تنعیم (دانشنامه‌حج)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تنعیم اسم مکانی در ورودی شهر مقدس
مکه و در شش کیلومتری
مسجد الحرام است که در اثر گسترش شهر مکه، درون محدوده شهر واقع شده و یکی از محلهای
احرام عمره است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و
صحابه در آنجا
احرام بسته‌اند و در این مکان
مسجد تنعیم ساخته شده است.
تنعیم در مدخل شهر مکه از مسیر
مدینه و در شش کیلومتری شمال غربی مسجد الحرام قرار دارد.
نام آن از درختی معروف در بادیه گرفته شده است.
برخی نیز قرار گرفتن در
وادی نعمان و میان کوه‌های نعیم و ناعم را سبب این نام‌گذاری دانسته‌اند.
نشانه
حرم در این مسیر در
ثنیه ذات الحنظل در انتهای منطقه تنعیم جای دارد.
بر اثر گسترش شهر مکه، تنعیم درون محدوده شهر و در محلهای به نام عمره قرار گرفته؛ ولی همچنان از محلهای احرام عمره است.
تنعیم همچنین برای تدارک احرام کسانی که از روی فراموشی و علل دیگر بدون احرام وارد شهر شده‌اند، در نظر گرفته شده است.
تنعیم را
ادنی الحل (نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم) شمرده‌اند.
طبق گزارش‌ها حوادثی در این مکان اتفاق افتاده که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
آورده‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
حجة الوداع از این مکان محرم شد.
بعدها مسجد تنعیم را در این مکان ساختند که با نام مسجد عایشه نیز شناخته می‌شد؛ زیرا
عایشه در حجة الوداع به دستور پیامبر از همین مکان محرم شد.
از این مسجد با نام مسجد عمره نیز یاد شده است.
از مسجدی به نام
مسجد امام زین العابدین نیز در تنعیم یاد کرده‌اند.
در گزارش احرام
ابن زبیر به سال
۶۵ق از مسجدی منسوب به
حضرت علی (علیه‌السّلام) در نزدیکی مسجد عایشه سخن رفته است.
در ۲۰۰ متری جهت شمالی مسجد تنعیم،
خبیب بن عدی صحابی از اسیران
سریه رجیع به سال سوم ق به دست مشرکان
قریش اعدام شد. نشانه‌ای مانند مناره تا سال
۱۳۷۷ق در محل شهادت وی وجود داشته است.
زید بن دثنه، دیگر اسیر رجیع، نیز در تنعیم به شهادت رسید.
با نزول
آیات خداوند برای هجرت مسلمانان ساکن مکه به مدینه،
عبدالرحمن بن عوف با فرستادن نامه‌ای مسلمانان را از این فرمان خدا آگاه کرد. فردی از
بنی‌لیث که نام او را جندب، جندع یا حبیب فرزند ضمره یاد کرده‌اند، در حال بیماری، به امید بهره‌مندی از پاداش مهاجرت، تا منطقه تنعیم رفت و در آنجا خدا را شاهد گرفت که از
مهاجران است. او در همان‌جا درگذشت و دفن شد. گفته‌اند که آیه
(وَمن یَخْرُجْ من بَیْتِهِ مُهاجِراً اِلَی الله وَرَسُولِه) درباره او نازل شده است.
پس از بازسازی مکه به دست
عبدالله بن زبیر در سال
۶۵ق وی به مردم مکه پیشنهاد داد برای شکر‌گزاری مراسم عمره مفرده رجبیه به جای آورند. خود نیز همراه مردم از تنعیم
احرام بست و
عمره مفرده گزارد.
آورده‌اند که او در سال
۷۳ق به دستور
عبدالملک بن مروان در تنعیم به دار آویخته شد.
در سال
۹۷ق یا
۹۸ق هنگامی که حاجیان با کمبود
آب روبه‌رو بودند، به امامت
عمر بن عبدالعزیز در منطقه تنعیم
نماز باران بر‌گزار شد. گفته‌اند که پس از این نماز، بارانی سیل‌آسا در مکه بارید.
تنعیم تنها جایی است که
سیلاب آن وارد محدوده حرم می‌شود.
بر پایه روایتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) هر که از تنعیم احرام بندد، نباید تا پیش از رؤیت مسجد الحرام،
تلبیه را قطع کند.
نیز تنعیم برای احرام بانوانی که در میقات‌های دیگر
عذر شرعی داشته‌اند، در نظر گرفته شده است.
تنعیم یکی از سه مکان ادنی الحل است که احرام بستن عمره‌گزار از آنها را بهتر شمرده‌اند.
۱. آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۸۶ش.
۲. اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م ۸۸۵ق)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
۳. اثارة الترغیب: محمد بن اسحق خوارزمی (م ۸۲۷ق)، به کوشش ذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
۴. اخبار مکه: ازرقی (م ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی صالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.
۵. ارشاد الاذهان: علامه حلی (م ۷۲۶ق)، به کوشش حسون، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
۶. اسباب النزول: واحدی (م ۴۶۸ق)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
۷. البدایة و النهایه: ابن کثیر (م ۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف.
۸. التاریخ القویم: محمد طاهر کردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
۹. تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
۱۰. تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): طبری (م ۳۱۰ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۱۱. تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن ضیاء (م ۸۵۴ق)، به کوشش عدوی، مکه، المکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
۱۲. تحصیل المرام: محمد بن احمد صباغ (م ۱۳۲۱ق)، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق.
۱۳. تذکرة الفقهاء: علامه حلی (م ۷۲۶ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق.
۱۴. الحاوی الکبیر: ماوردی (م ۴۵۰ق)، لبنان، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
۱۵. حج از دیدگاه مذاهب اسلامی: محمد ابراهیم جناتی، ترجمه: محمدی، تهران، مشعر.
۱۶. سبل الهدی: محمد بن یوسف صالحی (م ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
۱۷. سفرنامه‌های خطی فارسی: به کوشش هارون و هومن، تهران، اختران، ۱۳۸۸ش.
۱۸. السیرة النبویه: ابن هشام (م ۲۱۳ق./۲۱۸ق)، به کوشش سقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
۱۹. الطبقات الکبری: ابن سعد (م ۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
۲۰. غایة المراد: شهید اول (م ۷۸۶ق)، به کوشش مختاری، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۴ق.
۲۱. فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد رافعی (م ۶۲۳ق)، دار الفکر.
۲۲. الکافی: کلینی (م ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
۲۳. المبسوط فی فقه الامامیه: طوسی (م ۴۶۰ق)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.
۲۴. مجمع البیان: طبرسی (م ۵۴۸ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
۲۵. المعالم الاثیره: محمد محمدحسن شرّاب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
۲۶. معجم البلدان: یاقوت حموی (م ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
۲۷. موسوعة الامام الخوئی (م ۱۴۱۳ق)، قم، احیاء آثار الخوئی.
۲۸. موسوعة العتبات المقدسه: جعفر خلیلی، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۷ق.
۲۹. میقات الحج: تهران، ممثلیة الولی الفقیه لشؤون الحج و الزیاره.
۳۰. الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز: علی بن حسین عاملی (م ۱۱۳۵ق)، به کوشش محمودی، قم، دار القرآن، ۱۴۱۳ق.
۳۱. گروه جغرافیای تاریخی.
