تازه‌های رجال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بخش تازه‌هاى
رجال را گشوده ایم و بنا داریم به اندازه توان، به شناساندن آثار تازه نشر یافته رجال بپردازیم.
عبدالنبى جزائرى (م:۱۰۲۱هـ.ق.)، تحقیق: مؤسسة الهدایة
ناشر: ریاض ناصرى، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۴جلد.
حاوى الاقوال، از همان اوان انتشار نسخه خطى آن، مورد توجه ویژه محافل علمى و حوزه‌هاى علمیه و محققان و صاحب نظران و رجال پژوهان قرار گرفت و در ردیف منابع مهم رجال پژوهى، جاى گرفت.
عبدالنبى جزائرى، با سبک ویژه خود که همانا دسته بندى راویان است به چار دسته:
صحاح ،
حسان ،
موثقون و
ضعفا و شناساندن ۲۳۵۸ راوى، در بین اهل نظر و دارندگان سبک‌هاى ویژه رجالى، جایگاه والایى یافته است.
مؤسسه: (الهدایه لاحیاء التراث) با استفاده از دو نسخه خطى (که یکى از آن‌ها را خود نویسنده اصلاح کرده و حاشیه‌هاى ارزنده اى به آن زده) تصحیح کرده و با پانوشته‌هاى سودمندى به چاپ رسانده است.
ریاض محمد حبیب ناصرى، مقدمه اى دراز دامن بر آن نگاشته و شرح حال نویسنده را نیز در این مقدمه گنجانده است.
نویسنده آثار دیگرى نیز دارد:
اجوبة مسائل الشیخ
جابر بن عباس نجفی ، الاقتصاد فى شرح الارشاد، الحواشى على التهذیب، حاشیه بر الکافى، حاشیه بر المختصر النافع، حاشیه بر نقد الرجال، شرح تهذیب الاصول واثرى در موضوع امامت.
غلامرضا عرفانیان یزدى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ سوم، ۱۳۷۷.
در
علم رجال مشهور است که
محمد بن ابی عمیر ازدی و
صفوان بن یحیی و احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى، تنها از اشخاص
ثقه روایت نقل مى کنند. در این اثر، نخست ۵۹۰ تن از مشایخ آنان به اجمال نام برده مى شود، سپس یکایک آن‌ها شناسانده مى شوند.
نویسنده، مقدمه اى دراز دامن بر کتاب نگاشته است که نکته‌هاى سودمندى را در فرا دید خواننده قرار مى دهد.
محمد بن احمد دمشقى صالحى (م.۷۴۴هـ.ق.)، تحقیق: اکرم بوشى و ابراهیم زیبق،
بیروت ، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۱۷.
در این اثر، طبقات راویان، تا شش طبقه یاد مى شود و در شناساندن هر راوى، نویسنده تلاش مى ورزد که موارد زیر را به روشنى بیان کند:
نام، کنیه، لقب، نام اجداد،
مذهب ، تألیف،
عدالت ، تاریخ ولادت و وفات، سال شروع به فراگیرى علم، مشایخ، شاگردان مشهور، خبرهاى نقل شده از او که حکایت از موقعیت علمى او مى کند، کسانى که در سال وفات او فوت کرده‌اند.
شمس الدین محمد بن احمد ذهبی (۶۷۳ ـ ۷۴۸هـ.ق.)، تحقیق: ابو الزهراء حازم قاضى، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اوّل، ۱۴۱۸، ۶۳۷ « ۶۳۱ صفحه.
المغنى فى الضعفاء از آثار مهم رجالى اهل سنت به شمار مى رود و در آن نام راویان ضعیف گردآورى شده است. نویسنده گاه از اشخاصى نام مى برد که تنها در این اثر نامى از آنان به میان آمده است. در این کتاب ۷۸۵۵ راوى ضعیف نام برده شده است.
مصحّح، افزودن بر تصحیح متن کتاب، مهم ترین منابعى که مى توان جهت تکمیل بحث به آن‌ها مراجعه کرد، در پاورقى شناسانده و تعلیقات شمارى ازعلماى برجسته، بویژه
ابن حجر عسقلانی را در باره شمارى از رجال، آورده است.
سید مصطفى حسینى تفرشى (ق.۱۱)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۸.
همان گونه که از نام اثر پیداست، نگاه نویسنده به مباحث رجالى نگاه نقادانه است و این را خود نیز در مقدمه بیان مى کند:
(لمّا نظرت فى کتب الرجال رأیت بعضها لم یرتّب ترتیباً یسهل منه فهم المراد و مع هذا لایخلو من تکرار وسهو وبعضها وان کان حسن الترتیب الاّ انّ فیه اغلاطاً کثیرة مع انّ کلّ واحد منها لایشمل على جمیع اسماء الرجال. اردت ان اکتب کتاباً یشتمل على جمیع اسماء الرجال من الممدوحین و المذمومین و المهملین، یخلو من تکرار و غلط، ینطوى على حسن الترتیب، یحتوى على جمیع اقوال القوم ـ قدس الله ارواحهم ـ من المدح والذم الاّ شاذّاً شدید الشذوذ… ورتّبته على ترتیب الحروف فى الاسماء فى الاوائل والثوانى وکذا الآباء.)
نقد الرجال ویژگی‌هایى دارد که در منابع رجالى پیشین، به چشم نمى خورد و شاید بتوان گفت: این روش‌ها و اسلوب‌ها، از نوآوری‌هاى نویسنده است، از جمله:
۱. بسنده نکردن به
موثق شمردن و ضعیف دانستن رجال شناسان و مورد توجه قراردادن دیدگاه‌هاى فقیهان.
۲. یاد کرد شاگردان و مشایخ هر راوى.
۳. مقابله اصول رجالى با منقول از آن‌ها.
۴. ابداء دیدگاه‌هایى در خصوص اتحاد بعضى مفردات و مشترکات و تعدد آن‌ها.
این اثر با ویژگی‌هاى زیر به چاپ رسیده است:
الف. مقابله نسخه‌هاى بسیار و ذکر موارد اختلاف میان آن‌ها.
ب. ذکر مأخذ اقوال و نصوص.
ج. نقل حواشى و تعلیقات بر متن.
محققان با تحقیق گسترده و دقت در خور توجه، توانسته‌اند این کتاب را به گونه اى شایسته در اختیار پژوهندگان قرار دهند.
عبدالحسین شبستری ، ج۱ و۲، انتشارات جامعه مدرسین،
قم ، چاپ اول، ۱۴۱۸.
نویسنده در این تحقیق گسترده، موفق به شناساندن ۳۷۵۹تن از اصحاب و راویان بى واسطه از امام جعفرصادق(ع) شده است.
راویان در این اثر، به ترتیب حروف الفبا شناسانده شده‌اند و پس از هر شناسایى، منابع فراوان اولیه و ثانویه که درباره آن راوى مطالبى نگاشته‌اند، یاد شده است.
در جلد اوّل، راویان تا پایان حرف (ز) و در جلد دوم از آغاز حرف (س) تا پایان (ل) شناسانده شده‌اند که شمار آنان به ۲۷۰۳ مى رسد.
آیة اللّه
سید علی خامنه‌ای ،ترجمهّ ماجد غرباوى،رابطه الثقافة و العلاقات الاسلامیة، چاپ دوم،۱۴۱۷.
در حدود نیمه اول قرن پنجم هجرى(یعنى پس از گذشتن بیش از سه قرن از تألیف نخستین کتاب رجالى)
اصول اربعه رجالیه ، یعنى: چهار کتاب معروف و مورد استفاده این علم که از ترکیب و تصحیح و تمتزاج کتاب‌ها و نوشته‌هاى پیشین تشکیل شده یود،به رشته تحریر درآمد و سرفصل تازه‌اى در تاریخچه این علم گشوده شد.این چهار کتاب عبارت است از:
۱.اختیار الرجال.
۲.الفهرست.
۳.الرجال.
هر سه نگارش شیخ ابو جعفر محمد بن الحسن طوسى،در گذشته ۴۶۰.
۴.فهرست،معرف به
رجال نجاشی ،نگارش
احمد بن علی نجاشی در گذشته ۴۵۰.
این چهار کتاب در طول قرن‌هاى متعدید که از نگارش آن‌ها گذشته، هماره مورد توجه و استفاده و مراجعه خبرگان این فن قرار داشته و کارهایى از قبیل:ترتیب،تبویت،جمع و تفصیل بر اساس آن‌ها انجام گرفته است.
این قرن، به خاطر نگارش این چهار کتاب،باید سرآمد قرن‌هاى پیشین و نقطه اوج فعالیت‌هاى رجالى تا آن روز دانست.
در این مقاله ارزشمند،حضرت آیت اللّه خامنه‌اى، مقام معظم رهبرى،در ۲۵ سال پیش، به گونه‌اى عالمانه، فنى و دقیق به معرفى و ارزیابى دو کتاب از چهار کتاب،اصلى علم رجال:(اختیار و فهرست
شیخ طوسی )مى‌پردازد و در جلد اول یادنامه
علامه امینی به چاپ مى‌رسد و در همان جا وعده مى‌دهد که تتمة این جلد اول یادنامه علامه امینى به چاپ مى‌رسد و در همان جا وعده مى‌دهد که تتمة این مقال که مشتمل است برمعرفى دو کتاب دیگر از چهار کتاب اصلى علم رجال:
(کتاب الرجال و یا «الابواب»،نوشته شیخ طوسى و کتاب فهرست،معروف به «رجال نجاشى»نگارش
ابوالعباس احمد نجاشی )در جلد دوم این یادنامه از نظر خوانندگان بگذرد،که متأسفانه تاکنون در دسترس اهل تحقیق قرار نگرفته است.
نویسنده محترم و معزز در این مقال، پیش از ورود به بحث،چند بحث بسیار مفید ارائه مى‌دهد که پژوهشگران
علم رجال را در تحقیق و پژوهش، به کار خواهد آمد و راهگشا خواهد بود و آن‌ها عبارتند از:
تعریف علم رجال
تاریخچه و سیر اجمالى این علم،تا دوره شیخ طوسى و نجاشى
آغاز و انگیزه تدوین هر یک از رشته‌هاى علم رجال. و....
غلامرضا عرفانیان،مؤسسّه النشر الاسلامى،چاپ اول، ۱۴۱۷.
در این رساله، گروخى از روایان که در سند روایات کتاب‌هاى چهارگانه و غیر آن‌ها قرار گرفته‌اند و وثاقت آن‌ها از نظر نویسنده، مسلم است،شناسانده شده‌اند:
احمد بن على نجاشى،
احمد بن محمد برقی ،
ثابت بن دینار ابوحمزه ثمالی ،
جعفر بن بشیر ابو محمد بجلی ،
جعفر بن محمد بن قولویه ،
جعفر بن محمد فرازی ،
حسن بن محبوب ابوعلی ،حسن بن محمد بن سماعه و
علی بن حسن طاهری .
در پایان،دو مقال تحت عنوان:«هدایة رجالیة»پیوست کتاب شده است که در پیوست نخست، نام ۵۶ تن از کسانى که در رجال شیخ در بخش راویان با واسطه و بى‌واسطه ذکر شده‌اند، گردآمده و در پیوست دوم،معناى«اسند عنه»شرح داده شده است.
بین النظریة والتطبیق، تقریرات درس شیخ مسلم داورى، مقرّر محمد على صالح معلّم، چاپ اول، ۱۴۱۶هـ.ق.
همان گونه که از نام کتاب، روشن مى شود، موضوع کتاب، کلیات
علم رجال است.
۱ . در این اثر سعى شده بسیارى از
روایات ، بویژه روایات کتاب‌هاى چهارگانه تصحیح و از ضعف و ارسال خارج گردند.
۲ . تصحیح بسیارى از کتاب‌ها و ارائه راه‌هایى که به اعتماد آن‌ها مى‌انجامد، مانند: (مستطرفات السرائر).
۳ . تحقیق درباره مصادر موسوعه‌هاى روایى مهم، مانند وسائل و مستدرک.
۴ . استقصاء اسناد و اخراج اسماء راویان ثقه از کتاب‌هایى که اعتبار روایات آن‌ها ثابت شده است، مانند
تفسیر قمی .
۵ . معالجه توثیقات عامه.
۶ . بحث و تحقیق درباره چهارده راوى برجسته که ثقه بودن آن‌ها مورد اختلاف میان بزرگان است.
۷ . طرح اشکال‌هاى فراوان و پاسخ به آن‌ها.
حسن حسن زاده آملی ، تحقیق:
سید محمد کاظم مدرّسی ، فاضل عرفان،
محمد کاظم محمودی ،
قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در میان نام راویانى که در زنجیره اسناد وجود دارند، نام‌هایى وجود دارد که شاید مراجعه کننده در تلفظ آن‌ها به اشتباه افتد یا به خاطر همانندى دو نام، نتواند آن‌ها را بازشناسد، در مثل ، امکان دارد، نام دو راوى از جهت حروف همانند باشند؛ اما در تلفظ فرق داشته باشند.
براى حل این مشکل، آیت اللّه حسن زاده آملى، دست به نگارش (اضبط المقال فى ضبط اسماء الرجال) زده است.
از آن جا که لغزش‌هایى در چاپ اول راه یافته بود، چند تن از محققان به رفع لغزش‌ها و اضافه کردن نام‌هایى که نویسنده به آن‌ها برخورد نکرده، پرداخته‌اند و در دسترس خوانندگان مشتاق قرار داده‌اند.
علامه حلی (۶۴۸ ـ ۷۲۶ هـ.ق.)، تحقیق: جواد قیومى، مؤسسه نشر الفقاهة، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این اثر، در دو بخش سامان یافته است: در بخش نخست راویانى معرفى شده‌اند که نویسنده به روایت آن‌ها اعتماد مى کرده و در بخش دوم راویانى شناسانده شده‌اند
که نویسنده در عمل به روایت آن‌ها توقّف مى کرده است، یا به خاطر ضعف آنان، یا به خاطر اختلاف رجالیان در توثیق و تضعیف آنان، یا به خاطر ناشناخته بودن آنان.
در خاتمه، مباحثى مربوط به رجال یاد شده است.
بخش عمده عبارت‌هاى نقل شده در این کتاب، عبارت‌هاى مشایخ سه گانه و بیش تر از
رجال نجاشی است.
در بیش تر جاها مآخذ یاد نشده، مگر در صورتى که کتاب‌ها درنام راویان یا در توثیق و تضعیف آنان، اختلاف داشته باشند.
آقاى جواد قیومى، این اثر را با استفاده از سه نسخه دستنوشته و چاپى تصحیح و با ویژگی‌هاى زیر، در دسترس محققان و پژوهشگران قرار داده است:
الف. یادآورى لغزش‌هاى نویسنده در پانوشت.
ب . شرح‌هاى سودمند در پاورقى، مانند: شرح عبارت‌ها و واژگان دشوار، یادآورى یکى بودن پاره اى عنوان‌ها یا چندتا بودن آن‌ها، با ذکر دلیل و….
ج . گذاردن شماره مسلسل براى تمام نام‌ها که به ۱۷۷۹ مى رسد و شماره مسلسل دیگر براى نام‌هاى هر باب.
د . تهیه فهرست رجالى که در این اثر از آنان یاد شده است.
باقر ایروانی ، ناشر: حبیب، چاپ اول، ۱۴۱۷هـ.ق.
پس از گذراندن چهارمرحله، فقیه مى تواند با یک روایت، حکم معینى را استنباط کند:
۱ . اثبات دلالت روایت بر حکم معین. ۲ . اثبات
حجت بودن دلالت، به دیگر سخن، ثابت کردن حجت بودن ظهور. ۳ . اثبات حجّت بودن
خبر ثقه . ۴. اثبات این که این خبر، خبر ثقه است.
ثابت کردن مورد اخیر، مربوط به
علم رجال است.
کتاب (دروس تمهیدیه فى القواعد الرجالیه) در موضوع کلیات علم رجال، در دو سطح تدوین یافته است: در سطح اول، به گونه فشرده و خلاصه، به مباحث کلى رجال پرداخته شده و در سطح دوم، به شرح بیش تر مباحث پرداخته شده و هر دو سطح، در یک مجلد به چاپ رسیده است، با مقوله‌هاى زیر:
طرق اثبات وثاقة الراوى، التوثیقات العامه،مدرک حجیة قول الرجالى، اقسام الحدیث، نظرات فى بعض کتب الحدیث، نظرات فى کتبنا الرجالیة.
از ویژگی‌هاى این اثر، طرح پرسش‌هاى بسیار از مباحث مطرح شده در پایان هر قسمت است.
سید محمد باقر موسوی شفتی (۱۱۷۵ ـ ۱۲۶۰هـ.ق.)، تحقیق: سید مهدى رجایى،
اصفهان ، کتابخانه مسجد سید، چاپ اول، ۱۴۱۷.
به تازگى سید مهدى رجایى، با استفاده از نسخه‌هاى دستنوشته و چاپ سنگى، ۲۰ رساله رجالى حجت الاسلام شفتى را تصحیح و با عنوان (الرسائل الرجالیة)، در دسترس دوستداران این دانش قرارداده است:
۱ . رسالة فى تحقیق الحال فى ابان بن عثمان و اصحاب الاجماع.
۲ . رساله فى تحقیق الحال فى ابراهیم بن هاشم.
۳ . الارشاد الخبیر البصیر الى تحقیق الحال فى ابى بصیر.
۴ . رسالة فى تحقیق الحال فى احمد بن محمد بن خالد البرقى.
۵ . رسالة فى تحقیق الحال فى احمد بن محمد بن عیسى الاشعرى.
۶ . رسالة فى تحقیق الحال فى اسحاق بن عمار.
۷ . رسالة فى تحقیق الحال فى حسین بن خالد.
۸ . رسالة فى تحقیق الحال فى حماد بن عیسى.
۹ . رسالة فى تحقیق الحال فى سهل بن زیاد الآدمى.
۱۰ . رسالة فى تحقیق الحال فى شهاب بن عبد ربّه.
۱۱ . رسالة فى تحقیق الحال فى عبد الحمید العطار وابنه.
۱۲ . رسالة فى تحقیق الحال فى عمر بن یزید.
۱۳ . رسالة فى بیان الاشخاص الذین لقّبو بما جیلویه.
۱۴ . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن احمد الراوى عن العمرکى.
۱۵ . رسالة فى تعیین محمد بن اسماعیل.
۱۶ . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن خالد البرقى.
۱۷ . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن سنان.
۱۸ . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن عیسى الیقطینى.
۱۹ . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن الفضیل.
۲۰ . رسالة فى تحقیق الحال فى معاویة بن شریح.
شیخ طوسی (۳۸۵ ـ ۴۶۰هـ.ق.)، تحقیق: جواد قیومى، مؤسسه نشر الفقاهة، چاپ اول، ۱۴۱۷.
فهرست شیخ طوسى از جمله آثار ماندگار در علم رجال است که در آن، نویسندگان امامیه شناسانده شده‌اند و بیش تر شیخ طریق خود به آنان را نیز یادآور شده و گاه به شرح حال آنان، پرداخته است.
اگر چه شیخ در مقدمه وعده داده، به
جرح و تعدیل مصنفان خواهد پرداخت و به مذهب آنان اشاره خواهد کرد، لیکن در عمل، همه جا چنین نکرده و مذهب بعضى از کسانى را که داراى مذهب فاسدند، نشناسانده است. همچنین بسیارى ضعیفان را نشناسانده است. بنابراین، همین که نام کسى در فهرست شیخ طوسى آمده، نمى توان او را امامى به معناى اخص نامید، مگر این که شیخ از
مذهب او سخن بگوید. بله، تنها نام بردن از کسى، روشن مى شود که از
اهل سنت نیست.
فهرست شیخ، به تازگى به همّت آقاى جواد قیومى، تحقیق و تصحیح شده است و با این ویژگی‌ها به چاپ رسیده است:
الف . تفسیر بعضى واژه‌ها و اشاره به یکى بودن بعضى عنوان‌ها، یا اختلاف آن‌ها در پاورقى و همچنین شناساندن شمارى از مصنفان در پانوشت.
ب . گذاردن شماره مسلسل براى تمام نام‌ها که به ۹۱۷ شماره مى رسد. همچنین گذاردن شماره مسلسل براى نام‌هاى هر باب، جداگانه.
ج . یادآورى اختلاف نسخه‌ها.
د . تهیه چهار فهرست زیر:
رجال، ثقات و ضعیفان، منسوبین به مذاهب فاسد و موضوعها.
هـ. محقق در پایان، فصلى گشوده و در آن درستى طرق شیخ به مصنفان را یادآور شده و در این فصل، از مبناى مرحوم
آیت اللّه خویی در (معجم رجال الحدیث) و
آیت اللّه میرزا جواد تبریزی پیروى شده است.
محمد جواهرى، قم، چاپ اول، ۱۴۱۷.
کتاب (
معجم رجال الحدیث )، نوشته آیت اللّه خویى از جمله آثار برجسته علم رجال است که بسیار مورد مراجعه محققان قرار مى گیرد؛ از این روى، آقاى
محمد جواهری ، براى آسان کردن کار بر محققان، اطلاعات ضرورى از هر راوى که در (معجم رجال الحدیث) یاد شده است، در کتاب (المفید من معجم رجال الحدیث) به گونه خلاصه گردآورده است:
۱ . موثق یا حسن بودنِ یا … راوى.
۲ . راوى از اصحاب کدام امام است؟
۳ . بى واسطه از کدام امام(ع) روایت نقل کرده است؟
۴ . شمار روایات راوى در کتاب‌هاى چهارگانه (خواه با واسطه نقل کرده باشد، یا بى واسطه).
۵ . نام کتاب یا اصل او (اگر کتاب یا اصلى دارد).
۶ . بیان درستى یا نادرستى طریق شیخ یا صدوق به او.
۷ . پاره اى از ویژگی‌هاى راوى.
۸ . بیان اتحاد یا نداشتن اتحاد راوى با عنوان دیگر.
برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۱ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۳ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۵ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۷ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۹
