تاریخ طبرستان و رویان و مازندران
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ طبرستان و
رویان و
مازندران، کتابی به فارسی در شرح رویدادهای طبرستان و رویان و مازندران از دوره باستان تا ۸۸۱، تألیف
سیدظهیرالدین مرعشی می‌باشد. این کتاب به نام
کارکیا میرزاعلی، از امرای
خاندان کیاییان (حک: ۸۸۳ ـ ۸۹۴)، نوشته شده است.
آغاز تحریر آن روشن نیست. مؤلف تاریخ پایان آن را ۸۸۱ آورده است.
این کتاب تلفیقی است از
تاریخ طبرستان علی بن جمال الدین رویانی و
تاریخ رویان اولیاءاللّه آملی و مؤلف دو فصل بر آن‌ها افزوده است.
مرعشی پس از مطالعه دو کتاب یادشده، اولی را موجز و دومی را مطوّل یافته و بنا را بر تلفیق آن دو اثر گذاشته است.
او به صراحت می‌گوید که عبارات آملی را بدون تغییر و عیناً نقل کرده است.
با توجه به آن‌که تاریخ رویان رونویسی از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار است
و مرعشی در اثر خود نامی از ابن اسفندیار نبرده، روشن می‌شود که به تاریخ طبرستان دسترسی نداشته است.
اوزلی در کتابش، (
سفر‌هایی به کشورهای گوناگون
مشرق زمین)، بدون در نظر گرفتن زمان تألیف تاریخ طبرستان گفته است که کتاب ابن اسفندیار، اقتباسی است از کتاب سیدظهیرالدین مرعشی.
تاریخ طبرستان و رویان و مازندران مشتمل است بر دیباچه، مقدمه و چندین فصل.
مرعشی در مقدمه کتاب، به
ضرورت علم تاریخ پرداخته و پنج طبقه اجتماعی را که به نظر او شکل دهنده جوامع انسانی‌اند، شرح داده است.
فصول نخستین کتاب به بیان جغرافیای تاریخی رویان،
رستمدار،
آمل،
ساری و
گرگان اختصاص دارد.
فصول بعدی در شرح رویدادهای تاریخی این سرزمین از دوره
کیومرث تا
حکومت کارکیا
سلطان محمد دوم (۸۵۱ ـ۸۸۳) است و دوران حکومت سلسله‌های
باوندیان،
زیدیان،
زیاریان،
قارن وندان،
بادوسپانیان و
آل دابویه را در بر می‌گیرد.
فصل راجع به وقایع دوره حکومت ملک کیومرث (از امیران رستمدار) و فرزندان او و فصل خروج
سید قوام الدین مرعشی و استیلای اخلاف او بر
مازندران، تألیف مرعشی است.
این فصول به سبب آن‌که مؤلف از
دیوانیان بوده و به نوشته‌‌ها و اسناد بسیاری دسترسی داشته، اهمیت خاصی دارند.
مرعشی فقط به ذکر وقایع تاریخی طبرستان بسنده نکرده و به رویدادهای مناطق همجوار آن - که به نوعی بر
تاریخ این سرزمین تأثیر گذارده‌اند - نیز پرداخته است.
همچنین رخدادهای دوران
حکومت ساسانیان،
امویان،
عباسیان و سلسله‌های ایرانی چون
سامانیان،
طاهریان،
صفاریان و
آل بویه و سلسله‌های ترک نژاد مانند
غزنویان،
سلجوقیان،
خوارزمشاهیان و
قراقوینلو‌ها را که به تاریخ طبرستان و رویان و مازندران مربوط بوده، نوشته است.
مرعشی هرگاه مطلبی را مبهم یافته و قادر به روشن کردن آن نبوده، با جملات «واللّه اعلم بالصواب» یا «العهدة علی الراوی» آن را بیان کرده است.
تاریخ طبرستان و رویان و مازندران دارای اشتباهاتی است، بویژه در ذکر تاریخ حکومت ملوک طبرستان از
آل دابویه تا
سادات زیدیه، زیرا مؤلف
تاریخ هجری و
تاریخ یزدگردی را با یکدیگر تطبیق نداده است.
نثر این کتاب، روان و ساده و حتی می‌توان گفت عامیانه و همراه با غلط‌های املایی و انشایی است.
مؤلف گاه اصطلاحات و
مَثَل‌های محلی به کار برده است.
او از
آیات و
احادیث نیز برای بیان رویدادهای تاریخی بهره جسته است.
تاریخ طبرستان و رویان و مازندران از منابع مورخانی چون
میر‌خواند در
تاریخ حبیب السیر و اعتمادالسلطنه در التدوین فی احوال جبال
شروین بوده است.
برنهارد دورن این کتاب را با مقدمه‌ای مفصّل در ۱۲۶۶/ ۱۸۵۰ در سن پطرزبورگ چاپ کرد.
عباس شایان این کتاب را در ۱۳۳۳ش همراه با ترجمه مقدمه دورن در
تهران منتشر کرد.
این کتاب همچنین در ۱۳۴۵ش به کوشش محمدحسین تسبیحی و در ۱۳۶۳ش با مقدمه یعقوب آژند چاپ شده است.
(۱) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، التدوین فی احوال جبال
شروین: تاریخ سوادکوه مازندران، چاپ مصطفی احمدزاده، تهران ۱۳۷۳ش.
(۲) خواندمیر، تاریخ حبیب السیر.
(۳) احمد کسروی، کاروند کسروی، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ش.
(۴) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ش.
(۵) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، چاپ عباس شایان، تهران ۱۳۳۳ش.
(۶) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، چاپ محمدحسین تسبیحی، تهران ۱۳۴۵ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ طبرستان و رویان و مازندران»، شماره۳۱۱۳.
