المحاسن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مولف کتاب المحاسن ابو جعفر،
احمد بن محمد بن خالد برقی ، متوفاى ۲۷۴ يا ۲۸۰ هجرى، اين كتاب از بهترين كتابهاى روايى
شیعه به شمار مى‌آيد و برخى اهميت و
اعتبار اين كتاب را در رديف«
کتب اربعه » دانسته‌اند. كتاب محاسن يكى از منابع مهم كتاب كافى، نوشته
ثقة الاسلام کلینی است و شيخ كلينى بسيار به اين كتاب
استناد نموده و از آن روايت نقل مى‌كند.
شيخ ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد بن على برقى، از راويان حديث و از فقهاى بزرگ شيعه و از ياران ائمه عليهم السلام به شمار مى‌آيد، احمد در روستاى« برق‌رود» از توابع شهر قم به دنيا آمد، او اصالتا از كوفه است. جد بزرگ او محمد بن على از ياران
زید بن علی بن الحسین علیهما السلام بود كه در برابر حكومت ظلم و ستم بنى اميه قيام كرده و در زندان يوسف بن عمر به شهادت رسيد، خالد، پدر بزرگ احمد در حالى كه كودكى خردسال بود همراه پدرش عبد الرحمن بن محمد از
کوفه آواره شدند و به شهر
قم پناه آوردند، شهر قم در آن زمان پناهگاه شيعيان محمد و
آل محمد صلوات اللّه عليهم بود و بسيارى از روات بزرگ شيعه در اين شهر زندگى مى‌كردند.
احمد دوران جوانى را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقى، كه خود از شخصيتهاى بزرگ شيعه و از مشايخ روايت و شخصيتى مورد اطمينان نزد
امام موسی کاظم و
امام رضا عليهما السلام بود به كسب علم پرداخت و توشه فراوانى برگرفت، در اين زمان بود كه تصميم گرفت همانند پدر، او نيز از راويان سخنان
اهل بیت رسول خدا و خاندان عصمت و طهارت باشد و سخنان آن امامان معصوم عليهم السلام را به گوش جهانيان برساند.
وى از شخصيتهاى برجسته راويان شيعه در قرن سوم هجرى به شمار مى‌آيد و بسيارى از احاديث
شیخ صدوق و شيخ كلينى به ايشان برمى‌گردد، همانگونه كه محدث نورى مى‌فرمايد:« شيخ طوسى و
نجاشی احمد را توثيق كرده‌اند و او را مورد اطمينان دانسته‌اند». او از ارزشمندترين راويان شيعه به شمار مى‌آيد و بسيارى از علما و فقهاى بزرگ شيعه كه مجموعه‌هاى روايتى نگاشته‌اند از او روايت نقل كرده‌اند،ـ برخى از بزرگان عناوين كتابهاى خود را نيز از او گرفته‌اند مانند: ثواب الأعمال و عقاب الأعمال،
علل الشرایع ، قرائن و خصال.
احمد بن محمد بن عيسى اشعرى، رئيس شهر قم و از راويان بزرگ شيعه، احمد بن محمد بن خالد برقى را از شهر قم بيرون كرد، زيرا او در بين روايات خود روايات مرسله و رواياتى كه راويان آن ضعيف بوده‌اند را نقل مى‌كرده است، اما او پس از مدتى پشيمان شده و برقى را به شهر بازگردانده و از او معذرت خواهى كرد. بعد از وفات او نيز در تشييع جنازه‌اش با سر و پاى برهنه شركت كرد تا اهانتى را كه به او كرده جبران نمايد.
احمد به غير از پدر خود، در محضر برخى از روات و علماى بزرگ شيعه به كسب علم و فراگيرى دانش پرداخته است مانند: معاوية بن وهب،
حماد بن عیسی ، محمد بن ابى عمير، هارون بن جهم،
محمد بن سنان ، يونس بن عبد الرحمان، حسن بن محبوب، على بن حكم،
حسین بن سعید اهوازی ، و بسيارى از روات و ياران ائمه عليهم السلام.
شخصيتهاى بزرگى در محضر درس وى به كسب علم پرداخته‌اند كه هر كدام ستاره‌اى درخشان در آسمان علم و فقاهت مى‌باشند، بزرگانى مانند:
ابراهیم بن هاشم ، على بن ابراهيم بن هاشم،
محمد بن حسن صفار ، محمد بن يحيى عطار، سعد بن عبد الله، محمد بن على بن محبوب، محمد بن حسن بن وليد، محمد بن احمد بن يحيى، عبد الله بن جعفر حميرى،
سهل بن زیاد ، و بسيارى ديگر از روات معتبر شيعه.
احمد بن محمد بن خالد برقى تأليفات فراوانى دارد از جمله: أ- المحاسن، كه شامل يكصد باب از ابواب فقه و حكمت و
آداب و علل شرعيه و
توحید و ساير مراتب
اصول و فروع دين مى‌باشد كه فقط بخشى از آن به دست ما رسيده است. اين كتاب يك مجموعه بزرگ فقهى به شمار مى‌رود، ب-العويص، ج- التبصرة، د- الرجال، ه- البلدان، و- اختلاف الحديث
احمد بن محمد برقى پس از گذراندن عمرى پر بركت در سال ۲۷۴ يا ۲۸۰ هجرى چشم از جهان فرو بست و به سوى معبود و معشوق خويش پر كشيد.
اين كتاب از بهترين كتابهاى روايى شيعه به شمار مى‌آيد و برخى
اهمیت و اعتبار اين كتاب را در رديف« كتب اربعه» دانسته‌اند. كتاب محاسن يكى از منابع مهم كتاب كافى، نوشته
ثقة الاسلام کلینی است و شيخ كلينى بسيار به اين كتاب
استناد نموده و از آن روايت نقل مى‌كند.
علماى شيعه در عصر ائمه عليهم السلام همانند خود ائمه پيوسته مورد اذيت و آزار حكومت‌هاى ستمگر واقع مى‌شدند و شهر قم در آن زمان پايگاهى
امن براى دوستداران خاندان عصمت و طهارت بود، مؤلف اين كتاب، كه خود از شيعيان و از شخصيتهاى بزرگ علماى شيعه به شمار مى‌آيد از امنيت اين شهر بهره برد و با تأليف اين كتاب، روايات ارزشمندى از ائمه عليهم السلام را براى فقهاى بزرگوار شيعه و آيندگان به يادگار گذاشت.
كتاب محاسن از كتابهاى متعددى تشكيل شده است مانند:
كتاب الأشكال و القرائن، شامل رواياتى كه در آنها اعداد ۳ تا ۱۰ بكار رفته و همچنين وصاياى پيامبر و اهل بيت آن حضرت صلوات الله عليهم اجمعين است.
كتاب ثواب الأعمال، شامل رواياتى درباره
اجر و پاداش انواع اعمال خير مى‌باشد.
كتاب عقاب الأعمال، رواياتى پيرامون
گناه و مجازات انواع اعمال ناپسند در آن آمده است.
كتاب الصفوة و النور و الرحمة، شامل يك سرى روايات دربارۀ مقام و منزلت رسول خدا و اهل بيت آن حضرت عليهم السلام و شيعيان آنان است.
كتاب مصابيح الظُلَم، در بر دارنده مباحث شناخت و
معرفت حق است.
كتاب العلل، شامل علل
احکام شرعی است.
كتاب السفر، شامل احكام و رواياتى درباره سفر.
كتاب المآكل، پيرامون احكام خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها.
كتاب الماء، شامل
احکام آبها است.
كتاب المنافع، شامل احكام
استخاره و مشورت.
كتاب المرافق، شامل احكام منزل و
نظافت و وسايل رفت و آمد.
شيخ صدوق در آغاز كتاب«
من لا یحضره الفقیه » مى‌فرمايد: « من احاديث اين كتاب را از منابعى مطمئن كه در ميان فقهاى شيعه مشهور است و بر آن استناد كرده و به آن مراجعه مى‌كنند گرفته‌ام مانند كتاب المحاسن نوشته احمد بن ابى عبد اللّه برقى، اين كتاب از اصول اوليه شيعه و از كتاب‌هايى است كه سند من به آنها معروف است. اين كتاب در فهرست كتاب‌هايى است كه از مشايخ بزرگ شيعه روايت مى‌كنم.»
ابن ادریس در آخر كتاب سرائر در بخش مستطرفات، محاسن را يكى از اصول روايى مورد
اعتماد شيعه دانسته.
قاضی نور اللّه شوشتری از اين كتاب به عنوان پنجمين كتاب معتبر شيعه و در رديف كتب اربعه نام برده است.
مولی محمد تقی مجلسی در شرح فارسى بر كتاب« من لا يحضره الفقيه» مى‌فرمايد:« كتاب محاسن نزد ما هست و چنانكه مشايخ نقل كرده‌اند مؤلف آن بسيار بزرگ و ثقه و معتمد عليه بوده است. آنچه هم اكنون از كتاب موجود است شايد ثلث آن باشد.
برقى به غير از اين كتاب، نود و سه كتاب ديگر در علوم مختلف تصنيف نموده كه اسامى اين كتاب‌ها و ساير كتابهاى علماى ما در فهرست‌هاى صاحبان
رجال موجود است.»
كتاب المحاسن به زبان عربی در دو جلد توسط انتشارات
دار الکتب الإسلامیة در سال ۱۳۷۱ هجری قمری در قم به چاپ دوم رسیده است، در مقدمه كتاب سال ۱۳۷۱ را سال چاپ مى‌نويسد و به نظر مى‌رسد كه سال تجديد چاپ باشد و چاپ دوم آن در همان سال انجام پذيرفته است- و در آخر كتاب ۸ صفحه تعليقه نيز قرار دارد .
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
