تفسیر ماثور•
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر مبتنی بر
روایات و آرای تفسیری
عصر رسالت را تفسیر ماثور گویند.
این
اصطلاح در
علوم قرآنی، اعم از مراجعه به
معصوم است و
آثار منقول از
صحابه،
تابعین و تابعان تابعین را شامل می‌گردد، و اگر گفته می‌شود فلان تفسیر، اثری و ماثور است، یعنی به نقل گفته‌های مفسران عصر رسالت بسنده کرده به دیدگاه‌های آنان
ملتزم است.
برخی همچون ذهبی در التفسیر و المفسرون تفسیر
آیات به
کمک آیات را نیز تفسیر ماثور دانسته‌اند.
آیه شریفه (وانزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم)؛ "و این
قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی"
بر
حجیت کلام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
دلالت دارد؛ زیرا وظیفه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را بیان مطالب و تفسیر و توضیح معانی
وحی می‌داند. حجیت قول
اهل بیت علیه‌السّلام هم به کمک
حدیث متواتر ثقلین و حدیث "انا مدینة العلم و علی بابها" و
آیه تطهیر (اثبات کننده
طهارت اهل بیت) و امثال آن استفاده می‌شود.
اما درباره حجیت منقولات از صحابه، این نقل‌ها بر دو قسمند: مرفوع و موقوف:
ماثورات مرفوعی که به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
اسناد داده شده است و سلسله
روات آن به پیامبر می‌رسد، در
حکم روایت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تفسیر حضرت شمرده می‌شوند؛
اما اگر خبر موقوف باشد و تنها
نقل از
صحابه باشد، حجیت آن مورد
اختلاف است.
از
ابوحنیفه نقل شده که گفته است: آن چه از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است، بر روی
چشم، و آن چه از صحابه نقل شده است، ما مخیریم که بگیریم یا نگیریم، و آن چه ازتابعین آمده است، آ ن‌ها کسی هستند و ما برای خودمان کسی.
حاکم نیشابوری در
کتاب المستدرک سخنی درباره
صحابه دارد که بعدها این
کلام مستندی برای
بحث یا احیانا
حجیت قول صحابه شده است وی می‌گوید: "لیعلم طالب هذا العلم ان تفسیر الصحابی الذی شهد الوحی و التنزیل عند الشیخین حدیث مستند" اما او در جای دیگر این
قید را اضافه می‌کند که منقولات از صحابه تنها در اسباب نزول به منزله
حدیث مرفوع است.
مفسران شیعه از اقوال صحابه و
تابعین در
تفسیر بهره می‌بردند؛ اما آن‌ها را به طور
مستقل حجت نمی‌دانستند.
پس از
قرآن کریم دومین منبع مهم و یکی از گسترده‌ترین روش‌های تفسیر "تفسیر ماثور" است و نمونه این دسته از تفاسیر در
تفاسیر شیعی،
تفسیر قمی از علی بن ابراهیم قمی،
تفسیر عیاشی،
نورالثقلین عبدعلی حویزی و
تفسیرالبرهان سید هاشم بحرانی و
تفسیر صافی؛ و در تفاسیر
اهل سنت،
تفسیر طبری و
الدرالمنثور است.
تفسیر روایی.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تفسیر ماثور».
