• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابومسلم محمد بن علی اصفهانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: ابومسلم محمد بن علی اصفهانی


ابومسلم محمد بن علی اصفهانی (۳۶۶ ـ ۴۵۹ هـ.ق) مفسر، محدث و معتزلی مذهب بود.
او در نحو و ادبیات مهارت داشت و آخرین کسی بود که از ابوبکر بن مقرء در اصفهان روایت کرد.
همچنین، اسماعیل بن علی حمامی آخرین محدثی بود که از او حدیث نقل نمود.
در منابع، اطلاعات او با محمد بن بحر اصفهانی (متوفای ۳۲۲ هـ.ق) خلط شده است، اما این دو شخصیت متمایز هستند.
ایشانه در سال ۴۵۹ (هجری قمری) در اصفهان وفات یافت.



ابومسلم محمد بن علی بن محمد بن حسین بن مهربزد (مهریزید) اصفهانی
[۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۲] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
[۳] ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
[۴] ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
[۵] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
[۶] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
در سال ۳۶۶ (هجری قمری) به دنیا آمد.
[۷] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
[۸] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۷.    
[۹] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۷.    
[۱۰] ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
[۱۱] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۹.    

او مفسر و معتزلی مذهب بود
[۱۲] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۱۳] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
[۱۴] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
[۱۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
[۱۶] ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
[۱۷] ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
[۱۸] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
[۱۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
و از غالیان به شمار می‌رفت.
[۲۰] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۲۱] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
[۲۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
[۲۳] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
[۲۴] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
به علم نحو و ادبیات آگاهی کاملی داشت.
[۲۵] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۲۶] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
[۲۷] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
[۲۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
[۲۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    


محمد بن علی در اصفهان آخر کسی بود که از ابوبکر بن مقرء روایت کرد و همچنین آخر محدثی که از او روایت کرد.
[۳۰] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۳۱] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
[۳۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
[۳۳] ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
[۳۴] ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
[۳۵] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۹.    
[۳۶] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    

اسماعیل بن علی حمامی اصفهانی بود که جزء مأمون را روایت نمود.
[۳۷] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۷.    
[۳۸] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۷.    
[۳۹] السیوطی، جلال الدین، طبقات المفسرین للسیوطی، ص۹۹.    


درباره اصفهانی گفتنی است در منابع، چند تن با عنوان ابومسلم اصفهانی وجود دارد که رجالیون مطالب دو تن یکی محمد بن بحر و دیگر محمد بن علی را با هم خلط کرده‌اند. اولی متوفای ۳۲۲ است و فرد مورد نظر متولد ۳۶۶ (هجری قمری) و درگذشته ۴۵۶ (هجری قمری) می‌باشد. این دو هیچ سنخیتی با هم نداشته و اصلاً همدیگر را درک نکرده‌اند. اما در منابع تألیفات هر دو مشترک است.
با توجه به این‌که کتاب خود را در ۳۷۷ (هجری قمری) به پایان برده و در آن دو اثر جامع التاویل لمحکم التنزیل
[۴۰] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
و جامع الرسائل را به محمد بن بحر نسبت داده، نمی‌توان این دو اثر را از آن محمد بن علی اصفهانی دانست. کتاب الناسخ و المنسوخ نیز از آن محمد بن بحر است. بنابراین فرد مذکور را مشکل بتوان مؤلف دانست. اگرچه او را محدث، مفسر، ادیب و نحوی و دارای استادان و شاگردانی دانسته‌اند.
[۴۱] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۶.    
[۴۲] ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
[۴۳] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    



ابومسلم محدث اصفهان در عصر خویش بود و در آن شهر در سال ۴۵۹ (هجری قمری) وفات یافت.
[۴۴] نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
[۴۵] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۴۶] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
[۴۷] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۷.    
[۴۸] ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
[۴۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
[۵۰] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۹.    

(دیگر منابع:
[۵۱] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۱.
[۵۲] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
[۵۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
[۵۴] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
[۵۵] ذهبی، محمد بن احمد، المعین فی طبقات المحدثین، ص۱۳۲.    
[۵۶] ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
[۵۷] ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
[۵۸] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۱۳.    
[۵۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
[۶۰] مهدی لدین الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۹۱.
[۶۱] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
[۶۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۶.    
[۶۳] ذهبی، محمد بن احمد، دول الاسلام، ص۲۳۴.
)


۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۲. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
۳. ↑ ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
۵. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
۶. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۷. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۷.    
۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۷.    
۱۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
۱۱. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۹.    
۱۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۱۳. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
۱۴. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
۱۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
۱۶. ↑ ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
۱۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
۱۸. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
۱۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۲۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۲۱. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
۲۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
۲۳. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
۲۴. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۲۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۲۶. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
۲۷. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
۲۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
۲۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۳۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۳۱. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
۳۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
۳۳. ↑ ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
۳۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
۳۵. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۹.    
۳۶. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۳۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۷.    
۳۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۷.    
۳۹. ↑ السیوطی، جلال الدین، طبقات المفسرین للسیوطی، ص۹۹.    
۴۰. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
۴۱. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۶.    
۴۲. ↑ ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
۴۳. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
۴۴. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسرین، ج۲، ص۵۷۹.    
۴۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۴۶. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
۴۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۷.    
۴۸. ↑ ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
۴۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۵۰. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۹.    
۵۱. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۱.
۵۲. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة علی انباه النحاه، ج۳، ص۱۹۴.    
۵۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۱۴۶.    
۵۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۴۷۶.    
۵۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، المعین فی طبقات المحدثین، ص۱۳۲.    
۵۶. ↑ ابن مستوفی اربلی، مبارک بن احمد، تاریخ إربل، ج۲، ص۶۳۳.    
۵۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۱۰.    
۵۸. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۱۳.    
۵۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۹۸.    
۶۰. ↑ مهدی لدین الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۹۱.
۶۱. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۱۸۸.    
۶۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۶.    
۶۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، دول الاسلام، ص۲۳۴.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومسلم محمد بن علی اصفهانی»، ج۳، ص۲۹۰.


رده‌های این صفحه : ادیبان قرن پنجم (قمری) | درگذشتگان سال 459 (قمری) | زادگان سال 366 (قمری) | شخصیت‌های معتزلی قرن 5 (قمری) | محدثان معتزلی قرن 5 (قمری) | مفسران معتزلی قرن 5 (قمری) | نحویان قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار