تل‌بکون (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَکُوْن ، تلّ ، محَلی در ۵ر۲ کیلومتری جنوب غربی تخت جمشید در ارتفاع ۱۷۵۰متری از سطح دریا. احتمالاً در گذشته «تلّبَغان »، به معنای تپة خدایان ، نامیده می شده است (برگ ، ص ۴۳، پانویس ۲). این محل از دو محوطة پیش از تاریخ ، به نامهای بکون الف و ب ، تشکیل شده است .
در ۱۳۰۷ و ۱۳۲۲ ش ، هرتسفلد، استاد باستان شناسی دانشگاه برلین ، در این محل کاوشهای باستان شناختی
انجام داد. در ۱۳۱۱ و ۱۳۱۶ ش ، لانگزدورف و مَک کاون ، باستان شناسان امریکایی از موسسة شرق شناسی دانشگاه شیکاگو، و در ۱۳۳۵ ش یک گروه ژاپنی به سرپرستی اگمی و مسودا کاوشهای دیگری برروی این دو تپه انجام دادند.
کار حفاری گروه امریکایی که در محوطه ای به وسعت ۱۲۰۰ مترمربع صورت پذیرفت ، چهار لایة مسکونی را در این محل مشخص کرد که شامل خانه های چهار ضلعی با دیوارهای مشترک و تعدادی انبار حفظ و نگهداری مواد غذایی و خمره های بزرگ بود (علیزاده ، ص ۲۸). ظروف سفالی ، پیکره های گلی انسان و حیوان در اندازه های مختلف ، ادوات ساخته شده از سنگ چخماق و سنگ اُبْسیدیَن ( = شیشة آتشفشانی ) مته های سنگی و سرگرزهای سنگی عمدة آثار به دست آمده از این محل را تشکیل می دهند.
نتایج حاصل از کاوشهای گروه امریکایی نشان می دهد که پایینترین لایة تمدّنی در تپة الف متعلّق به اواخر
دورة نوسنگی است . سفالهای به دست آمده از این لایه دارای رنگ زرد مایل به قهوه ای و از نوع نسبتاً خشن و بدون نقش است (برگ ، ص ۴۰). از این لایه آثار معماری چندانی به دست نیامده است (اورانش ، ص ۱۰۲). در بخش صنایع سنگی ، تیغه های سنگیِ به کار رفته در ساخت انواع ادوات ، و در بخش صنایع استخوانی عناصری با کارکرد درفش و کاردک به دست آمده است .
از این لایه ، بقایای استخوان حیوانات اهلی مانند گاو، بز و سگ به دست آمده ، ولی به نظر می رسد که در آن زمان شکار حیواناتی نظیر آهو، گوزن و مرال نیز صورت می گرفته است (همانجا).
لایة بالایی (۶۱۰۰ـ۵۷۰۰ ق م ) دنبالة لایة قبلی است ، تنها با یک تفاوت که آن هم ظهور نمونه های مختلف سفال منقوش خشن ، با نقوشی به رنگهای تیره بر زمینة روشن است .
برخی از نقوش سفالینه های تل بکون
سفالهای به دست آمده از تپة ب بَکون از نوع ظریفتری است که غالباً چرخ سازند. برگ (ص ۴۰ـ۴۱)، نقوش سفالهای به دست آمده از این محل را به چهار دسته تقسیم کرده است : نقوش گیاهی ، نقوش جانوری ، نقوش انسانی در حالات مختلف و به صورت تجریدی ، و نقوش هندسی . به نظر یون (ص ۲۲۳ـ ۲۲۷)، سفالهای تلّبکون با سفالهای شوش I همعصر است ،
که در چند محل باستانی دیگر منطقة فارس نیز یافت شده اند
و به اواخر هزارة پنجم و اوایل هزارة چهارم پیش از میلاد
تعلق دارند.
از جمله آثار بسیار جالب و مهم کشف شده از این تپه تعداد قابل ملاحظه ای گلِ ممهور (حدود ۱۴۰ عدد) همراه با تعدادی قطعات گِلی با اثر پارچه و حصیر که از داخل ساختمانها به دست آمده ، شایان ذکر است .
مجموع ادوات سنگی به دست آمده از این محل ۱۳۵۰ عدد است که در بین آنها تعدادی سنگ مادر و تعداد محدودی تراشه و همچنین تیغه های سنگی به چشم می خورد. تعداد قابل توجهی ادوات سنگی پرداخت شده نیز از جمله دست افزارهای دیگرِ یافت شده در این تپه است . این گروه از ادوات از تیغه ساخته شده اند و بر روی سرتاسر هر دو لبة آنها آثار پرداخت دیده می شود (لانگزدورف و مک کاون ، ص ۷۹). در بین این آثار پیکان و سرنیزه به چشم نمی خورد. جنس بیشتر این ادوات از سنگ آتش زنه ، و جنس تعدادی از آنها از سنگ ابسیدین است که فقط به صورت تیغه های بسیار کوچک دیده می شوند. میانگین اندازة نمونه های اخیر ۳ر۰•۱•۵ر۴ سانتیمتر است (همان ، ص ۸۰).
بکون ب معرّف سومین مرحلة سکونت انسان (۴۵۰۰ـ ۴۱۰۰ ق م ) در منطقه ، بعد از محلهای باستانی جاری «ب » و تپة موشکی (۷۰ ۶۲۲۴ و ۸۱ ۵۹۹۰ و C ۱۴)، است (اورانش ، همانجا).
منابع :
(۱) لوئی وان دن برگ ، باستان شناسی ایران باستان ، با مقدمة رمن گیرشمن ، ترجمة عیسی بهنام ، تهران ۱۳۴۸ش ؛
(۲) عباس علیزاده ، «پیچیدگی ساختار اجتماعی ـ اقتصادی و فن مدیریت تجاری در یک جامعة پیش از تاریخ »، مجلة باستان شناسی و تاریخ ، سال ۷، ش ۱ و ۲ (اسفند ۱۳۷۲)؛
(۳) O. Auranche, Dictionnaire de la prإhistoire sous la direction de Andrإ Leroi-Gourhan , Paris ۱۹۸۸;
(۴) N. Egami and S. Masuda, Marv Dasht I:The excavation at Tall-i- Bakun, ۱۹۵۶ , Tokyo ۱۹۶۲;
(۵) A. Langsdorff and D.E. Mc Cown, Tall-i-Bakun, A , Chicago ۱۹۳۲;
(۶) M. Yon, Dictionnaire illustre multilingue de la cإramique du Proche Orient ancien , Lyon ۱۹۸۱.
/ جلال الدین رفیع فر/
