اصفی الموارد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب اصفی الموارد یکی از
سفرنامه های حج و اثر ابوالحسن علی الغی سوسی (م. ۱۳۲۸ق.) می باشد.
اصفی الموارد فی تهذیب نظم الرحلة الحجازیة للشیخ الوالد تصحیح و تهذیب سفرنامه حج ابوالحسن الغی است. او در
سفر حج ، دیده‌های خود را به نظم کشیده؛ ولی بر اثر بیماری و کهولت، نتوانسته آن را به لحاظ وزن و قافیه بازبینی کند.
پسرش محمد مختار (م. ۱۳۸۳ق.) سفرنامه
پدر را تصحیح و تهذیب کرده و برخی واژگان پیچیده و رموز ابجدی آن را توضیح داده و آن را اصفی الموارد فی تهذیب نظم الرحلة الحجازیة للشیخ الوالد نامیده است.
محمد مختار تصحیح این اثر را
روز جمعه ۱۷
رمضان سال ۱۳۷۸ق. در
کشور مغرب به پایان برده است.
این سفرنامه شامل بیش از ۲۰۰۰ بیت
است که بیشتر شرح حال سراینده در مسیر حج است. بخش مربوط به
مکه ۲۴۵ بیت و
مدینه ۷۳ بیت را در بر دارد.
بیشتر تصانیف ابوالحسن علی بن احمد سوسی الغی درقاوی، دانشور و صوفی واعظ که به او حاج علی سوسی نیز می‌گویند، به
شعر است. او در بقعه صحراویه الغ در جنوب مغرب، از توابع منطقه سوس در
مراکش کنونی زاده شد و همان جا رشد کرد و به فراگیری دانش پرداخت و بعدها به کسوت صوفیان
طریقت شاذلیه درقاویه درآمد. درقاویه منسوب به ابوالحمید عرب درقاوی (م. ۱۲۳۸ق.) از شاخه‌های
فرقه شاذلیه به شمار می‌روند.
حاج علی سوسی بخشی از
عمر خویش را به سیاحت و زندگی صوفیانه گذراند و هنگامی که به الغ بازگشت، مریدان و شاگردانی چند گرد او آمدند. وی سفرهای بسیار برای وعظ و ارشاد داشت و سرانجام به سال ۱۳۲۸ق./۱۹۱۰م. درگذشت. وی کتاب
عقد الجمان فی آداب التصوف را در دست نگارش داشت که نتوانست آن را کامل کند.
او آغاز سفرش را روز دوشنبه ۱۷
شعبان سال ۱۳۰۵ق. از الغ یاد کرده
که قسمتی از راه
دریا و بخشی از طریق خشکی بوده است. وی با گذر از برخی سرزمین‌ها مانند صویره
و طنجه در شمال مغرب
به
اندلس ، جبل الطارق
،
تونس و
طرابلس رفته و در پی عبور از کانال سوئز
به
مصر و
اسکندریه رسیده است. پایان سفر دریایی وی
شهر جده بوده
و سپس از خشکی‌های
عربستان به مکه رفته است.
این سفرنامه آگاهی‌هایی از وضع اجتماعی و مذهبی مسیر سفر را بازگفته و پاره‌ای از رسوم مردم مانند تبرک جستن به حاجیان به سبب زیارت خانه خدا و حرم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را توضیح داده است.
دشواری‌های سفر در آن دوره، با تعابیری شاعرانه بیان شده است. نویسنده در وصف طوفان دریایی که گرفتار آن شده، می‌گوید: آب همچون باد، کشتی را چنان ماسه در هوا می‌گرداند؛ گویی بر آسمان بودیم، نه بر آب.
وی از شهرهای مسیر و مردمش به نیکی یاد کرده است. مثلا کاروانسرای صویره و رفتار خوب مردم آن را ستوده است.
او در مسیر حج گاه با صوفیان دیگر فرقه‌ها مباحثاتی داشته وکوشیده راه خود در تصوف را به ایشان نشان دهد.
وی به برخی مسائل اخلاقی اشاره نموده و برای مثال به حاجیان سفارش کرده است که در مسیر حج در برابر تهیدستان گشاده دست باشند
، به ویژه در برخورد با ساکنان حجاز؛ زیرا ایشان به سبب همسایگی با بیت الله الحرام
و نیز حرم نبوی
بر دیگر فقیران شرافت دارند.
سوسی از حضور جمعیت انبوه در موسم حج و حاجیان نقاط گوناگون جهان و احساسات آنان در رویارویی با بیت الله الحرام و مدینه شگفت زده شده است.
گرایش صوفیانه او باعث شده که در سراسر سفرنامه توجهی ویژه به فرقه‌های صوفیان داشته باشد. وی از حضور و حج صوفیان شاذلی در آن سال سخن گفته و دیدارش با شیخ مدنی درقاوی، از مشایخ صوفیان طریقت خود، را در راه عزیمت به حج شرح داده است.
امنیت رضایت بخش مکه در آن روزگار که سبب شده تا حاجیان در کمال آرامش به
فریضه پردازند، نظر او را جلب کرده است.
وی پس از ۴۰ روز اقامت در مکه، روز دوشنبه ۱۹
ذی حجه عازم مدینه شده
و ورود خود به مدینه را با هیجان و احساسات ویژه شمرده است. او سبب این شوق خود را
زیارت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دانسته که زندگانی و ممات او در
خلافت حقیقی اش تفاوتی ندارد.
وی دوستی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
گریه بر فراغ او را نشانه محبت به خدا دانسته و تبرک جستن به شهر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به بوسیدن
دست و پای ایشان تشبیه کرده است.
او از زیارتگاه‌های مکه و مدینه نام برده و ماجرای دیدارش از مشاهد شهیدان
احد و قبور بقیع را گزارش کرده است. در
بقیع ، قبر عباس،
مالک بن انس ، زنان پیامبر و به باور خود،
حضرت فاطمه (س) را
زیارت کرده است.
وی در روز ۲۲ محرم ۱۳۰۵ق.
مدینه را به قصد وطن ترک کرده است.
تصویری از این سفرنامه در ۷۰ صفحه بدون آگاهی‌های کتاب شناختی در کتابخانه مرکز تحقیقات حج
قم نگهداری می‌شود.
الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ معجم ما الف عن مکه: عبدالعزیز السنیدی، ریاض، مکتبة الملک فهد، ۱۴۲۰ق؛ الموسوعة لتاریخ المغرب و الاندلس: نجیب ذبیب، بیروت، دار الامیر، ۱۴۱۵ق.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «اصفی الموارد».
