احمد تفضلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد تفضّلی،
ایران شناس، استاد زبانهای ایرانی دانشگاه
تهران و عضو پیوسته
فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.
در ۱۶
آذر ۱۳۱۶ در
اصفهان به دنیا آمد، دوران دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند و در ۱۳۳۵ ش از دبیرستان
دارالفنون دیپلم ادبی گرفت. دوره کارشناسی زبان وادبیات فارسی رادر ۱۳۳۸ش در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با رتبه اول به پایان رساند و بلافاصله دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی را در همان‌جا آغاز کرد. در ۱۳۴۰ ش وارد دوره کارشناسی ارشد مدرسه مطالعات زبانهای شرقی و افریقایی دانشگاه
لندن شد و در ۱۳۴۴ ش این دوره را با موفقیت به پایان رساند. پیش از بازگشت به ایران، در
پاریس دوره ای برای تحقیق گذراند.
در ۱۳۴۵ش با پایان نامه «تصحیح و ترجمه سوتْکَرْنَسْک و ورشْت مانْسَرنَسْک از دینکرد ۹ و سنجش این دو نَسْک با متنهای اوستایی»، به راهنمایی دکتر
صادق کیا ، در رشته زبانهای باستانی، از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دکتری گرفت.
او با
زبان عربی کاملاً آشنا بود و به زبانهای انگلیسی،
فرانسه و آلمانی نیز تسلط کامل داشت و روسی را به آن اندازه که در مطالعاتش بدان نیاز داشت می‌دانست.
با این‌که رشته تخصصیِ تحصیلات عالی او فرهنگ و زبانهای باستانی ایران بود، به ادبیات فارسی تسلط کامل داشت و همین موضوع برغنای نوشته های علمی وی افزوده است.
تفضّلی از ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۵ ش در
استخدام اداره فرهنگ عامه (از ادارات وزارت فرهنگ و هنر سابق) بود. از ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ ش به عنوان پژوهشگر در «بنیاد فرهنگ ایران» به تحقیق پرداخت و به این همکاری تا سالهای نخستین خدمتش در دانشگاه
تهران ادامه داد. در ۱۳۴۷ ش استادیار فرهنگ و زبانهای باستانی و رسماً عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد. در همان سال به مدت یک سال به فرانسه رفت و در تهیه ترجمه دینکرد سوم به زبان فرانسه با
ژان دومناش همکاری کرد. در ۱۳۵۲ ش به رتبه دانشیاری و در ۱۳۵۷ ش به رتبه استادی نایل شد و تا واپسین روز زندگیش به خدمت در دانشگاه تهران ادامه داد. در ۱۳۵۴ ش نیز فرصت مطالعاتی خود را به مدت یک سال در آلمان گذراند. حدود ده سال ریاست بخش دانشجویان خارجی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را بر عهده داشت. از ۱۳۷۰ ش عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و از ۱۳۷۳ ش به بعد معاون علمی و پژوهشی آن‌جا بود.
تفضّلی عضو چندین مجمع علمی داخلی و خارجی بود، از جمله:
انجمن آسیایی (فرانسه، از ۱۳۵۰ ش /۱۹۷۱)؛ انجمن بین المللی کتیبه های ایرانی (انگلستان، از ۱۳۵۱ ش /۱۹۷۲)؛ کمیته بین المللی آکتاایرانیکا (
بلژیک ، از۱۳۶۰ ش /۱۹۸۱)؛ هیئت مؤسس انجمن آثار ملی (
ایران ، از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ ش)؛ و شورای علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (ایران، از ۱۳۶۶ ش).
احمد تفضّلی طی خدمات علمی و دانشگاهی خود، جز شرکت در همایشهای متعدد ایران شناسی در داخل و خارج از کشور و عرضه مطالب ارزنده در آنها، چندبار نیز به دعوت دانشگاههای معتبر خارج برای ایراد سخنرانی یا تدریس به کشورهای دیگر سفر کرد، بدینقرار: در تابستان ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ ش به دعوت دانشگاه
کپنهاک به دانمارک، در پاییز ۱۳۶۷ ش به دعوت دانشگاه
توکیو به ژاپن، در اسفند و
فروردین ۱۳۷۰ـ ۱۳۷۱ به دعوت مدرسه مطالعات عالیِ دانشگاه سوربون پاریس به فرانسه، در تابستان ۱۳۷۱ ش به دعوت دانشگاه
پکن به چین، در تابستان ۱۳۷۳ ش به دعوت دانشگاه
سن پترزبورگ به روسیه و در
اسفند و فروردین ۱۳۷۴ـ۱۳۷۵ به دعوت دانشگاه هاروارد به امریکا.
تفضّلی در ۲۴ دی ۱۳۷۵ به ناگاه درگذشت.
آثار وی ــ که برخی از آنها بارها به چاپ رسیده ــ عبارت‌اند از:
واژه نامه مینوی خرد (تهران ۱۳۴۸ ش)؛ ترجمه مینوی خرد (چاپ اول: تهران ۱۳۵۴ ش، چاپ سوم با بازبینی و تصحیحات
ژاله آموزگار : تهران ۱۳۷۹ ش)؛ ترجمه و تحقیق جلد اول و دوم کتاب نمونه های نخستین
انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایرانیان، نوشته آرتور کریستن سن، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول: تهران ۱۳۶۴ ش)؛ ترجمه کتاب شناخت اساطیر ایران، نوشته جان هینلز، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول: تهران ۱۳۶۸ ش)؛ اسطوره زندگی زردشت، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول: تهران ۱۳۷۰ ش)؛
زبان پهلوی ، ادبیات و دستور آن، با همکاری ژاله آموزگار (چاپ اول: تهران ۱۳۷۳ ش)؛ گزیده های زادسپرم به زبان فرانسه، با همکاری
فیلیپ ژینیو (پاریس ۱۹۹۳)؛ تاریخ ادبیات ایران پیش از
اسلام ، به کوشش ژاله آموزگار (چاپ اول: تهران ۱۳۷۶ ش)؛ گردآوری یادنامه ژان دومناش ، با همکاری فیلیپ ژینیو (تهران ۱۳۵۳ ش)؛ و گردآوری یکی قطره باران، جشن نامه استاد دکتر
زریاب خویی (تهران ۱۳۷۰ ش).
از احمد تفضّلی تاکنون پنجاه وسه مقاله به
زبان فارسی در دانشنامه ایران و اسلام، دایرة المعارف بزرگ اسلامی،
دانشنامه جهان اسلام و در نشریات معتبر علمی و جشن نامه‌ها و یادنامه های دانشمندان از ۱۳۴۱ ش به بعد منتشر شده و برخی در دست
انتشار است. همچنین از وی هشتادوسه مقاله به زبانهای انگلیسی و فرانسوی در نشریات معتبر خارجی همچون مجله آسیایی، مجموعه شرق شناسی و مطالعات ایرانی، در دانشنامه ایرانیکا و در مجموعه‌ها و جشن نامه‌ها و یادنامه های ایران شناسان بزرگ به چاپ رسیده و مقالاتی نیز تألیف کرده است که بتدریج در
دانشنامه ایرانیکا به چاپ خواهد رسید.
از احمد تفضّلی پانزده نقد کتاب به زبان فارسی، از ۱۳۴۵ ش به بعد باقی‌مانده است. دو نقد کتاب نیز به انگلیسی در BSOAS در ۱۳۵۲ ش /۱۹۷۳ و ۱۳۵۳ ش /۱۹۷۴ و یک نقد به فرانسوی در مطالعات ایرانی در ۱۳۷۱ ش/ ۱۹۹۲ از وی به چاپ رسیده است.
به آثار و فعالیتهای علمی تفضّلی تاکنون جوایز و تقدیرنامه‌هایی اهدا شده که عبارت‌اند از: مدال درجه اول فرهنگ در ۱۳۳۵ ش؛ تقدیرنامه و جایزه کتاب سال
جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه و تحقیق کتاب نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایرانیان و لوح تقدیر و جایزه کتاب بر گزیده دانشگاههای کشور برای همین کتاب در ۱۳۷۰ ش؛ تقدیر فرهنگستان کتیبه‌ها و ادبیات (یکی از پنج فرهنگستان تشکیل دهنده انستیتوی فرانسه) از خدمات احمد تفضّلی بخصوص در مطالعات زبان پهلوی و اهدای جایزه
گیرشمن به او در اسفند ۱۳۷۲/ مارس ۱۹۹۴
این نخستین بار بود که این فرهنگستان از دانشمندی ایرانی قدردانی می‌کرد)؛ اهدای تقدیرنامه و جایزه کتاب سال بین المللی جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه گزیده های زادسپرم به فرانسوی در ۱۳۷۴ ش؛ اهدای دکتری افتخاری ایران شناسی دانشگاه دولتی سن پترزبورگ در شهریور ۱۳۷۵ (او نخستین استاد از کشورهای شرقی بود که موفق به دریافت این درجه علمی شد)؛ و تقدیرنامه و جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای تألیف کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، ۱۳۷۷ ش.
(۱) ژاله آموزگار یگانه، احمد تفضّلی، انسانی والا، دانشمندی بنام.
(۳) علی اشرف صادقی، ضایعه ای جبران ناپذیر.
(۴) Ph Gignoux, "Ahmad Tapazzoli", Studia Iranica , T ۲۶, (۱۹۹۷).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد تفضلی»، شماره ۳۷۲۶.
