اصل موضوعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اصل موضوعی به معنی
اصل جاری در موضوع قضیّه در مقابل
اصل حکمی که در
حکم قضیّه جاری می‌شود، به کار می‌رود. اصل موضوعی دارای معانی دیگری نیز میباشد.
اصل موضوعی به معنی
اصل جاری در موضوع قضیّه و
اصل سببی و قاعدۀ مسلّم میان دو طرف نزاع است.
عنوان اصل موضوعی به معنای اول و دوم در
اصول فقه، بخش
اصول عملی مطرح و به معنای سوم در
فقه و
اصول به کار رفته است.
اصل موضوعی به این معنا در مقابل
اصل حکمی که در
حکم قضیّه جاری می‌شود، به کار می‌رود مانند آن که در طهارت آبی که پیش از این می‌دانستیم
کرّ بوده پس از ملاقات با
نجس،
شک کنیم، منشأ
شک نیز بقای
آب بر کریّت (
آب کر) باشد. در این جا دو
اصل وجود دارد:
استصحاب بقای کریّت
آب که اصل موضوعی است و
اصل طهارت آب که
اصل حکمی است.
چنانچه قضیّه‌ای مجرای دو
اصل باشد اصل موضوعی مقدّم بر
اصل حکمی است و با جریان اصل موضوعی موردی برای
اصل حکمی باقی نمی‌ماند. در مثال یاد شده با
استصحاب کرّیت
آب نوبت به
اصل طهارت نمی‌رسد. چون با
استصحاب کریّت شکی در
طهارت آب باقی نمی‌ماند تا به
اصالة الطهاره (
قاعدۀ طهارت) آن را برطرف نماییم.
شیخ انصاری برای نخستین بار عنوان اصل موضوعی را بر
اصل سببی مقابل
اصل مسبّبی اطلاق کرده است خواه در
حکم قضیّه جاری شود یا در موضوع آن. وجه این اطلاق آن است که
اصل سببی موضوع
اصل مسبّبی را برمی‌دارد.
اصل موضوعی بدین معنا به قاعده‌ای اطلاق می‌گردد که در موضوع مورد نزاع بین دو طرف، مسلّم و مورد پذیرش هر دو طرف است مانند
قاعدۀ قبح عقاب بلا بیان به عنوان یک
قاعدۀ عقلی مسلّم نزد
اصولیان و
اخباریان. اختلاف دو گروه یاد شده در این ارتباط در آن است که آیا ادلّۀ
احتیاط تمام است تا بیان به شمار رود و ارتکاب عملی که
حرمت آن مشکوک است موجب
عقاب گردد یا نه که نتیجه آن عدم ترتّب
عقاب به جهت عدم بیان بر ارتکاب عمل یاد شده باشد.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص: ۵۳۲ و۵۳۳
