• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اوین (محله)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اوین evīn ، سابقاً روستایی در دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز در شمیران و امروزه محله‌ای در شمال غربی کلان‌شهر تهران واقع در منطقۀ ۱ شهرداری تهران.


اوین با میانگین ارتفاع ۶۵۴‘ ۱ متر از سطح دریا در دامنۀ کوه توچال ــ از مهم‌ترین کوه‌های رشته‌کوه البرز ــ و در دهانـۀ درۀ اوین ـ درکه واقع شده است. این دره از خوش‌آب‌وهواترین و نیز پر رفت‌وآمدترین دره‌های شمال تهران است. در روزهای پایان هفته و روزهای تعطیل، بسیاری از افراد برای تفریح و کوهنوردی از طریق این دره که باغ‌های میوۀ بسیاری دارد، به سوی ارتفاعات شمالی شهر می‌گذرند.
[۱] کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، ج۱، ص۱۱۹و ۱۴۶، تهران، ۱۳۵۶ ش.
[۲] زنده‌دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایران‌گردی (استان تهران)، ص۶۶-۶۵، تهران، ۱۳۷۶ ش.


رود فصلی درکه که از دامنه‌های باختری کوه توچال سرچشمه می‌گیرد، با گذر از درۀ اوین در جنوب باختری تهران به رود سولقان (کن) می‌ریزد. این رود از ذوب برف‌های دامنه‌های البرز تغذیه می‌گردد.
[۳] افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، ج۲، ص۴۹۷، تهران، ۱۳۷۳ ش.
چشمه‌های کفو (کف ـ آب)، اشکارخونی، هفت‌دوغونی (هفت‌طغیانی)، یورت مختار، آلوچه‌درختک، درۀ جوزک و درۀ کارا از دیگر منابع آبی اوین به شمار می‌آید.
[۴] اعرابی، مرضیه، مونوگرافی اوین (پایان‌نامۀ کارشناسی)، به راهنمایی محمدحسن ضیاءتوانا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ص۱۰، تهران، ۱۳۶۳ ش.
هرچند اوین در گذشته اراضی وسیع‌تری را در بر می‌گرفت.
[۵] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۷و ۱۲۰، تهران، ۱۳۷۱ ش.
اما براساس تعریف شهرداری تهران از محلۀ اوین، امروزه این محله از باختر به رود درکه، از جنوب و جنوب باختری به بزرگراه چمران و خیابان کچویی، از خاور به خیابان‌های یمن در ولنجک و رشیدالدین فضل‌الله و سپس بلوار دانشجو، و از شمال به درکه محدود است (تحقیقات ... ).

یافته‌های باستان‌شناسان در محدودۀ اوین ــ که غالباً سفال‌هایی متعلق به تمدن موسوم به «سفـال خـاکستری ـ سیـاه» است ــ دیـرینگی سکونت انسان در آنجا را به ۲۰۰‘ ۱ سال پیش از میلاد می‌رساند.
[۶] کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزار و دویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۷، تهران، ۱۳۷۰ ش.
اما در منابع تاریخی تا اوایل سدۀ ۷ ق/ ۱۳ م، از آن نامی به میان نیامده است. ظاهراً برای نخستین‌بار یاقوت از آن با نام «اَذون» به‌عنوان یکی از روستاهای کورۀ قصران بیرونی از توابع ری یاد کرده، و احمد بن حسین بن بابای زیدی را از منسوبان به آن دانسته است.
[۷] یاقوت، ج۱، ص۱۸۰، بلدان.
به گزارش او احمد ابن حسین که در ۴۹۵ ق/ ۱۱۰۲ م در اوین به دنیا آمده بود، از بزرگان زیدیه به شمار می‌آمده، و نزد مردم از احترامی خاص برخوردار بوده است؛ چنان‌که هرگاه به ری می‌رفته است، مردم به او تبرک می‌جسته‌اند و محضرش را مغتنم می‌شمرده‌اند.
[۸] یاقوت، ج۱، ص۱۰۵، بلدان.
از منابع تاریخی چنان پیدا است که در آن روزگار مردم اوین همچون دیگر روستاهای شمال ری، واقع در کوهپایه‌های البـرز زیـدی‌مذهب بـوده‌اند.
[۹] قزوینی رازی، عبدالجلیل، نقض، به‌ کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، ص۴۶۱-۴۶۰، تهران، ۱۳۵۸ ش.
[۱۰] محدث ارموی، جلال‌الدین، ص۴۶۰، حاشیه ۱۴ بر نقض (نک‌ : هم‌ ، قزوینی رازی).
جنگ جلال‌الدوله اسکندر از امرای بادوسپانیان با امیرزادگان اویغور در ۷۵۶ ق/ ۱۳۵۵ م، مهم‌ترین واقعۀ تاریخی اوین به شمار می‌آید. در این سال، امیرزادگان اویغور به فرماندهی دلسون قیا (درسون قیا) بر ضد حکومت بادوسپانیان شورش کردند و قلعۀ اوین (اذون) را به تصرف درآوردند. ازاین‌رو، جلال‌الدوله به یاری برادران خود قلعۀ اوین را محاصره کرد و پس از مدتی آن را به تصرف درآورد و به منظور جلوگیری از شورش‌های احتمالی بعدی، آن را ویران ساخت.
[۱۱] مرعشی، ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش محمد حسین تسبیحی، ص۴۶-۴۵، تهران، ۱۳۴۵ ش.
[۱۲] اولیاء‌الله آملی، تاریخ رویان، به‌ کوشش منوچهر ستوده، ص۱۹۲-۱۹۴، تهران، ۱۳۴۸ ش.
اوین همچون دیگر روستاهای ناحیۀ شمیران زمانی اهمیت یافت که آقا محمدخان قاجار تهران را به پایتختی برگزید و از آن پس، کوهپایه‌های شمالی تهران به تابستانگاه تهرانیان بـدل شد و بـر رونق و اعتبار آن‌ها افـزوده گشت.
[۱۳] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، ۱۳۷۱ ش.


اوین در گذشته روستایی با اقتصاد کشاورزی و خرده‌مالک بود. آب رود درکه به طور سنتی میان اوین و درکه تقسیم می‌گردید و از این میان، اوین ۵ سهم حقابه داشت. نهری به نام جُواربن از اوین گذر می‌کرد که حقابۀ آن به روستاهای امین‌آباد، دولت‌آباد و نجف‌آباد تعلق داشت. ساکنان این روستاها هزینه‌ای را به صورت سالانه بابت این حقابه به اهالی اوین می‌پرداختند. از دیگر منابع آبی اوین می‌توان به دو رشته قنات به نام‌های قنات وزیر و قنات شیخ جعفر اشاره کرد.
[۱۴] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۱، تهران، ۱۳۷۱ ش.

در گذشته سیلاب‌های بهاری درۀ اوین ـ درکه تا نواحی مرکزی تهران گسترش می‌یافت. ازاین‌رو، برای کنترل این سیلاب‌ها سدی در امیرآباد ساخته شده بود.
[۱۵] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۱۷، تهران، ۱۳۷۱ ش.


اوین در اواخر دهۀ ۱۳۲۰ ش، ۸۳۶ تن، و در ۱۳۳۵ ش و ۱۳۴۵ ش، به ترتیب ۶۹۶ و ۷۷۹‘۱ تن جمعیت داشت.
[۱۶] گزارش مشروح حوزۀ سرشماری (تهران)، وزارت کشور، ص۱، تهران، ۱۳۳۷ ش.
[۱۷] اعرابی، مرضیه، مونوگرافی اوین (پایان‌نامۀ کارشناسی)، به راهنمایی محمدحسن ضیاءتوانا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ص۸۴، تهران، ۱۳۶۳ ش.
[۱۸] فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، ج۱، ص۲۷، تهران، ۱۳۲۸ ش.
جمعیت اوین در سرشماری‌های بعدی در شهر تهران ادغام گردید.

توسعۀ کالبدی شهر تهران در دورۀ پهلوی دوم با سرعتی بیش از گذشته ادامه یافت و در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ ش، شهر تهران به اوین متصل، و نهادهای دولتی و نیمه‌دولتی بسیاری در زمین‌های زراعی اوین ایجاد گردید که از آن میان، می‌توان به نمایشگاه بین‌المللی تهران، دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق)، هتل آزادی (هایت سابق)، هتل اوین، و زندان اوین اشاره کرد.
[۱۹] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۹-۱۲۶، تهران، ۱۳۷۱ ش.
[۲۰] اعرابی، مرضیه، مونوگرافی اوین (پایان‌نامۀ کارشناسی)، به راهنمایی محمدحسن ضیاءتوانا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ص۹۹، تهران، ۱۳۶۳ ش.
[۲۱] حمیدی، ملیحه، استخوان‌بندی شهر تهران، ج۲، ص۶۴، تهران، ۱۳۷۶ ش.
سالن اجلاس سران یا مرکز همایش‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران نیز در ۱۳۷۷ ش در اراضی اوین ساخته شد.
[۲۲] زنده‌دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایران‌گردی (استان تهران)، ص۱۴۶، تهران، ۱۳۷۶ ش.
شهرک آتی‌ساز در جنوب اوین از مهم‌ترین شهرک‌های شهر تهران به شمار می‌آید.
[۲۳] حمیدی، ملیحه، استخوان‌بندی شهر تهران، ج۲، ص۱۳۴، تهران، ۱۳۷۶ ش.
بافت کالبدی و قدیمی اوین اگرچه دچار تغییر شده، اما هویت خود را به طور نسبی حفظ کرده است؛ ازاین‌رو، معابر باریک و شبکۀ هندسی نامنظم آن‌ها، فشردگی و تراکم، از ویژگی‌های بافت قدیمی آن به شمار می‌آید (تحقیقات).
مسئلۀ وقفی بودن یا وقفی نبودن اراضی اوین از اوایل دورۀ پهلوی تا به امروز مطرح بوده است، اما ظاهراً سندی دربارۀ وقفی بودن این اراضی در دست نیست.
[۲۴] ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹، تهران، ۱۳۷۱ ش.
[۲۵] کسروی، احمد، زندگانی من (ده سال در عدلیه)، ص۳۲۵-۳۱۹، تهران، انتشارات بنیاد.


از منابع معدنی اوین می‌توان به معدن سنگ سبز (توف) در ۵کیلومتری غرب اوین اشاره کرد که در پی‌سازی و بنای ساختمان کاربرد دارد.
[۲۶] امامی، مهدی، معادن ایران (فعال و غیرفعال تا پایان نیمۀ اول ۱۳۷۴)، ص۱۰۸، شیراز، ۱۳۷۵ ش.


بقعه‌های امامزادگان عزیز (ه‌ م) و مطیب (ه‌ م) در این محله واقع‌اند.
[۲۷] اخوان‌توکلی، فرناز، «گزارش شناسایی مقدماتی گورستانهای تاریخی شهر تهران»، پژوهشنامه (مجموعه مقالات)، سازمان میراث فرهنگی کشور، ص۹۳، تهران، ۱۳۷۹ ش.


۱. ↑ کریمان، حسین، قصران ( کوهسران)، ج۱، ص۱۱۹و ۱۴۶، تهران، ۱۳۵۶ ش.
۲. ↑ زنده‌دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایران‌گردی (استان تهران)، ص۶۶-۶۵، تهران، ۱۳۷۶ ش.
۳. ↑ افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، ج۲، ص۴۹۷، تهران، ۱۳۷۳ ش.
۴. ↑ اعرابی، مرضیه، مونوگرافی اوین (پایان‌نامۀ کارشناسی)، به راهنمایی محمدحسن ضیاءتوانا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ص۱۰، تهران، ۱۳۶۳ ش.
۵. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۷و ۱۲۰، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۶. ↑ کامبخش‌فرد، سیف‌الله، تهران سه‌هزار و دویست‌ساله براساس کاوشهای باستان‌شناسی، ص۷، تهران، ۱۳۷۰ ش.
۷. ↑ یاقوت، ج۱، ص۱۸۰، بلدان.
۸. ↑ یاقوت، ج۱، ص۱۰۵، بلدان.
۹. ↑ قزوینی رازی، عبدالجلیل، نقض، به‌ کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، ص۴۶۱-۴۶۰، تهران، ۱۳۵۸ ش.
۱۰. ↑ محدث ارموی، جلال‌الدین، ص۴۶۰، حاشیه ۱۴ بر نقض (نک‌ : هم‌ ، قزوینی رازی).
۱۱. ↑ مرعشی، ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش محمد حسین تسبیحی، ص۴۶-۴۵، تهران، ۱۳۴۵ ش.
۱۲. ↑ اولیاء‌الله آملی، تاریخ رویان، به‌ کوشش منوچهر ستوده، ص۱۹۲-۱۹۴، تهران، ۱۳۴۸ ش.
۱۳. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۱۴. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۱، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۱۵. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۱۷، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۱۶. ↑ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری (تهران)، وزارت کشور، ص۱، تهران، ۱۳۳۷ ش.
۱۷. ↑ اعرابی، مرضیه، مونوگرافی اوین (پایان‌نامۀ کارشناسی)، به راهنمایی محمدحسن ضیاءتوانا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ص۸۴، تهران، ۱۳۶۳ ش.
۱۸. ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، ج۱، ص۲۷، تهران، ۱۳۲۸ ش.
۱۹. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۹-۱۲۶، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۲۰. ↑ اعرابی، مرضیه، مونوگرافی اوین (پایان‌نامۀ کارشناسی)، به راهنمایی محمدحسن ضیاءتوانا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ص۹۹، تهران، ۱۳۶۳ ش.
۲۱. ↑ حمیدی، ملیحه، استخوان‌بندی شهر تهران، ج۲، ص۶۴، تهران، ۱۳۷۶ ش.
۲۲. ↑ زنده‌دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایران‌گردی (استان تهران)، ص۱۴۶، تهران، ۱۳۷۶ ش.
۲۳. ↑ حمیدی، ملیحه، استخوان‌بندی شهر تهران، ج۲، ص۱۳۴، تهران، ۱۳۷۶ ش.
۲۴. ↑ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹، تهران، ۱۳۷۱ ش.
۲۵. ↑ کسروی، احمد، زندگانی من (ده سال در عدلیه)، ص۳۲۵-۳۱۹، تهران، انتشارات بنیاد.
۲۶. ↑ امامی، مهدی، معادن ایران (فعال و غیرفعال تا پایان نیمۀ اول ۱۳۷۴)، ص۱۰۸، شیراز، ۱۳۷۵ ش.
۲۷. ↑ اخوان‌توکلی، فرناز، «گزارش شناسایی مقدماتی گورستانهای تاریخی شهر تهران»، پژوهشنامه (مجموعه مقالات)، سازمان میراث فرهنگی کشور، ص۹۳، تهران، ۱۳۷۹ ش.


• آرین‌نیا، احمد، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «اوین (محله)»، ص۲۳۹.    


رده‌های این صفحه : محله های تهران | مناطق تهران ناحیه1
جعبه ابزار