• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تلخیص‌البیان فی مجازات‌القرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تلخیص البیان فی مَجازات القرآن، کتابی به عربی در بیان مفاهیم مجازی و استعاری قرآن ، تألیف ابوالحسن محمد بن حسین شریف رضی ، دانشمند امامی نیمه دوم قرن چهارم (متوفی ۴۰۶) می‌باشد.




۱.۱ - اولین کتاب درباره مجازاهای قرآن


این کتاب نخستین اثر مستقل در باره مجازها و استعاره‌های قرآن است و خود مؤلف در المجازات النبویة
[۱] محمد بن حسین شریف رضی، المجازات النبویّة، ج۱، ص۱۰، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۹۶۸، چاپ افست قم (بی تا).    
به این نکته اشاره کرده است، هر چند کتاب مجاز القرآن ابوعبیده مَعمر بن مثنّی (متوفی ۲۰۹) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وی معنایی عام داشته و مراد از آن راه‌هایی بوده که قرآن برای بیان مقاصد خود بر گزیده است.
[۲] معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، ج۱، مقدمه سزگین، ص۱۹، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.

ازین‌رو مَجاز با کلمات تفسیر ، معنی ، تقدیر و تأویل مترادف شده است و معنای بلاغی آن مورد نظر نیست.
[۳] معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، ج۱، مقدمه سزگین، ص۱۸ـ۱۹، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
[۴] محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، ج۱، ص۱۳۳، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.
[۵] محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، ج۱، ص۱۳۹، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.
[۶] معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، ج۱، ص۳، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
[۷] ج ۱، ۱۴۷، معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
[۸] ج ۱، ۲۰۵، معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.


۱.۲ - نادر بودن کتاب


تلخیص‌البیان کتابی ارزشمند و به نوشته ابن خلّکان
[۹] ابن خلکان، ج۴، ص۴۱۶.
در نوع خود نادر است.


مؤلف در المجازات النبویّة
[۱۰] محمد بن حسین شریف رضی، المجازات النبویّة، ج۱، ص۹، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۹۶۸، چاپ افست قم (بی تا).    
و ابن عنبه
[۱۱] ابن عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی طالب، ج۱، ص۲۰۷، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
و امین ،
[۱۲] امین، ج۹، ص۲۱۸.
نام کتاب را تلخیص‌البیان عن مجازات‌القرآن آورده‌اند، اما در پاره‌ای منابع نام آن تلخیص‌البیان من مجازات‌القرآن آمده است.
[۱۳] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۸۶، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.    
[۱۴] محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الامل، ج۲، ص۲۶۱، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ش.    

برخی نیز به دلیل موضوع کتاب، آن را با عنوان مجاز یا مجازات القرآن ذکر کرده‌اند،
[۱۵] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
[۱۶] آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۱.
[۱۷] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۰، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
ولی عنوان آن در تمام چاپ‌ها، تلخیص‌البیان فی مجازات‌القرآن است.


با توجه به نثر زیبای شریف رضی
[۱۸] علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عصرة اهل العصر، ج۱، ص۲۹۳، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱).
[۱۹] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۵، ص۱۱۵، چاپ محمد عبدالقادرعطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۰] آدام متز، الحضارة الاسلامیّة فی القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۴۸۷، نقله الی العربیة محمد عبدالهادی ابوریدة، قاهره ۱۳۷۷/۱۹۵۷.
[۲۱] آدام متز، الحضارة الاسلامیّة فی القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۴۹۱، نقله الی العربیة محمد عبدالهادی ابوریدة، قاهره ۱۳۷۷/۱۹۵۷.
[۲۲] محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۸، ص۱۴۸، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱.
و عبارت‌های فصیح و ترکیب‌های اصیل که استادی وی را نشان می‌دهد،
[۲۳] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۴] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۰۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۵] مقدمه، ص م، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد مشکوة، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۲ش.
در سیر علوم بلاغی ، این کتاب از مهم‌ترین آثار تحقیقی سده چهارم است
[۲۶] شوقی ضیف، البلاغة تطور و تاریخ، ج۱، ص۱۳۹، قاهره ۱۹۸۷.
که مجازها و استعاره‌ها و کنایه‌های قرآن کریم را، به ترتیبِ سوره‌ها و آیات و با استشهاد فراوان از اشعار عربی، با عنوان کلی مجاز آورده است
[۲۷] شوقی ضیف، البلاغة تطور و تاریخ، ج۱، ص۱۴۰، قاهره ۱۹۸۷.
[۲۸] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۴۳، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۹] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۶۹، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳۰] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۷۹، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
و می‌توان آن را تفسیر بیانی قرآن کریم دانست که برای نشان دادن جنبه اعجاز بلاغی و بیانی قرآن نوشته شده است.
[۳۱] مقدمه، ص ۶۱، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.




۴.۱ - استهزاء


از جمله، بحث از آیه : «اَللّهُ یَسْتَهزِی ُ بِهِمْ...»
[۳۲] بقره/سوره۲، آیه۱۵.    
قابل ذکر است که « استهزاء » مجازاً به خداوند اسناد داده شده است، زیرا خداوند حلیم و حکیم است و استهزاء، عکس این‌هاست؛ ازین‌رو در این آیه جزای استهزاء که مؤاخذه و عِقاب است، استهزاء نامیده شده است.
[۳۳] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۱۳ـ۱۱۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.


۴.۲ - زیغ


شریف رضی همچنین ضمن بحث از آیه «...مِنْ بَعْدِ ما کادَ یَزیغُ قُلُوبُ فَریقٍ مِنْهُم...»
[۳۴] توبه/سوره۹، آیه۱۱۷.    
آن را استعاره دانسته و معنای حقیقی زیغ را اعوجاج و کجی ذکر کرده است.
به نظر او در این آیه حالت درونی و روانی آنانی که از شدت ترس نزدیک بوده است خود را ببازند، به موجود محسوسی تشبیه شده که پس از استقامت و راستی به کجی گراید و بعد از ثبات و استواری ، منحرف شود.
شریف رضی برای اثبات گفته خود آیه بعد را دلیل آورده که می‌گوید: «...حَتّی اِذا' ضاقَتْ عَلَیْهِمْ الاَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَیهِم اَنْفُسُهُمْ...»
[۳۵] توبه/سوره۹، آیه۱۱۸.    
و افزوده است که این نیز استعاره است و در واقع تشبیه معقول به محسوس است، زیرا توصیف نفس به تنگی و گشادگی، حقیقی نیست بلکه مجازی است.
[۳۶] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۵۰ـ۱۵۱، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳۷] محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، ج۱، ص۱۴۵ـ۱۴۶، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.



شریف رضی در تلخیص البیان از پدر خود، ابواحمد حسین بن موسی ، با عبارت «رضی اللّه عنه و أرضاه» یاد کرده است
[۳۸] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۲۲، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
با توجه به سال درگذشت پدرش (۴۰۰) و سال وفات خودش (۴۰۶)، وی باید کتاب را در شش سال آخر زندگی‌اش نوشته باشد.


او در این کتاب از برخی استادانش نام برده است، از جمله از ابن جنّی ، قاضی عبدالجبار معتزلی و ابوبکر محمد بن موسی خوارزمی .
[۳۹] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۴۸، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴۰] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۲۱۲، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴۱] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.



برخی از ویژگی‌های تلخیص‌البیان عبارت است از: ذکر قرائت‌های مختلف بنا بر نظر قاریان هفت‌گانه
[۴۲] پانویس ۲، محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۱۱۴، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴۳] پانویس ۱، محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۱۲۷، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
بحث از معانی واژگان و ترکیب‌های قرآنی
[۴۴] فهرست، ص ۴۴۷ـ ۴۵۸، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
برطرف کردن مشکلات شواهد شعری که به آن‌ها استناد کرده و اظهار نظر در مسائل اختلافی
[۴۵] مقدمه، ص م، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد مشکوة، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۲ش.
و استفاده از احادیث در بیان مجازها و ترکیب‌های قرآنی.
[۴۶] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۵۷، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴۷] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۷۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴۸] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۲۷۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.



به تصریح مؤلف در این کتاب، برخی سوره‌ها معانی مجازی ندارند، مانند سوره عبس
[۴۹] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۵۹، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
و سوره انفطار .
[۵۰] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۶۰، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.



او در کتاب خود، از شاعران دوره عباسی شاهدی نیاورده، زیرا در گذشته اصالت شعر عربی را تا پایان دوره اموی می‌دانسته‌اند.
[۵۱] مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص ۳۹، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.



نخستین بار سیدمحمد مشکوة نسخه‌ای از این کتاب را شناسایی و عکس آن را با مقدمه و فهرست‌های مختلف در ۱۳۲۹ در تهران چاپ کرد.
سپس محقق مصری ، محمدعبدالغنی حسن ، همین نسخه را به شیوه‌ای بدیع تحقیق و در ۱۳۷۴/۱۹۵۵ در مصر چاپ کرد و چاپ افست آن را نیز در بیروت منتشر نمود.
پس از این دو چاپ، نسخه دیگری از کتاب در کتاب‌خانه سید محمد جزائری در نجف به دست آمد و مکی سید جاسم چاپ کامل آن را در ۱۳۷۵ در بغداد انتشار داد که اساس چاپ دیگری در تهران در ۱۴۰۷ شد.


سید محمدباقر سبزواری آن را در ۱۳۳۰ش در تهران به فارسی بر گرداند و با استشهاد از اشعار فارسی
[۵۲] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۴۴ـ۴۵، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.
[۵۳] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۴۹، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.
[۵۴] محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۶۰، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.
به چاپ رساند.


(۲) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة.
(۳) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادرعطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۴) ابن خلّکان.
(۵) ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.
(۶) ابن عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
(۷) معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
(۸) امین.
(۹) علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عصرة اهل العصر، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱).
(۱۰) محمدتقی تستری، قاموس الرجال، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱.
(۱۱) محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ش.
(۱۲) محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد مشکوة، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۲ش.
(۱۳) محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۱۴) محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.
(۱۵) محمد بن حسین شریف رضی، المجازات النبویّة، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۹۶۸، چاپ افست قم (بی تا).
(۱۶) شوقی ضیف، البلاغة تطور و تاریخ، قاهره ۱۹۸۷.
(۱۷) محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.
(۱۸) عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
(۱۹) آدام متز، الحضارة الاسلامیّة فی القرن الرابع الهجری، نقله الی العربیة محمد عبدالهادی ابوریدة، قاهره ۱۳۷۷/۱۹۵۷.
(۲۰) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷؛

 
۱. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، المجازات النبویّة، ج۱، ص۱۰، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۹۶۸، چاپ افست قم (بی تا).    
۲. ↑ معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، ج۱، مقدمه سزگین، ص۱۹، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
۳. ↑ معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، ج۱، مقدمه سزگین، ص۱۸ـ۱۹، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
۴. ↑ محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، ج۱، ص۱۳۳، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.
۵. ↑ محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، ج۱، ص۱۳۹، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.
۶. ↑ معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، ج۱، ص۳، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
۷. ↑ ج ۱، ۱۴۷، معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
۸. ↑ ج ۱، ۲۰۵، معمر بن مثنّی ابوعبیده، مجاز القرآن، چاپ محمدفؤاد سزگین، قاهره ۱۹۸۸.
۹. ↑ ابن خلکان، ج۴، ص۴۱۶.
۱۰. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، المجازات النبویّة، ج۱، ص۹، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۹۶۸، چاپ افست قم (بی تا).    
۱۱. ↑ ابن عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابی طالب، ج۱، ص۲۰۷، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
۱۲. ↑ امین، ج۹، ص۲۱۸.
۱۳. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ج۱، ص۸۶، نجف ۱۳۸۰/ ۱۹۶۱.    
۱۴. ↑ محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الامل، ج۲، ص۲۶۱، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ش.    
۱۵. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
۱۶. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۱.
۱۷. ↑ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۰، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۱۸. ↑ علی بن حسن باخرزی، دمیة القصر و عصرة اهل العصر، ج۱، ص۲۹۳، چاپ محمد تونجی، ج ۱، دمشق (۱۳۹۱/۱۹۷۱).
۱۹. ↑ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۱۵، ص۱۱۵، چاپ محمد عبدالقادرعطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۲۰. ↑ آدام متز، الحضارة الاسلامیّة فی القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۴۸۷، نقله الی العربیة محمد عبدالهادی ابوریدة، قاهره ۱۳۷۷/۱۹۵۷.
۲۱. ↑ آدام متز، الحضارة الاسلامیّة فی القرن الرابع الهجری، ج۱، ص۴۹۱، نقله الی العربیة محمد عبدالهادی ابوریدة، قاهره ۱۳۷۷/۱۹۵۷.
۲۲. ↑ محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۸، ص۱۴۸، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱.
۲۳. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۶۱، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲۴. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۰۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲۵. ↑ مقدمه، ص م، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد مشکوة، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۲ش.
۲۶. ↑ شوقی ضیف، البلاغة تطور و تاریخ، ج۱، ص۱۳۹، قاهره ۱۹۸۷.
۲۷. ↑ شوقی ضیف، البلاغة تطور و تاریخ، ج۱، ص۱۴۰، قاهره ۱۹۸۷.
۲۸. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۴۳، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲۹. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۶۹، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۰. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۷۹، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۱. ↑ مقدمه، ص ۶۱، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۵.    
۳۳. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۱۳ـ۱۱۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۴. ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۱۷.    
۳۵. ↑ توبه/سوره۹، آیه۱۱۸.    
۳۶. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۵۰ـ۱۵۱، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۷. ↑ محمد علوی مقدّم، «مقایسة مجازالقرآن ابوعبیده و تلخیص البیان سیدرضی»، ج۱، ص۱۴۵ـ۱۴۶، در یادنامة علامه شریف رضی، به اهتمام ابراهیم سیدعلوی، تهران ۱۳۶۶ش.
۳۸. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۲۲، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۹. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۴۸، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۰. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۲۱۲، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۱. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۲. ↑ پانویس ۲، محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۱۱۴، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۳. ↑ پانویس ۱، محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۱۲۷، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۴. ↑ فهرست، ص ۴۴۷ـ ۴۵۸، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۵. ↑ مقدمه، ص م، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد مشکوة، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۲ش.
۴۶. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۵۷، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۷. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۱۷۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۸. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۲۷۴، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴۹. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۵۹، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۵۰. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۳۶۰، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۵۱. ↑ مقدمه محمدعبدالغنی حسن، ص ۳۹، محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، چاپ محمد عبدالغنی حسن، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۵۲. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۴۴ـ۴۵، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.
۵۳. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۴۹، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.
۵۴. ↑ محمد بن حسین شریف رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ج۱، ص۶۰، ترجمه محمدباقر سبزواری، تهران ۱۳۳۰ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تلخیص البیان فی مَجازات القرآن»، شماره۳۸۲۹.    



جعبه ابزار