باقیات‌الصالحات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باقیات‌ِصالِحات، تعبیری قرآنی که در فرهنگ اسلامی جایگاهی ویژه یافته، و با وجود
تفاسیر گوناگونی که از آن ارائه شده، در مجموع به معنی هر امر صالحی است که
ثواب آن تا ابد باقی باشد.
تعبیر باقیات صالحات در دو موضع از
قرآن کریم آمده است
و مفسران از آن تفسیرهای گوناگونی کرده‌اند که همه را می‌توان به یک معنای جامع بازگرداند و آن «هر
عمل صالحی از قول یا فعل است که برای آخرت بماند».
به عقیده برخی مراد از باقیات صالحات آثار نیک است که در
دنیا باقی است
و به
نص قرآن، تمام اعمال اعم از نیک و بد در جهان و نزد خداوند محفوظند.
در سخن از فروع باقیات صالحات، نخست باید یادآور شد که بر اساس
روایاتی از
شیعه و
اهل سنت،
اذکاری همچون
حمد و
تکبیر و
تسبیح از مصادیق شاخص آن دانسته شده، و بر تأثیر این اذکار در محو آثار
گناهان تأکید شده است.
مجلسی و
غزالی نیز در علت سفارش به این اذکار و شناختن آنها به عنوان باقیات صالحات، با توجه به محتوای عمیق معرفتی و آثار روحی آنها نکاتی بیان کرده‌اند.
همچنین بنا بر روایتی از
امام صادق (علیه‌السلام) مودت
اهل بیت (علیه‌السلام) و بزرگ شمردن آنان به عنوان نخستین
نعمت الهی از باقیات صالحات به شمار آمده است.
برخی باقیات صالحات را
دختران شایسته دانسته‌اند، زیرا آنها برای
پدرانشان (در دنیا) نزد
خداوند موجب بهترین ثواب خواهند بود و در آخرت نیز مایه امیدواری آنان هستند.
در مجموع از بیان بیشتر مفسران به دست می‌آید که همه باورها، سخنان و اعمال نیک را می‌توان از باقیات صالحات دانست و موارد خاصی که در روایات بر آن تأکید شده، در واقع مصداقهایی از این تعبیر کلی است.
گفتنی است که برداشتهای گوناگون از باقیات صالحات موجب شده است تا در طی
سده‌های پیاپی، شماری از آثار در زمینه های گوناگون اذکار و
ادعیه، اصول عقاید یا فضایل اهل بیت (علیه‌السلام) با عنوان الباقیات الصالحات نوشته شود.
شهید اول رساله‌ای کوتاه به نام
الباقیات الصالحات در تفسیر این اذکار نوشته، و آنها را بیانگر ۵ اصل (
توحید،
نبوت،
معاد،
عدل و
امامت) دانسته، و بیاضی شرحی بر آن با عنوان
الکلمات النافعات نوشته است.
افزون بر آن، می‌توان به این آثار اشاره کرد: نوشته
سید حسن بن دلدار لکهنوی در باب اصول عقاید به
اردو (چ لکهنو، ۱۲۹۵ق)؛ نوشته
شیخ عباس قمی در باب ادعیه و اذکار که در ۱۳۴۶ق، و پس از آن در حاشیه
مفاتیح الجنان بارها به چاپ رسیده است؛ دیوانی از
عبدالباقی فاروقی (نظم ۱۲۷۰ق) در فضایل
اهل بیت (علیه‌السلام) که مکرر از جمله در ۱۲۷۶ق به چاپ رسیده است.
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة.
(۲) محمد ابن‌بابویه، ثواب الاعمال، به کوشش محمدمهدی حسن خرسان، قم، ۱۳۶۴ق.
(۳) ابوالفتوح رازی، روض الجنان، به کوشش محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، ۱۳۶۵ش.
(۴) احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
(۵) شرف‌الدین علی استرابادی، تأویل الایات الظاهرة، قم، ۱۴۰۹ق.
(۶) حاجی‌خلیفه، کشف.
(۷) محمد حاکم نیشابوری، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
(۸) محمود زمخشری، الکشاف، قاهره، ۱۳۷۳ق.
(۹) سیوطی، الدر المنثور، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۱۰) محمد شیخ طوسی، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
(۱۱) محمدحسین طباطبایی، المیزان، تهران، ۱۳۸۳ق.
(۱۲) محمد غزالی، احیاء علوم الدین، بیروت، ۱۴۰۶ق.
(۱۳) محسن فیض کاشانی، الصافی، تهران، ۱۳۸۷ق.
(۱۴) قرآن کریم.
(۱۵) محمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، ۱۹۶۵م.
(۱۶) محمد کلینی، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق.
(۱۷) محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۱۸) احمد میبدی، کشف الاسرار، تهران، ۱۳۶۱ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «باقیات‌الصالحات»، ج۱۱، ص۴۳۹۱.
