
[۶۴] محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
الانساب؛ شرح الجمل فی النحو؛ شرح دیوان المتنبی؛ شرح فصیح ثعلب
[۶۵] ج ۱، ستون ۱۸۰، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۶۶] ج ۱، ستون ۶۰۲، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۶۷] ج ۱، ستون ۸۱۲، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۶۸] ج ۲، ستون ۱۲۷۲ـ ۱۲۷۳، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
التذکره الادبیه
[۶۹] علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
جزء فیه علل الحدیث؛ شرح ابیات المعانی؛ القراءات
[۷۰] مقدمه فرطوسی، ص ۴۳ـ۴۵، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
الدوائر
[۷۱] هانری کوربن، تاریخ الفلسفه الاسلامیه، ج۱، ص۳۵۰، ترجمه نصیر مرّوه و حسن قبیسی، بیروت ۱۹۶۶.
رساله کتب بها الی عبدالله بن محمدبن خلاصه؛ قصیده فی رثاء دیک؛ فهرسه ابن السید.
[۷۲] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۱۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۷۳] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۲۰، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
[۷۴] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۳۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.



(۱) ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.
(۲) ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.
(۳) ابن بشکوال، کتاب الصله، قاهره ۱۹۶۶.
(۴) ابن خلّکان، وفیات الاعیان، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
(۵) ابن سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، چاپ شوقی ضیف، قاهره ۱۹۶۴.
(۶) محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
(۷) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج ۵، ترجمه رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
(۸) عبدالله بن محمد بطلیوسی، الفرق بین الحروف الخمسه، چاپ عبدالله ناصیر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۹) عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
(۱۰) عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، بولاق ۱۲۹۹، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۱۱) ابراهیم بن محمد بلفیقی، المقتضب من کتاب تحفه القادم لابن الا بّار، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۱۲) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۱۳) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
(۱۴) احمدبن یحیی ضبّی، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، قاهره ۱۹۶۷.
(۱۵) محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
(۱۶) علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
(۱۷) هانری کوربن، تاریخ الفلسفه الاسلامیه، ترجمه نصیر مرّوه و حسن قبیسی، بیروت ۱۹۶۶؛

 
۱. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۲، قاهره ۱۹۶۶.
۲. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۴۲۱ـ۴۲۲، قاهره ۱۹۶۶.
۳. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، ج۲، ص۵۵ـ۵۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
۴. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۴، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
۵. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۳، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۶. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۳۰۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۷. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۱۳ـ۱۴، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۸. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۱۷، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۹. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۱۸ـ۱۹، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۱۰. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۱۹، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۱۱. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۰، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۱۲. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۰، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۱۳. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۱، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۱۴. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۳، قاهره ۱۹۶۶.
۱۵. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۳، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۱۶. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۴، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
۱۷. ↑ محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
۱۸. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۲، قاهره ۱۹۶۶.
۱۹. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۳۰۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۲۰. ↑ احمدبن یحیی ضبّی، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، قاهره ۱۹۶۷.
۲۱. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۴، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۲۲. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۵۷، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۲۳. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۸۱ـ۳۸۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۲۴. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۹۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۲۵. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۱۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۲۶. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، ج۲، ص۲۴، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
۲۷. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۱، قاهره ۱۹۶۶.
۲۸. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۳۸۴، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۲۹. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۵، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۳۰. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۸۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۳۱. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصله، ج۱، ص۲۹۱، قاهره ۱۹۶۶.
۳۲. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۱۲، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۳۳. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۵ـ ۲۸، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۳۴. ↑ ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، ج۱، ص۳۰۰ـ۳۰۱، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.
۳۵. ↑ احمدبن یحیی ضبّی، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ج۱، ص۳۷۴، قاهره ۱۹۶۷.
۳۶. ↑ ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، ج۱، ص۲۵۲، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.
۳۷. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۲۰۴، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۳۸. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۴۴ـ ۳۴۵، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۳۹. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۲۰، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۴۰. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۳۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۴۱. ↑ ابن أبّار، المعجم فی اصحاب القاضی الامام ابی علی الصّدفی، ج۱، ص۲۲۶ـ ۲۲۷، چاپ کودیرا، مادرید ۱۸۸۵.
۴۲. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۲۶ـ ۲۷، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۴۳. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۲۵۸ـ۳۱۶، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۴۴. ↑ ابراهیم بن محمد بلفیقی، المقتضب من کتاب تحفه القادم لابن الا بّار، ج۱، ص۱۰۴، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۴۵. ↑ ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، ج۱، ص۷۷، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.
۴۶. ↑ ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، ج۱، ص۴۷، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.
۴۷. ↑ ابن أبّار، التکمله لکتاب الصّله، ج۲، ص۵۱.، چاپ عبدالسلام هراش، بیروت ۱۹۹۵.
۴۸. ↑ مقدمه فرطوسی،ص ۲۷ـ ۲۸، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۴۹. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۳۵ـ۴۰، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۵۰. ↑ انباه الرّواه علی انباه النّحاه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۵۱. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۳۹، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۵۲. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۴۱، ج ۵، ترجمه رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۵۳. ↑ محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
۵۴. ↑ عبدالله بن محمد بطلیوسی، الفرق بین الحروف الخمسه، ج۱، ص۱۳۳، چاپ عبدالله ناصیر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۵۵. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۴۰ـ۴۲، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۵۶. ↑ ابن سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، ج۱، ص۳۸۶، چاپ شوقی ضیف، قاهره ۱۹۶۴.
۵۷. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۵۸. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۲، چاپ محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره ۱۹۴۸.
۵۹. ↑ محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
۶۰. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیه الوعاه فی طبقات اللّغوییّن والنّجاه، ج۲، ص۵۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴-۱۹۶۵.
۶۱. ↑ محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۴۳، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
۶۲. ↑ عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۹، بولاق ۱۲۹۹، چاپ افست بیروت (بی تا).
۶۳. ↑ عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانه الادب و لب لباب لسان العرب، ج۳، ص۲۹۵ـ۲۹۶، بولاق ۱۲۹۹، چاپ افست بیروت (بی تا).
۶۴. ↑ محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغه فی تاریخ ائمه اللغه، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
۶۵. ↑ ج ۱، ستون ۱۸۰، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶۶. ↑ ج ۱، ستون ۶۰۲، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶۷. ↑ ج ۱، ستون ۸۱۲، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶۸. ↑ ج ۲، ستون ۱۲۷۲ـ ۱۲۷۳، مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶۹. ↑ علی بن یوسف قفطی، انباه الرّواه علی انباه النّحاه، ج۲، ص۱۴۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج ۲، قاهره ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
۷۰. ↑ مقدمه فرطوسی، ص ۴۳ـ۴۵، عبدالله بن محمد بطلیوسی، المثلث، چاپ صلاح مهدی فرطوسی، بغداد ۱۹۸۱.
۷۱. ↑ هانری کوربن، تاریخ الفلسفه الاسلامیه، ج۱، ص۳۵۰، ترجمه نصیر مرّوه و حسن قبیسی، بیروت ۱۹۶۶.
۷۲. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۱۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۷۳. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۲۰، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.
۷۴. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسه ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۴۳۳، چاپ زهیر فتح الله، بغداد ۱۹۶۳.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَطَلْیَوْسی»، شماره۱۴۴۷.    



جعبه ابزار