برداباکا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَردابالکا، یکی از قدیمترین زیستگاه‌های
انسان در دوره ارینه سنگی قدیم در دامنه های شمال غربی زاگرس می‌باشد.
این محل در درّه چمچمال در نزدیکی شهر
سلیمانیه امروزی واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا هفتصد متر است.
بردابالکا در ۱۳۲۸ش/ ۱۹۴۹ کشف شد. دو سال بعد یک گروه از باستان شناسان آمریکایی به کاوش های محدودی در این محل پرداختند که آثار به دست آمده از آن در موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شود و تاکنون گزارشی درباره این آثار انتشار نیافته است. چارلز ردمن
بردابالکا را قدیمترین محّل باستانی شناخته شده در زاگرس معرفی کرده و قدمت آن را به قبل از دوره موستری (شانیدر D) یعنی افزون بر صد هزار سال پیش، تعیین کرده است، اما به نوشته فیلیپ اسمیت
قدمت بردابالکا به اواخر آخرین دوره بین یخبندان (ریس ـ ورم) یا آغاز آخرین دوره یخبندان وُرْم، یعنی هفتاد تا صد هزار سال پیش، می رسد. فرانسوا اور، انسان شناس
فرانسوی ، آثار به دست آمده از بردابالکا را متعلّق به فرهنگ آشولی جدید دانسته است که بیش از صد هزار سال سابقه دارد.
از درون لایه های رسوبی ایجاد شده در دوره
پلئیستوسن بالایی و در بین دو لایه از گل و لای، آثار و نشانه های زیر از زندگی
انسان در بردابالکا به دست آمده است: قلوه سنگهای
آهکی تراشیده، ابزار ساخته شده از سنگ چخماق، عمدتاً مشتمل بر تبرهای دستی که از عناصر مشخص فرهنگ آشولی اند، با این تفاوت که بعضی از این تبرها بسیار کوچکتر از نمونه های شناحته شده اند
و ابزارهایی ساخته شده از قطعات کوچک سنگ با اندکی دستکاری (مرمت ـ لب پرشدگی). این ادوات عمدتاً بدون بهره گیری از فن لووالوا که یکی از فنون ابزارسازی مشخص فرهنگی آشولی است، ساخته شده اند.
به نظر برخی از محقّقان استخوان‌های بر جای مانده از حیواناتی نظیر
فیل،
کرگدن،
آهو،
گوسفند،
بز وحشی و
اسب وحشی نشانه آن است که سازندگان این ابزارها به شکار این حیوانات می‌پرداخته اند. وجود این حیوانات علفخوار خود از پوشش گیاهی فراوان در دامنه های غربی زاگرس در این دوره خبر می‌دهد.
همچنین باقی‌مانده به دست آمده از نوعی
حلزون زمینی از این محل نشان می‌دهد که آب و هوای منطقه در آن دوره با آب و هوای امروزی تفاوت چندانی نداشته است.
تا چندی پیش بردابالکا یگانه محل باستانی متعلّق به دوره آشولی در خاورمیانه به حساب می‌آمد، اما اخیراً نشانه های این فرهنگ در مکان های دیگری، در داخل و خارج
ایران، مشاهده شده است. چنانکه در پی بررسی های جدیدتر در درّه دجله در نزدیکی اسکی مُسول (موصل قدیم) و در کناره رود فرات در جنوب مرز
سوریه نیز آثاری از این فرهنگ به دست آمده است.
نمونه های مشابه دیگری از این فرهنگ در خارج از مرزهای کنونی ایران، در
جمهوری آذربایجان،
ارمنستان،
گرجستان و در مناطقی از قفقاز شناسایی شده است.
از نمونه های مشابه این فرهنگ در ایران می‌توان به محلی معروف به پُل باریک، در درّه هُلیلان (
لرستان)، اشاره کرد که در آن تعدادی تبرهای دستی کوچک و ابزارهایی ساخته شده از قلوه سنگ های رودخانه ای به دست آمده است.
همچنین آثار کشف شده از محلی به نام گاکیا، در نزدیکی
کرمانشاه، ویژگی‌های بردابالکا را تداعی می‌کند.
(۱) R JBraidwood, Seeking the world's first farmers in Persian Kurdistan, London ۱۹۶۰.
(۲) Dictionnaire de la Prإhistoire , ed Andrإ Leroi-Gourhan, Paris ۱۹۸۸, sv "BardaBalka" (by F Hours).
(۳) P Mortensen, "Survey and soundings in the Holailan Valley ۱۹۷۴", in Proceedings of the rd Annual Symposium on Archeological Research in Iran, ed F Bagherzadeh, Tehran ۱۹۷۴.
(۴) Charles L Redman, The rise of civilization: from early farmers to urban society in the ancient Near East, San Francisco ۱۹۷۸.
(۵) R Singer and JJ Wymer,, "A hand-ax From northwest Iran: the question of human movement between Africa and Asia in the Lower Palaeolithic Periods" in Views of the Past , ed LG Freeman, The Hague ۱۹۷۸.
(۶) Philip EL Smith, Palaeolithic archaeology in Iran, Philadelphia ۱۹۸۷.
(۷) Fran ois Valla, "Le Moyen- Orient", dans La Prإhistoire dans le monde, ed Josإ Garanger, Paris ۱۹۹۲.
(۸) H E Jr Wright and B Howe, "Preliminary report on soundings at BardaBalka", Sumer, vol ۷ (۱۹۵۱).
(۹) رایت و هاو.
(۱۰) چارلز ردمن.
(۱۱) اسمیت.
(۱۲) والا.
(۱۳) سینگر و ویمر.
(۱۴) مرتنسن.
(۱۵) بریدوود.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَردابالکا»، شماره۲۳.
