تقریر درس در حوزه علمیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نوشتن درس اساتید (
تقریر) از امتیازهای
حوزه‌های علمیه است که از زمان
پیشوایان معصوم (علیهم‌السّلام) مرسوم بود. و این کار با کوشش مرحوم
آیت‌الله بروجردی در
قم، به صورت عادت عمومی طلاب درآمد. از موارد تقریر می‌توان به نوشتن در جلسه‌ی درس به صورت کامل، نوشتن رؤوس و کلیات مطالب استاد و نوشتن مشروح درس استاد بعد از اتمام کلاس اشاره کرد.
نوشتن درس اساتيد (
تقریر) از امتيازهاي
حوزه‌های علمیه است كه از زمان‌های دور شروع شده و هنوز هم ادامه دارد. نوشتن درس استاد از زمان
پیشوایان معصوم (علیهم‌السّلام) رواج داشته و افزون بر نوشتن
احادیث و سخنان
ائمه بعدها شاگردان
اصحاب نیز گفته‌های اصحاب را می‌نوشتند. در دوران برقراری و فعالیت
حوزه بغداد هم امالی و نوشتن رواج بیشتری پیدا کرد.
از جمله کسانی که اقدام به این کار نمود، مؤلف
مفتاح الکرامه بود که درس استادش مرحوم
بحرالعلوم را تقریر نمود.
این کار بعدها با کوشش مرحوم
آیت‌الله بروجردی در
قم، به صورت عادت عمومی طلاب درآمد.
این کار به چند صورت انجام می‌گیرد:
۱: نوشتن در جلسه‌ی درس به صورت کامل؛ این شیوه معمولی‌ترین روش است که معمولاً به همان صورت، بایگانی می‌شود و گاهی حواشی مختصری بر آن اضافه می‌شود.
در این نوشته‌ها معمولاً ساختار جملات گفتاری ـ نه نوشتاری ـ است و به خاطر تندنویسی، متن مرتب نیست و در نتیجه ارزش علمی چندانی ندارد و در حکم نوار ضبط صوت است. به همین دلیل برخی مراجع این روش را مفید نمی‌دانند.
۲: نوشتن رؤوس و کلیات مطالب استاد در جلسه‌ی درس که برای حفظ مطالب استاد مفید است.
۳: نوشتن مشروح درس استاد بعد از اتمام کلاس.
در این شیوه شاگرد با توجه به پیش مطالعه و مباحثه، سر درس به استاد گوش فرا می‌دهد یا به سؤال و اشکال می‌پردازد و در نهایت نظریه‌ای را انتخاب می‌کند و پس از درس آن مطالب را به صورت منظم و مستدل می‌نویسد و حواشی و نظریات خود را اضافه می‌کند. این شیوه مورد تاکید بسیاری از بزرگان و موجب گسترش
فقه و
اصول و پیش رفت علمی بزرگان بوده است.
۴: نوشتن خلاصه‌ی درس بعد از کلاس که وقت کمتری می‌گیرد و می‌تواند با روش سوم جمع گردد تا در هنگام مراجعه‌ی مجدد، مطالب آماده و سریعاً قابل دسترسی باشد.
مباحثه یکی از امتیازهای بزرگ حوزه‌های علمیه است که بسیاری از مراکز علمی دنیا از آن بی‌بهره‌اند و موجب تثبیت مطالب در ذهن و رفع ابهام‌های درس و جوشش فکری افراد می‌گردد. در این مورد طلاب از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند:
یعنی در مباحثه‌ی روزانه، یک نفر از روی نوشته‌ی خود (که در کلاس نوشته است) می‌خواند و دیگری گوش می‌دهد. در یک آمارگیری نمونه‌ای که در حوزه‌ی علمیه‌ی قم به دست نگارنده صورت گرفت، معلوم شد که ۴۵ % از طلاب این گونه عمل می‌کنند.
در این شیوه یک نفر مطالب استاد را ـ بدون خواندن از روی نوشته ـ برای طرف مقابل تقریر می‌کند و مانند یک استاد بیان می‌کند و به سؤالات و اشکال‌های او پاسخ می‌گوید.
برخی از طلاب، در مباحثه بعد از نقل کلمات استاد، آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند و با توجه به منابع دیگر به تفکر و تامل درباره‌ی آن‌ها می‌پردازند.
در این شیوه، طلاب ابتدا موضوع درس روز آینده را مطالعه می‌کنند و با توجه به منابع، درباره‌ی اقوال و ادله‌ی آن به بحث و بررسی می‌پردازند و فردی مثل یک استاد، درس آینده را تقریر و
استدلال می‌کند و به اشکال‌های دوستان خود پاسخ می‌دهد و سپس به جمع‌بندی مطالب می‌پردازد. در آماری که در حوزه‌ی علمیه ی قم توسط نگارنده صورت گرفت، ۳۴ % از افراد به این شیوه مباحثه می‌کنند.
هر کدام از این شیوه‌ها، نقاط ضعف و قوتی دارد و با روش‌های خاصی از تدریس و
تحصیل سازگار است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱: روش اول و دوم برای فهم کلام استاد مفید است و مناسب درس‌های سطح حوزه است.
۲: روش سوم موجب تقویت قوه‌ی استنباط افراد می‌شود؛ هر چند برای افراد مبتدی در درس خارج دشوار است.
۳: روش پنجم بهترین نوع مباحثه‌ی درس خارج است؛ زیرا قدرت استدلال و حل مساله و قوه‌ی
استنباط افراد را تقویت می‌کند.
ذهن، خلاق و فعال می‌شود و در حقیقت مرحله‌ی نازل تدریس است و قدرت بیان طلاب را تقویت می‌کند.
یکی از اساتید حوزه می‌گفت: «یک روش مباحثه در درس خارج، همان تقریر درس استاد است؛ یعنی فقط می‌خواهند درس استاد را مباحثه کنند و چند نفر جمع می‌شوند و درس را برای یک دیگر تقریر می‌کنند. این مرحله‌ی نازله‌ی مباحثه‌ی درس خارج است، البته مفید هم هست، در حد حفظ کردن و تسلط بر مطالب استاد.»
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقریر درس در حوزه علمیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۲۷.
