بلتستان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلْتِسْتان، منطقه ای در
کشمیر آزاد که در متون اسلامی به تبت خُرد معروف است.
بلتستان سرزمینی کوهستانی است که شماری از بلندترین قلل جهان در آن واقع شده است. گادوین اوستن (ک ۲)، مرتفعترین قله کوه‌های قراقروم و بلندترین قلعه جهان پس از اورست، به ارتفاع ۶۱۱، ۸ متر (فتح در ۱۳۳۲ ش/ ۱۹۵۳) و گاشر بروم، به ارتفاع ۱۴۹، ۸متر (فتح در ۱۳۳۷ ش/ ۱۹۵۸) از آن جمله اند. رود سند و شیوک منطقه را آبیاری می‌کنند. سکردو، شهر عمده آن و مرکز اداری منطقه و مرکز بازرگانی چادرنشینان است. این شهر در۱۳۳۰ ش /۱۹۵۱ نیروی برق مجهز شده است و دارای فرودگاه، بیمارستان پیشرفته، مدرسه و بازار است.
حدود ۰۰۰، ۱۷۰
بلتی در این منطقه زندگی می‌کنند. زبان بلتیها ترکیبی از لدّاخی و تبتی است و از زمانی که
مسلمان شده اند، واژه‌های فارسی و عربی و اردو، بویژه در حوزه
دین ، جایگزین کلمات تبتی شده است که از نفوذ
اسلام حکایت می‌کند.
بلتیها تا پیش از ۸۰۲،
بودایی بودند و تقریباً در همین زمان، مرشدان
صوفی آنان را به دین اسلام درآوردند. بنا به روایات محلی، براثر سفرهای
سید علی همدانی (۷۱۴ـ۸۷۶) بود که اسلام به بلتستان راه یافت. هیچ سند تاریخی از سفر او در دست نیست، اما تعالیم وی، به طور مستقیم یا به کوشش مریدانش، بخوبی نفوذ پیدا کرد. برخی از قدیمترین
مساجد در بلتستان،
خانقاه‌های چوبی است که از روی طرح منحصر به فرد مسجد معروف
شاه همدان در سرینگر ساخته شده است.
طریقه نوربخشیه که
سید محمد نوربخش (متوفی ۸۶۹)، مؤسس آن بود، از کشمیر به بلتستان آورده شد. صوفیان نوربخشیه هنوز در شرق بلتستان حضور دارند. سایر بلتیها، بویژه در ناحیه سکردو، عمدتاً شیعه اند. میرشمس الدین عراقی، که در کشمیر در لفافه تعلیم نوربخشیه به تبلیغ شیعه می‌پرداخت، مذهب شیعه را از کشمیر به بلتستان آورد. هونزه‌ها، همسایگان بلتیها، از پیروان آقاخان اند. هرچند بلتیها بیش از پانصدسال است که مسلمان شده اند، خاستگاه تبتی فرهنگ آنان هنوز در زبان،
کشاورزی و سنت‌های عامیانه آن‌ها دیده می‌شود.
درباره خاستگاه مردم بلتی و نام بلتستان حدسیاتی چند وجود دارد. در
زبان بلتی واژه بلتی به آغل‌هایی اطلاق می‌شود که برای نگهداری
حیوانات در زیرزمین ساخته می‌شود. وجود این آغل‌ها که تعداد محدودی از حیوانات را در خود جای می‌دهد، روشن می‌سازد که ساکنان اولیه این منطقه کشاورزان یکجانشین بوده اند.
فرمانروایان قدیمی بلتستان، به «راجا» یا «گیال پو» ملقب بودند.
علی شریف خان در قرن دهم/ شانزدهم از مشهورترین آنهاست که دژی در سکردو بنا کرد. لشکرکشی‌های او به نواحی مجاور هنوز مایه اصلی بسیاری از ترانه‌های عامیانه است. در اوایل قرن یازدهم/ هفدهم، گیال پوی دیگری، به نام علی میر، حاکم
سکردو ، به موطن بلتیها تاخت و آن را فتح کرد. در ۱۲۵۶، احمدشاه، آخرین گیال پو، در برابر سردارِ دوگرا، زوراور سینگ، استقلال خود را از دست داد. در آن هنگام، کشمیر زیر لوای گلاب سینگ بود و بلتستان نیز به آن ملحق شد. در ۱۲۶۳، به موجب قرارداد امرِتسِر تحت نظر وزارت لداخ قرار گرفت و بدین سان به سلطه انگلیس درآمد.
در ۱۳۲۶ ش /۱۹۴۷. مهاراجه ایالت جامو و کشمیر، الحاق این سرزمین را به
هند اعلام کرد. این تصمیم به درگیری و جنگ میان هند و
پاکستان انجامید و حکومت کشمیر آزاد با پشتیبانی پاکستان در کشمیر تشکیل شد.
مردم بلتستان نیز از دولت پاکستان خواستند که نظارت بر این ناحیه را به دست گیرد.
در ۱۳۲۷ ش /۱۹۴۸، براساس قرارداد آتش بس بین دوکشور، کشمیر آزاد در تصرف پاکستان باقی ماند. خط آتش بس، بلتستان را در کشمیر آزاد قرار داد و امروزه بلتستان فقط ناحیه ای اداری در کشمیر آزاد است که تحت نظارت وزارت کشور پاکستان اداره می‌شود.
پیش از جداشدن بلتستان از جامو و کشمیر، بازرگانی و سفر میان بلتستان، لداخ و سرینگر پیوسته انجام می‌گرفت. مردم بلتستان برای کار به نقاط دور مانند سیملا و حتی کلکته می‌رفتند. از زمان تقسیم ایالت جامو و کشمیر در ۱۳۲۶ ش/ ۱۹۴۷، بلتستان منزوی تر شد؛ زیرا خط آتش بس که همیشه محل درگیری بود، مرز جنوب شرقی بلتستان را تشکیل می‌داد و مدت چهارده سال سراسر ناحیه به روی مسافران خارجی بسته شد.
در ۱۳۵۳ ش /۱۹۷۴ که این محدودیت کاهش یافت، کوهنوردان غربی به منطقه سرازیر شدند و پس از سال‌ها برای نخستین بار بلتیها در مقابل باربری برای کوهنوردان دستمزد نقدی دریافت کردند.
بلتستان امروزه تا اندازه ای پیشرفت کرده است. تقریباً در سراسر آن راه‌هایی احداث شده است، سکردو با راولپندی ارتباط هوایی دارد و خدمات پستی و هوایی بین بلتستان و پاکستان برقرار است. بهبود خدمات فرهنگی و بهداشتی و سایر تسهیلات، سطح زندگی مردم را رشد داده و مبالغ هنگفتی برای
توسعه اقتصادی (بویژه راهسازی) این ناحیه اختصاص یافته است.
مردم بلتسان شیفته
ایران و
انقلاب اسلامی ایران‌اند و برگزاری
عید نوروز در این ناحیه از تأثیر فرهنگ ایرانی در بلتستان حکایت دارد.
(۱) زیبا فرزین نیا، پاکستان، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۶ ش.
(۲) محمدکاظم محمدی، سیمای پاکستان: یادداشتهای سفر، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۳) Pat Emerson and Richard M Emerson, "Baltis", in Muslim pepoles: a world ethnographic survey, ed Richard V Weekes, Westport, Connecticut ۱۹۸۴;.
(۴) The Encyclopedia Americana, Danbury ۱۹۸۴, sv "Baltistan";.
(۵) EI ۲ , sv "Baltistan" (by A S Bazmee Ansari) ;.
(۶) The New Encyclopaedia Britannica , Chicago ۱۹۸۵, Micropaedia, sv"Baltista ¦ n";.
(۷) The World book encyclopedia London ۱۹۹۵, sv" Jammu and Kashmir".
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلتستان»، شماره۱۶۶۷.
